Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İgid şərəf üçün doğulur, Şərəf uğrunda ölür. 122
ailə (oba) yol gedərkən üstdən pambıq parçadan, yaxud yarımipəkdən, varlılarda isə xalis ipəkdən xalat atılırdı. Qadınlar kürk geyinmirdilər. Qırğız qadınlarının Ukrayna plaxtasını xatırladan ətəyi – beldemçi çox özünəməxsusdur. Ətək qarşıdan kəsiklə və enli qurşaqla tikilirdi. Ətəyi əksərən yaşlı qadınlar köynəyin üstündən geyirdilər və qurşaq bel nahiyəsinə düşür, açılıb-bağlana bilirdi. Daha az imkanlılar belə ətəkləri yunu içəri qoyun dərisindən tikir, varlılar isə özlərinə yarımipəkdən, mahuddan, məxmərdən astarlı, kənarlarına dələ, susamuru xəzləri vurulmuş, çox vaxt ipək saplarla işlənmiş ətək rəva bilirdilər. Yaxın adamını itirən qadınlar yaslı paltarı geyinirdilər, daha dəqiqi, başlarını xüsusi üsulla bağlayırdılar. Ərli qadının baş örtüyü ağ örpəkdən – oromoldan, joolukdan, yaxud da çox vaxt onlarla m kiseyi parçadan başa bürünən ağ çalmadan – ələçəkdən ibarət idi. Yoxsul qadınlarda bu çalma 5-6 m parçadan bükülürdü və kiçik olurdu, imkanlı qırğız qadınlarında isə çalma iri ölçülərdə təsadüf edilirdi. Çalmanın bürünmə üsulları, nəqşlənməsi, çalmaya bərkidilən tikməli qaytanın – kırqak tartma – geyinmə tərzi müxtəlif qəbilələrdə fərqlənirdi. Matayev J. “Rəqs” 2008-ci il, kətan, yağlı boya, 60 x 70 119 Cənub qırğız qadınlarında baş örtüyü, ümumiyyətlə, ayrı formada olurdu. Onlar arxadan çiyinlərə qədər sallanan çiyinlikli papaq – çaçkap qoyurdular. Bu papağın üstündən çalma taxılır, azca irəli çıxaraq üzə əyilirdi. Çalma tikməli qaytanla bağlanır, bəzən yuxarıdan işləməli örpəklə örtülürdü. Çalmanın altından çıxıb yanaqlara sallanan papağın qurtaracaqları rəngbərəng ipəklə məharətlə nəqşlənir, bu sonluqlara isə mərcan düzümləri ilə birləşmiş fərqli formalı uzun gümüş toqqalı asılqanlar asılırdı. Qızların baş örtüyü kənarlarına dələ xəzi, varlılarda isə susamuru xəzi vurulmuş, bayquş, yaxud yapalaq lələyi (göz qaytarmaq qəsdilə) ilə bəzənmiş dəyirmi tebetey – araqçın idi. Qadın zinətlərindən iri konusşəkilli sırğalar düzülmüş gümüş həmail söykönün, gümüş, yaxud mis sırğaların, bilərziklərin, mərcan düzümlərinin, üzüklərin, cənub qırğız qızlarının köynəyinin yaxalığına bərkidilən üstünə gümüş vurulmuş dəmir, yaxud teyxa gümüşdən girdə toqqanın – boquçun, püçülüyün, hörüklərə taxılan müxtəlif şarı bəzəklərin adını çəkə bilərik. Ərli qadın mütləq iki hörük, qızlar isə çoxlu xırda hörüklər (8-12-16) hörürdülər. Balacaların (həm qız, həm oğlan xeylaqları) saçını qırxır, azca saçla kəkil, çəngə, gicgahlara sallanan xırda hörük qoyurdular – kökül, saamay. Kişilər başlarını qırxır, keçmişdə isə peysərdə çəngə saxlayırdılar – jılkı-çaç (yal; dastanda isə buna adətən aydar deyilir). Qırğızların xalq geyimində son illər dəyişikliklər baş vermişdir. Keçmişdə qırğız libası tayfaların yerlərdə məskunlaşması ilə əlaqədar ərazi fərqlərinə malik idi. Hal-hazırda mənzərə ayrı cürdür. XIX əsrdə səciyyəvi xalq libası bu gün yeni üslub tapır. Müasir dövrdə Bişkekdə milli geyim əsasında yeni dəbli qadın libasları tikən şirkətlər açılmışdır. Onlar nüfuzlu beynəlxalq konkurslarda bir çox mükafatlar qazanmışlar. Kişi geyimlərindən papaqlar qalmışdır: qalpaqlar, qış papaqları, araqçınlar. Kənd yerlərində ahıllar sırıqlı xalatlar geyir, aşılanmış dərilərdən paltar tikirlər. Yalnız böyük bayramlarda yaşlı ağbirçəklər milli baş örtüyü – ələçək taxır, enli qurşaqlı tikməli ətək – beldemçı geyinirlər. Gündəlik geyim üçün plüşdən tikilmiş yeni milli qadın paltarı və başı xüsusi üsulla bağlamaq hər yerdə geniş yayılıb. Yaşlı nəslin nümayəndələri hələ də yumşaq uzunqunc çəkmələrlə qaloş geyməyə alışıblar. Nadir hallarda qıraqları dələ, yaxud susamuru xəzinə tutulmuş, ortasına bayquş lələyi taxılmış girdə papaq qoymuş qıza rast gəlmək olar. 120 121 Üç qırğız bahadırı – Koşoy, Kojomkul və Kanıbəy Osmonəliyev haqqında Toktoqul vadisinin daş darvazasına yaxınlaşdıqca yəhərəbənzər əcaib dağ diqqəti özünə çəkir, sanki kimsə dağı Narın çayının sahilinə yaxın çəkib. Əski əfsanə söyləyir ki, bunu Koşoy nəhəng- bahadır edib. Guya çayın qarşısına bənd atıb suyunu vadiyə döndərmək istəyirmiş. Yalnız üçüncü cəhddə, yüz Tibet öküzünün ətini yeyib yüz ilxının kumısını içəndən sonra yekə kətmənlə dağı yerindən tərpədə bilib. Amma pəhləvan Narının məcrasını dəyişdirməyə nail olmayıb – gərgin işdən ürəyi partlayıb. Kətmənin dağın ortasında şırımlayıb qoyduğu izinə görə insanlar ona sonralar Kətmən-Tübə adını vermişlər. Əfsanəvi qırğız pəhləvanı Kaba uulu Kojomkulun adını çəkməməyim ədalətsizlik olardı. Vaxtilə onu “rus Poddubnı” adlandırırdılar. Fiziki göstərişlərinə əsasən rus pəhləvanlarından geri qalmırdı – boyu 197 sm, çəkisi 164 kq. Entuziast olaraq kureş və oodarış üzrə yarışlar təşkil edir, çox vaxt şəxsən özü də yarışırdı. O vaxt ən sadə idman qurğularının inşasına böyük diqqət yetirirdi. Kojomkulun bugünkü həyatı dildən- dilə ötürülən əfsanəyə çevrilmişdir. Suusamır düzəngahlarında hamı bu pəhləvanı tanıyırdı. Bu günün özündə vadidə adam hündürlüyündə daş parçası durur – pəhləvan bayram günlərinin birində qoca çobanın xahişi ilə daşı çayın məcrasından götürüb yurtanın yaxınına aparmışdı. Yurtaya qədər məsafə isə yüz m olardı… Bu gün Kojomkulun həmyaşları ixtiyar kişilər daşı onun abidəsi hesab edirlər. Daha bir misli görünməmiş hadisə baş vermişdi. 1921-ci ildə Kojomkulu Semireçensk (Yeddiçay) vilayətinin I kasıblar qurultayına nümayəndə qismində dəvət etmişdilər. Şahidlərin danışdığına görə, bir dəfə qurultaydan sonra nümayəndələr parka toplaşıb istirahət edəndə, ixtiyar bir kişi at belində onlara yaxınlaşır – öz gözü ilə pəhləvanı görüb onun qüvvəsindən əminlik hasil etmək niyyəti var imiş. Kojomkul çox fikirləşmədən kişinin atının altına girib yekə əlləri ilə atın ayaqlarını qucaqlayaraq üstündəki minici ilə parkın çıxışına aparır. Hamı heyrətə gəlir. Ahıl kişi isə ağlayıb Kojomkulu bağrına basır və deyir: “Sağ ol, oğul. Belə bir oğlumun olmasını istərdim”. Bax beləcə qırğız bahadırın həyatı epik tarixə çevrildi. Bu insanın xatirəsi əbədiləşdirilmişdir: Qırğızıstanda güləş idmanı Federasiyasının qərarı ilə hər il qırğız xalqının görkəmli oğlu Kojomkul Kaba uulunun xatirəsinə həsr olunmuş sərbəst güləş üzrə yarışlar keçirilir. Həmyerlimiz Kanıbəy Osmonəliyev ağır atletikada ilk SSRİ çempionu olmuşdur. Mənə danışmışdılar ki, finalda Kanıbəy Osmonəliyev Koreyadan olan çox güclü rəqiblərlə mücadiləyə çıxmışdı. Ştanqadan yapışanda, tamaşaçılar onun dodağının altında pıçıldadığını görmüşdülər – ardınca dartıntı, təkan… və ştanqa pəhləvanın başı üstündədir! Təəccüblüsü odur ki, məşqlərdə Kanıbəy Osmonəliyevə bu ağırlığın öhdəsindən gəlmək nəsib omurdu. Sonradan ondan nə pıçıldadığını soruşanda, Manasın ruhunun ona yardım etməsi üçün dua etdiyini cavab vermişdi. Kanıbəy indiyəcən əmindir ki, məhz Manasın ruhu ştanqanı qaldırmağa ona kömək göstərmişdi. Ölkəmzin tarixində Kanıbəy ilk qırğız idmançısı – Olimpiada çempionu olmuşdur. Yəqin ki, genlər rolunu oynamışdır, axı necə də olsa, Kanıbəy Koşoy bahadırın və Kojomkul pəhləvanın nəslindəndir. İgid şərəf üçün doğulur, Şərəf uğrunda ölür. 122 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|