Xıdır Boz ayı gətirir… Bu gün də Borçalıda bir çox kəndlərdə
Xıdır Nəbi bayramı fevralın birinci deyil, ikinci ongünlüyündə
keçirilir. Bu bar
ədə ətraflı məlumat
verən Darvaz kənd sakini
Şahsənəm xala (Bayramova) həmin günlərdə (üç gün) Xıdır
N
əbilik adlandırılan qoç kəsildiyini, qohum-qonşuya
paylandığını vurğulayır…
A.N
əbiyev Xıdırı Boz atının “dalında”, əlində od
təsvir
ed
ərək “Mərasimlər…”kitabında belə yazır: “Onun (Xıdırın –
G.Y.) torpağı isidən odla yanaşı Günəş və Su, adamlara
sağlamlıq gətirəcəyi güman olunurdu” [24, s.18-19]. Lakin elə
h
əmin səhifədə “Xan Xıdır hallıdı, Ağ atı nallıdı...” deyə
yazmaqla Xıdırı Ağ ata mindirir. Xıdırın Boz atın “dalında”
g
ələcəyini yazan A.Nəbiyevdən fərqli olaraq Ə.Cəfərzadə elə
h
əmin alimə əsaslanaraq Ağ atlı Xıdırdan danışarkən yazır:
“Türkiy
ə türklərində Boz atlı Xızır tanınır” [5, s.164].
Əslində biz də boz atlı Xıdır Nəbi bayramının məhz Boz
ay gir
əndə, yəni Kiçik Çillənin son üç günündə keçirildiyi
fikrind
əyik. Onun atının ağ, ya boz olmasının isə elə də önəmi
yoxdur. Bu r
ənglər türk xalqlarının dastanlarında, nağıllarında
çox vaxt yanaşı işlədilir, başqırdların “Akbuzat” dastanındakı
kimi…
Bu
gün bel
ə Azərbaycanın bir çox yerində Xıdır Nəbi
bayramı azacıq fərqlə də olsa, maraqla keçirilir. Məsələn,
N
axçıvanda Kiçik Çilləninin ikinci həftəsinin ortasında, fevral
ayının təxminən ikinci həftəsinin ilk cümə axşamı qeyd olunur.
O zamana q
ədər ilk iki cümə axşamı xanların və bəylərin
bayramı hesab olunur. Naxçıvanda “Xıdır Nəbi” bayramına
hazırlıq məqsədilə “qovut” hazırlanır. Uşaqlar qazanı və ya
qazanın qapağını götürür, döyə-döyə mahnı oxuyur və hədiyyə
yığırlar. Bu zaman müxtəlif mahnılar oxuyurlar:
166
Qadınlardan bəzən pay verməyən olanda isə belə oxuyurlar:
Ayaqları sudadı,
gözl
əri yuxudadır,
Ver
ənin oğlu olsun,
verm
əyənin qızı.
Bir gözü d
ə kor olsun.
Qovut hazırlamaq üçün buğda sacda qovrulur,qovurğa
hazırlanır. Hazırlanmış qovurğa isti-isti əl dəyirmanında -
kirkir
ədə və ya həvəngdəstədə üyüdülür və ya döyülür. Kərə
yağı əridilir, isti su və ya süd əlavə edilir. Bunun içinə
hazırlanan qovut qatılır. Nəticədə qatı və qəhvəyi rəngli kütlə
alınır. Qovutun üzərinə şəkər tozu və ya bal, duz qatılır.
Miqdarı istəyə görə olur. Bir az zəif odda qarışdırılır,
yumrulayıb süfrəyə verilir.
Xıdır Nəbi adətən təbiətin oyanması, otların cücərməsi,
axar suyun təmizlənməsi ilə özünü göstərir.Qərbi
Az
ərbaycanda da Xıdır Nəbi bayramı fevralın 10-da keçirilir.
Burada da h
ər il qış yarı olanda, Xıdır bayramı keçirilərdi. Bəzi
yerl
ərdə Xızır Nəbi, bəzi yerlərdə isə Xıdır İlyas adı ilə tanınan
bu el bayramı əvvəllər daha böyük təmtəraqla qeyd olunardı.
Köhn
ə kişilərin hesabına görə, Kiçik Çillənin əvvəlində,
indiki
vaxtla götürdükd
ə, təqribən fevralın 1-ci ongünlüyü ərzində
axşam şər qarışandan sonra uşaqlar, cavanlar bir yerə toplaşar,
d
əstələnib Xıdır nəğməsi oxuya-oxuya qapıları döyər, Xıdır
adına pay yığardılar.
Çatma, çatma, çatmaya,
168