Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi

Keywords: Azerbaijani Turkish, grammar, phonetics, vocabulary. 
 
                                                            
*
 Yüksek Lisans Öğrencisi, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi, Siirt/Türkiye. E-
posta: [e-mail], ORCID: 0000-0003-2021-8499. 

---

 
 
126 
Cilt /Volume 2, Sayı/Issue: 1, Haziran/June 2021 Ankara
 
“AZERBAYCAN TÜRKÇESİ GRAMERİ I (SES BİLGİSİ VE SÖZ VARLIĞI)” ADLI ESER ÜZERİNE 
BİRTAKIM DİKKATLER  
 
Eser, yazarın aktarımından hareketle üç bölümden oluşsa da esasen dört ana başlıktan meydana 
geldiği de söylenebilir: Ses Bilgisi (Fonetika) (I. Bölüm), Söz Varlığı (Leksikologiya) (II. Bölüm), 
Metinler  (Mətnlər)  (III.  Bölüm)  ve  Sözlük.  Söz  konusu  eser,  akademisyen  yazar  tarafından 
“Azerbaycan  Respublikasının  Dövlət  Himni”  (Azerbaycan  Cumhuriyeti  Milli  Marşı)  ile 
başlamakta ve Türkiye Türkçesi ile kalem alınmış bir ön söz ile devam etmektedir. Türkiye’de 
Azerbaycan  Türkçesi  gramer  bilgisinin  Azerbaycan  Türkçesiyle  ilk  defa  hazırlandığını  aktaran 
akademisyen yazar, “Ön Söz” bölümünde kitabın hazırlanış amacına ve sayıltılara yer vermiştir. 
Gulusoy, kaleme aldığı eseri genelde Türkiye’de çeşitli üniversitelerde faaliyet gösteren Çağdaş 
Türk  Lehçeleri  ve  Edebiyatları  bölümlerinde  eğitim-öğretime  devam  eden  öğrencilere,  özelde 
Kafkas  Üniversitesi  Fen-Edebiyat  Fakültesi  Çağdaş  Türk  Lehçeleri  ve  Edebiyatları  Bölümü 
Azerbaycan  Türkçesi  ve  Edebiyatı  Ana  Bilim  Dalı  lisans  ve  lisansüstü  eğitim-öğretime  devam 
eden  öğrencilere  kaynaklık  etmesi  amacıyla  hazırladığını  aktarmıştır.  Ayrıca  ilgili  bölümler 
dahilinde  verilen  Azerbaycan  Türkçesi  derslerinin  daha  verimli  geçmesi  ve  (Azerbaycan 
Türkçesi  öğrenmek  isteyen)  ilgililere  ana  dilde  kaynak  sunmak  da  bahsedilen  diğer 
amaçlardandır.  Eserin  devamı  niteliğinde  olacağı  düşünülen  “Azerbaycan  Türkçesi  Grameri  II” 
adlı  yapıtla  yazar,  dile  dönük  şekil  bilgisi  ve  söz  dizimi  kurallarından  bahsedeceğini  de  ayrıca 
dile getirmiştir. 
 
Türkiye  Türkçesi  ile  aktarılan  ön  sözün  akabinde  eserde  “Ses  Bilgisi  (Fonetika)”  bölümü  ile 
devam edilmiştir. Kaynak kitabın 1-27. sayfalarında yer alan kısım; yirmi dört (24) adet ikinci 
düzey,  on  (10)  adet  üçüncü  düzey  ve  iki  (2)  adet  dördüncü  düzey  alt  başlıktan  meydana 
gelmektedir.  İlgili  bölümün  ilk  alt  başlığı  “Azərbaycan  Dilinin  Əhatə  Dairesi”  şeklindedir;  bu 
bölümde yazar Azerbaycan Türkçesinin tabii olduğu dil ailesi ile dilin kullanıldığı yer ve nüfus 
bilgilerini  aktarmıştır.  Bölümün  ikinci  alt  başlığı  ise  “Dilçiliyin  şöbələri”dir  ve  bu  kısımda  dil 
biliminin  bölümlerine  -kısaca-  değinilmiştir.  Bölümün  diğer  başlıkları  olan  “Fonetika”, 
“Fonetikanın  növləri”  ve  “Əlifba”dır  ve  yazar  bu  bölümlerde  okurlara  dile  dönük  bilgileri 
aktarmıştır.  Eserin  alfabe  bölümünün  tanıtıldığı  alanda  Azerbaycanlıların  kullandığı  alfabe 
sistemleri tablo eşliğinde gösterilmiş ve Azerbaycanlılarca kullanılagelen tüm alfabelerin -1929 
yılına değin kullanılan Arap abecesi, 1929-1939 yıllarından kullanılan Latin abecesi, 1939-1991 
yıllarında  kullanılan  Kiril  abecesi  ile  1991  yılından  günümüze  kullanılan  Latin  abecesine- 
transkripsiyon  şekillerine  detaylıca  yer  vermiştir.  Abecenin  ardından  yazar,  dildeki  konuşma 
seslerini ve oluşum şekillerini aktarırken  sait (sesli) ve samit (ünsüz) harfler de yer vermiştir. 
“Saitlər”  konu  başlığında  akademisyen,  ünlü  harflerin  özelliklerine,  türlerine  ve  telaffuz 
biçimlerine,  çift  ünlü  seslerin  yer  aldığı  sözcüklere,  ünlü  uyumuna  ve  alt  konulara  uygun 
örneklere  değinmiştir.  “Samitlər”  konu  başlığında  ise  yazar  sırasıyla  (sert  ve  yumuşak)  ünsüz 
harfler  ile  ünsüz  harflerin  özelliklerine,  hece  ve  çeşitleri,  sözcüklerin  kesme  işareti  ile  ayrılma 
kurallarına, (hece ve eklerde) vurguya dikkat çekmiştir.  
 
Ünsüz (samit) harflerle ilgili bir başka başlık ise “qoşasamitli sözlər” olarak adlandırılan başlıktır 
ve içerik “aynı türden çift ünsüzlü tek heceli sözcükler”den “farklı türden oluşan çift ünsüzlü tek 
heceli sözcükler”e, “aynı türden olan çift ünsüzlü çok heceli sözcükler”den “farklı türden oluşan 
çift  ünsüzlü  çok  heceli  sözcükler”e  kadar  örneklendirilerek  detaylandırılmıştır.  Diğer  konu 
başlıkları arasında yer alan yumuşak ünsüzlerle biten sözcüklerden sonu “q” ve “k” sesleri biten 
çok  heceli  sözcüklerin  yazım ve sesletimlerine ayrıca yer verilirken ünsüz harflerle  ilgili  genel 
muhteva, ünsüz harflerin telaffuzlarına dönük kuralların aktarımı ile sonlanmaktadır.  
 

---

 
 
127