Uluslararasi sempozyumu

35

Abdülmecit NUREDİN

İnsan bu süreç içinde kimlik edinmek amacıyla seçim yapmak, sahiplen-

mek ve yeniden üretmek zorundadır. Dolayısıyla ‘’öteki’’ modernitede kimli-

ğin kurucu unsurlarından biridir. Kimlik, her istenildiğinde değişebileceğinin 

ve değişiklik yapılabileceğinin farkındadır.

Modernite geçmiş zaman biçimlerinin, değerlerinin ve kimliklerinin yok 

oluşunu ve yenilerinin üretilebileceğinin mümkün oluşunu ifade eder. Moder-

nitede kimliğin anlamı, biz kendi benimizi nasıl kavrarız, yorumlarız ve bunu 

kendi kendimize ve başkalarına nasıl sunarız demektir.

2.  Balkan Ülkelerinde  Modernleşme, Kimlik ve Din

Hiçbir toplum durağan, hareketsiz veya statik değildir. Her toplum ve kül-

tür sürekli bir değişim içerisindedir. Değişme zamana ve yere göre hızlı veya 

yavaş olabilmektedir. Sosyal değişmeyi etkileyen çeşitli iç ve dış faktörlerden 

söz etmek mümkündür. Ancak, değişme toplumlar için ne kadar doğal bir olgu 

ise, onun meydana getirdiği uyum/uyumsuzluk problemlerine çözüm bulabil-

mek de o kadar önem taşımaktadır. Bu anlamda toplumun sürekliliği, değiş-

me sürecinde meydana gelen yeniden bütünleşme ve uyum düzeyine bağlıdır 

denilebilir. Değişimi sosyal ve kültürel yapının ihtiyacı oranında özümsemesi 

“sosyo- kültürel bütünleşmeye”, değişmenin benimsenmemesi ve mevcut ya-

pıyla çatışması ise, “sosyo-kültürel çözülmeye” sebep olmaktadır.

Modernleşme, Batı’ya ait bir olgu olmakla beraber, etkileri az ya da çok 

tüm  dünyada  hissedilen  bir  olgudur.  Modernleşmenin  sosyal  ve  ekonomik 

gelişmişlik düzeyini, okur-yazarlık oranındaki artışı, insan hakları, demokra-

si sekülerizm gibi bazı özellikleri bünyesinde barındırdığı varsayılmaktadır. 

Batı dışındaki toplumlar için modernleşme sosyal, siyasal, ekonomik, kül-

türel  vb.  alanlarda  Batı  toplumlarının  sahip  olduğu  yapı,  kurum,  değer  ve 

sistemlere sahip olmak amacıyla yapılan tüm düzenlemeleri kapsamaktadır. 

Modernleşme, hem sosyal yapıda meydana gelen kurumsal değişmeleri, hem 

de bireysel düzeyde tutum ve davranış değişmelerini içeren karmaşık bir sü-

reçtir.

6

Balkanlarda  modernleşme süreci Fransız devrimi ile  yaygın bir anlayış 

halini  almıştır.  Ancak  Batı  modernleşmesi  ilemkıyaslandığında  Balkana-

lar’daki  modernizmin tarihi arka planının çok gerilere gitmediği de bir ger-

çektir. Balkan modernleşmesinin arkasındaki itici güç, toplumun kendi iç di-

namiklerinden ziyade dışarıdan gelen etkiler sonucu olarak başlanmıştır. Batı 

6        

Bryan  S. Turner, Orientalism, Postmodernism and Globalism

,

 Publisher: Routledge,1994, 

s.72

---

36

Din-Kimlik Bağlamında Balkanlar’da Kimlik Arayışları

modernizminin Balkanlardaki tesiri Slav milliyetçiliğin yükselişiyle birlikte  

İslâm kimliğinin  belirginliğini yitirmesiyle süreç başlamıştır. 

7

Altı  asır  Balkan  coğrafyasındaki  egemenliğini  sürdümüş  olan    Osmanlı 

İmparatorluğu’nda değişim askeri alanda görülen yetersizlikleri gidermeye 

yönelik  ihtiyaçtan  doğmuştur.  Bu  sebepledir  ki  III.  Selim  döneminden  iti-

baren bu alanda yenilik çalışmaları başlatılmıştır. Tanzimat ise, daha ziyade 

azınlık haklarını korumaya yönelik ve özellikle de Osmanlı tebaasının mil-

letten vatandaşlığa geçişini sağlayan adımların ilki olmuştur. Osmanlı Devle-

ti’nin karşılaştığı

sorunları çözebilmek amacıyla önce askeri, sonra eğitim, idare ve hukuk 

alanlarında gerçekleştirilen yenilikler daha çok devleti kurtarmak amacıyla 

sisteme yönelik ve kısmi reform niteliği taşımaktaydı.

Birinci ve İkinci Meşrutiyet dönemlerinde bir taraftan devletin işleyişin-

deki aksaklıkların giderilmesine yönelik çözüm aranırken, diğer taraftan top-

lumsal  sorunların  çözümüne  de  önem  verildiği  görülmektedir.  Bu  tartışma 

konuları arasında din (İslâmiyet) çok özel bir konuma sahipti. Burada esas 

olarak, iki farklı temayül söz konusudur. Bunlardan birincisi dini modernleş-

menin önünde bir engel olarak algılayan Batılılaşma taraftarlarının görüşle-

ridir. Bu fikir hareketine mensup olanlar, tıpkı Batı’da olduğu gibi bir reform 

hareketinin  başlatılmasını  istemekteydiler.  Osmanlı’daki  değişim  talepleri, 

Balkan milliyetçiliğinin de fitillenmesini hızlandırmıştır.

2.1.  Geçmişten Günümüze Balkan Coğrafyasında Kimlik Mücadelesi

XX. yüzyılda dünyanın en kanlı, en karışık ve en huzursuz bolgelerinden 

birin olan Balkanlar, günümüzde hâlâ Avrupa’nın ortasında, büyük bir sorun 

olarak durmaktadır.Bölgede yaşanan kimlik çatışması bu durumun en önemli 

nedenlerinden biridir. Balkanlar’daki son savaşların ardından imzalanan an-

laşmalar,  bölgeye  barışı  getirmişse  de,  bu  coğrafyada  adaletten  söz  etmek 

günümüz için bile çok olası gorunmemektedir. Bu yönüyle Balkanlar’da hâlâ 

bir otorite boşluğundan söz etmek mümkündür.

8

Osmanlının Balkan bölgesine getirdiği yeni yönetim sistemi, bölge mil-

letleri tarafından çok çabuk benimsenmiştir. Osmanlı bölgedeki iktisadi ve 

sosyal yapıyı bütünüyle değiştirmiştir. Bundaki en önemli etkenlerden biri, 

7   Glenny Misha, Nationalism, War and the Great Powers 1804-1999, Penguin Books, 

2001,s.301.

8   McGarry John and Brendan O’Leary, The macro-political regulation of ethnic conflict, 

in The Politics of Ethnic Conflict Regulation, Routledge, 1993,s.14.

---

37

Abdülmecit NUREDİN

bölgedeki feodal Hristiyan yapının bölge insanlarını ve emeklerini sömürme-

si olmuştur.

Osmanlı öncesinde yerel halklar, adaletsiz yönetimler karşısında iyice sin-

mişler ve adeta bir kurtarıcı arayışına girmişlerdir. Zaten Osmanlının bölgeye 

kılıç zoru olmadan girmesi ve bu bölgede rahatlıkla hüküm sürmesinin altın-

daki birinci neden bu olmuştur.

9

Ayrıca, Osmanlının bölge halklarını koruması ve devlet güvencesi altında 

bir yaşam sunması, Balkan milletlerinin özlemini duyduğu bir atmosferdir. 

Osmanlı ile beraber vergiler düşürülmüş ve halkın devlete olan angarya hiz-

metlerine son verilmiştir. Köylü rahatlamış, asayiş kurulmuştur.

Osmanlı buna ek olarak eski sınıfın kudretlilerini ortadan kaldırmış, onun 

yerine orta sınıfı destekleyerek bölge halklarını entegre sürecine dâhil etmiş-

tir. Osmanlı devlet sisteminin en belirgin özelliği tebaasına hoşgörülü yak-

laşımı olmuştur. Özellikle Hristiyan eyaletlerde yerel diller, dinler ve hatta 

siyasal ve sosyal kadrolar korunmuş; kilise ve ruhbanlarla anlaşılarak onlara 

vergi imtiyazı dahi sağlamıştır.

Bölgedeki Hristiyan kavgasına son veren Osmanlı, özellikle Bogomilizm 

inancına sahip zümrelere gösterdiği hoşgörü ve yaklaşımı ile ileride bu inanç 

sahiplerinin din değiştirip Müslüman olmalarına zemin hazırlamıştır. Hâki-

miyet sağlanan bölgelerdeki halkı asimilasyonu düşünülmemiş, nede bu yön-

de cebri uygulanmıştır. Osmanlı toplumu, Müslüman ve gayrimüslim olmak 

üzere iki ana guruba ayrılmıştı.

Bireylerin toplumdaki statülerini belirleyen temel factor dindi ve toplum 

inanç timeline gore çeşitli Milletlere ayrılmıştı. Millet,bir din yada mezhebe 

bağlı topluluk anlamına gelmekteydi.Osmanlıda millet kavramı, bir ırkı yada 

ortak bir dile sahip topluluğu ifade etmek için değil, aynı inanç ya da mezhebe 

mensup insanları ifade eden idari ve kültürel bir terim olarak kullanılmıştır.

XX.  yüzyıla  gelindiğinde  Balkan  milletleri  romantizm  ve  milliyetçilik 

akımlarının etkisiyle ve Avrupa devletlerinin kışkırtmasıyla yavaş yavaş Os-

manlıdan ayrılarak bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Sınırları Avrupalı dev-

letlerce yeni Balkan ülkeleri milli kimliklerini yeniden inşa edebilmek için 

Ortaçağdaki sınırlarını yeniden kazanmak hayali peşine düşmüşlerdir.

10

9   Mazower Mark, The Balkans, Weidenfeld & Nikolson, London, 2000,s.161.

10    Terzić  Slavenko,  The  Serbs  and  the  Macedonian  Question,  University  of  Belgrade, 

publisher - Faculty of Geography, Belgrad,1995,s.149.

---