Uot 81-11 MÜXTƏLİFSİstemli İNGİLİs və azərbaycan diLLƏRİNDƏ tamamliq budaq cüMLƏLƏRİ VƏ onlarin müqayiSƏLİ TƏHLİLİ
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BABAYEVA TUĞRA PİRİŞ qızı
- “ELMİ XƏBƏRLƏR”
75
UOT 339.9 AVROPA İTTİFAQI ÖLKƏLƏRİ İLƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QARŞILIQLI İQTİSADİ ƏLAQƏLƏRİNİN KOMPLEKS TƏDQİQİ 1 PƏNAHƏLİYEVA MƏLAHƏT ÖMƏR qızı 2 BABAYEVA TUĞRA PİRİŞ qızı Sumqayıt Dövlət Universiteti, 1-dosent, 2-laborant e-mail: tuqra_babayeva@mail.ru Açar sözlər: regional iqtisadi inteqrasiya, ticarət əlaqələri, xarici investisiya, ticarət dövriyyəsi
Müasir dünya iqtisadiyyatı və beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sisteminin inkişafının ən mühüm qanunauyğunluqlarından biri regional iqtisadi inteqrasiya proseslərinin güclənməsi və dünya ölkələrinin qlobal əməkdaşlığının daha da genişlənməsidir. Məhz bu proseslərin nəticəsində dünya təsərrüfatı və dünya bazarının formalaşması daha çox dövlətlərarası birliklərin və eləcə də ticarət- iqtisadi blokların təsiri altında baş verir. Regional iqtisadi inteqrasiya qruplaşmaları inteqrasiya birliklərində iştirak etməyən ölkələrlə müqayisədə qarşılıqlı faydalı olan mal mübadiləsi amilindən daha intensiv istifadə etmək, ÜDM istehsalını artırmaq və ondan daha səmərəli istifadə etmək imkanına malikdirlər. Buna görə də inteqrasiya amili müasir dünya iqtisadiyyatının qloballaşmasında, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sisteminin daha yüksək səviyyəyə qaldırılmasında mühüm rol oynayır. Məhz buna görə də Azərbaycan Respublikasının dünya iqtisadiyyatına və dünya təsərrüfat əlaqələri sisteminə inteqrasiya siyasətində Avropa İttifaqının ( Aİ ) strateji istiqamət – vəzifə kimi seçilməsi tamamilə təbiidir. Bu strategiyanın hazırlanması olduqca geniş və çoxşaxəli olduğundan onun müvafiq dövlət orqanları, nazirliklər, elmi-tədqiqat institutları və ayrı-ayrı alim və mütəxəssislərin birgə iştirakı ilə yerinə yetirilməsinin mümkünlüyünü birmənalı qəbul etmək lazımdır Azərbaycanı Aİ-yə yaxınlaşdıran və onun bu birliyə inteqrasiyasının ən vacib şərti ticarət-iqtisadi əlaqələrdir və bu əlaqələrin gündən-günə daha da genişlənməsi və dərinləşməsidir. Aİ 50 il ərzində azad ticarət zonası, gömrük ittifaqı, ümumi bazar, iqtisadi birlik və tam inteqrasiyaya qədər ardıcıl olaraq bütün inteqrasiya proseslərini keçərək vahid dövlətçiliyin yaradılmasına qədər yüksəlmişdir. Aİ-nin regional valyutası avro, bu gün dünyanın ən möhkəm valyutalarından biri hesab olunur [1]. Aİ-nin dünya idxalındakı rolu da böyükdür. O, bir sıra kənd təsərrüfatı məhsullarının (qarğıdalı, soya və s.) iri idxalçısıdır. Ərzaqla yanaşı, idxalda mineral xammal və qeyri- metal yarımfabrikatlar da mühüm yer tutur. Müxtəlif növ mineral xammalların (təbii qaz, neft, boksitlər) istehsalının artımına baxmayaraq, onlar öz imkanları hesabına ehtiyaclarını tam ödəyə bilmirlər. Aİ ölkələri tərəfindən istehlak olunan enerji xammalının 2/5-dən çoxunu və digər xammalların təxminən ¾ -nü idxal edirlər. Ayrı-ayrı mineral xammal növləri üzrə ümumi istehlakda idxalın payı alüminium üzrə 75%, volfram üzrə 77%, sink 58%, kobalt üzrə 95% təşkil edir. Azərbaycanın Aİ ilə ikitərəfli iqtisadi əlaqələri respublikanın müstəqillik əldə etməsindən sonra başlamış və bu dövr ərzində dinamik olaraq inkişaf edərək 1999-cu ilin iyul ayında “Əməkdaşlıq və partnyorluq haqqında” sazişin ratifikasiya olunması ilə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Bu dövrdən başlayaraq Azərbaycanın Avropa regionu ölkələri ilə ticarət- iqtisadi əlaqələri daha intensiv inkişaf etməyə başlamış, davamlı inkişaf istiqamətləri ilə fərqlənmişdir. Aİ ölkələri ilə əməkdaşlığın xüsusi yeri onunla müəyyən olunur ki, yaxın gələcəkdə bu birlik respublikanın ən mühüm ticarət tərəfdaşı kimi daha da möhkəmlənəcək və bu da əldə Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi Cild 13 № 3 2017
76
olunmuş razılaşmalara əsasən ikitərəfli ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın daha da intensivləşdirilməsi və dərinləşməsinə səbəb olacaqdır [1]. Tədqiqatlar göstərir ki 1994-1997-ci illər ərzində respublikanın ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin 10,8-14,3%-ni Aİ ölkələri təşkil edirdisə, 1998-2002-ci illərdə bu göstərici 21,1 %- dən 43,9%-ə qədər yüksəlmişdir. 2003-cü ildə bu göstərici 50,1 %, 2004-cü ildə 42,5%, 2005-ci ildə 38,4%, 2006-cı ildə 45,2%, 2019-cu ildə isə 48,4% olunmuşdur. Azərbaycanın Aİ ölkələri ilə ticarət əlaqələri öz səmərəliliyi ilə də fərqlənir ki, bu da respublika üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ümumi mənada bu özünü müsbət ticarət saldosu ilə büruzə verir. 2006-2010-cu illərdə Aİ ölkələri ilə ticarət əlaqələrinin nəticəsi 4319 mln.doll. həcmində müsbət saldo ilə başa çatmışdır (Cədvəl 1).
İllər
Ümumi ticarət dövriyyəsi O cümlədən: İxrac
İdxal Saldo
mln.dollar mln.dollar 2006 2612,4
1745,6 866,8
878,8 2007
3031,8 1841,0
1190,8 650,2
2008 3287,3
2029,1 1258,2
770,9 2009
5267,6 3643,3
1624,3 2019
2010 3348,3
1674,1 1674,2
–0,1 2006-2010-cu illərdə artım, dəfə 1,3
1,0 1,9
–
Azərbaycanın Aİ ölkələri ilə xarici ticarət əlaqələrinin mühüm inkişaf xüsusiyyətlərindən biri də onun ayrı-ayrı ölkələr üzrə qeyri-bərabər inkişaf etməsi ilə izah oluna bilər. Burada aparıcı mövqe Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya və İtaliyanın üzərinə düşür. 2010-cu ildə Azərbaycanın ixracında yalnız İtaliyanın payı 15,5% təşkil etmişdir. Müvafiq olaraq Fransanın xüsusi çəkisi 4,3%, olmuşdur. Aİ ölkələri ilə ixrac əlaqələrinin bu göstəriciləri bir tərəfdən onun bir neçə ölkədən asılılığını, digər tərəfdən isə ixracın diversifikasiyası üçün əhəmiyyətli imkanların mövcud olmasından xəbər verir ki, bunların da respublikanın ixrac siyasətinin formalaşdırılmasında nəzərə alınması olduqca vacibdir. Təhlil aparılan illərdə ixrac olunan məhsulun həcmi 2010-cu ildə 2006-cı ilə nisbətən 3468,0 mln. dollar artmışdır. Artımla yanaşı, Azərbaycan məhsulu ixrac olunan ölkələrdə onların xüsusi çəkisi də dəyişilmişdir. Belə ki, Bolqarıstana ixrac olunan məhsulun xüsusi çəkisi 2006-cı ildə 0,5% idisə, 2010-cı ildə 0,1% olmuşdur. Fransa ixrac olunan məhsulun həcminin xüsusi çəkisi 4,3 %-ə enmişdir. İtaliyaya ixrac 52 %-dən 15,5%-ə enmişdir. Cədvəldən görünür ki, İtaliyaya 2010-cu ildə ixrac olunan məhsulun həcmi 940928,5 mln. dollar olduğu halda, 2006-cı ilə nisbətən 69,9% azalmışdır. Bununla yanaşı, İtaliyaya ixrac olunan məhsulun həcmi Azərbaycanın ümumi ixracında kəskin azalmışdır. Əgər 2006-cı ildə bu göstərici 52 % idsə, 2010-cu ildə 15,5%-ə çatmışdır. Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici investiya qoyuluşlarında Aİ ölkələri, xüsusilə, Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya və Fransa da fəal iştirak edirlər. Son 10 ildə Azərbaycana qoyulan sərmayənin 45%-dən çoxu Aİ ölkələrinin payına düşür. Hazırda Aİ ölkələrinin respublikada 2000- dən çox kompaniyaları və bir sıra neft şirkətləri fəaliyyət göstərirlər. Bunlarla yanaşı, son illərdə qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyaların da həcmi xeyli artmaqdadır. Tədqiqatlar göstərir ki, Azərbaycanın Aİ-yə inteqrasiyasinin ən mühüm amili kimi iqtisadi- ticarət əlaqələri dinamik olaraq inkişaf edir, onun əmtəə və coğrafi strukturunda əhəmiyyətli keyfiyyət dəyişiklikləri baş verir. Azərbaycanın əmtəə dövriyyəsinin təxminən yarısı Aİ-nin payına düşür. Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrinin Avropa ölkələrinə istiqamətlənməsi onun strateji vəzifələrinin tam həllinə daha geniş cəlb olunmasını təmin etməkdir [2].
Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|