Utepbergenov Farxad

 

29

Qitaning 87-88% asholisi qishloqlarda yashaydi. Mavjud shasharlar 

kwchalar tipida qurilgan bwlib, ularning markazida shokim saroyi turli diniy 

inshootlar (yorubalar ibodatxonalari, Tombuktu, Manbasidagi masjid) kwplab chet 

ellik savdogarlar uylari joylashgan. 

 

Qishloqlari nisbatan yirik bwlmasdan, ularning rejasi katta kichikligi, 

joylashgan shududi, iqlimi, xwjalik faoliyati bilan bog’liqdir. G’arbiy Afrikada 

kwchali uylar, Markaziy Afrikada va G’arbiy Sudan, Kamerunda tarqoq tartibsiz 

qurilgan qishloqlar kwpchilikni tashkil etadi. 

 

Chorvadorlar wzlarining doimiy yashash joylarini doirasimon - kraal tipida 

(zulus, gottentotlar) ёki twrtburchakli qilib qurishadi. 

 

Eng oddiy turar joylari bushmenlar va pigmeylarda bwlib «ularda pana 

shamda chaylalar terilar bilan ёpilgan». Chayla, panalarni kwpincha aёllar 

qurishadi. Erkaklar tanlagan joyda, ikki-uch soat ichida shox va yaproqlardan 

aёllar chaylani tiklaydilar. 

 

Kwchmanchi chorvador asholi engil chodirlarda yashaydilar. Ёg’och sinchli 

chodir, bwyra, terilar bilan gumbazsimon qilib ёpilgan. 

 Ashё asholining xwjaligiga bog’liq bwlib, deshqonchilik shududlarida loy, 

wrmonlarda palma, rotang, rafiya, fikus daraxtlari, banan yaproqlari qurilishda 

ishlatiladi. 

 

Uy-joylarining asosiy ikki turi: doirasimon va twrtburchakli turi mavjud. 

Doirasimon uylar kwpincha savanna shamda wrmon zonalarida bunёd etilgan. 

İdishlar. 

 Unchalik kwp bwlmasdan sodda, primitiv kwrinishga ega. İdishlarning 

kwrinishi va ashёsi geografik mushit shamda asholining mashg’ulotlari bilan 

bog’liqdir.  

 

Xususan bushmenlar qwshni xalqlardan almashib olingan sopol idishlar 

bilan birgalikda toshbaqa qalqoni, tuyaqush tuxumlaridan suv saqlashda 

foydalanganlar. 

 «Kalabash» 

ёki «kalebas» butun Afrika asholisi uchun umumiy qovoqdan 

yasalgan turli idishlar bwlgan.  

 

Taomlari sham lokal xususiyatlarga egadir. Taomlarining uch turi mavjud: 

1) «Bug’doy gurushi - Wrta er dengizi va Old Osiё chegaralari. 2) «Suli - Sorgo 

gurushi» - G’arbiy Afrika, Markaziy va G’arbiy Sudan Markaziy Afrika, 

Tanzaniya, Madagaskar. 3) Sharqiy Afrikadagi «makkajwxori gurushi» uchinchi 

tipni tashkil etadi. Taom ikki marta ertalab va kechqurun istemol qilinadi. Masai 

xalqlari kundalik taomlaridan tashqari ёsh buqalar qonidan sham ichishadi. 

Buning uchun mol tomiriga igna urib, malum miqdorda qon ichilgandan swng uni 

qwyib yuborishgan. 

Kiyimlari. 

 

Ananaviy belbog’chalardan tortib, musulmonlarning shashamatli va 

tuareglarning murakkab kiyimlarigacha mavjud. 

 

Ananaviy kiyimlar faqat zarur vazifalarni bajarishdan tashqari ijtimoiy 

ashamiyatga sham ega bwlgan. Afrika xalqlarining deyarli barchasida qoplon 

---

 

30

terisini kiyimda ishlatish kishini eng oliy tabaqaga oid ekanligini bildiradi. 

Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afrikada belbog’cha kwrinishidagi kiyim keng 

tarqalgan. 

 

Bushmen va pigmeylar kiyimlari sham teridan ensiz belbog’chalar bwlib, 

ular turli qwng’iz, kapalaklar qanotlari bilan bezatilgan. Kwpgina xalqlarda 

shayvon terilaridan kiyim-bosh tikishda foydalaniladi. 

 

Markaziy Afrika va Kwllar oralig’ida oёq kiyimlarini deyarli bilmaganlar. 

G’arbiy va Shimoliy-Sharqiy Afrika shududlarida teri sandallar, orqasi ochiq 

tuflilar, yumshoq etiklardan foydalanishadi. 

 

 

İjtimoiy shaёt. 

 Tug’ilish. Afrika asholisida kuvada irimi keng saqlangan. Erlar tug’ilish 

jaraёnida va undan keyin 9 kun davomida qishloqdan, bazida shatto chaylasidan 

chiqishlari mumkin. 

 

Kwpgina xalqlarda egizaklar aloshida wrin tutadi. Bushmenlar qadimda 

egizaklar tug’ilishini xosiyatsiz bilib, ularni wldirishgan. Gabonda qabila folbini 

egizaklardan birini wldirgan. Balunda qabilasida egizak tug’ilgan oilada 

«tozalanish» irimini wtkazganlar. Bu irim 4-5 oy davom etgan. 

 

Afrika xalqlarida sham «bolaning sochini» birinchi marta olish tantanasi 

bwlgan. Malgashlar bu tantanada katta dasturxon ёzib (bola uch oylik bwlganda) 

yig’ilganlarni meshmon qilishgan. 

İsm qwyish. 

 Afrikada ismlar insonning mazkur davridagi sholatini aks ettirib wzgarib 

turgan. İnitsiatsiya paytida, erga tekkanda, egizak tuqqanda, erkaklarning maxfiy 

ittifoqiga azo bwlganda ismlar wzgartirilgan. Agar erkak ovda omadi kelmasa 

sham ismini almashtirganlar. İsmlar shayvon, ёki narsa tushuncha manosini 

bildirgan. Lulenda (iftixor - lingala), Nzimba-(Sher-suaxili) va boshqalar. Mobutu 

Sese Kuku Ngvendu Va Za Banga - «Barchani enguvchi, jasur urushqoq xwroz». 

 

Afrikaliklarda «initsiatsiya» - «bag’ishlov» udumi saqlanib qolgan. 

Twy va twy marosimlari. 

 Afrika xalqlarida faqat oilali erkaklargina jamoaning twla shuquqli azosi 

bwla olgan. Bazi xalqlarda twygacha jinsiy aloqalarga sham twsqinlik qilinmagan. 

Lekin twygacha bola tug’ilishi katta gunosh shisoblangan. Bushmenlarda yigitning 

oilasiga yaqin aёllardan biri qizining onasini roziligini olgandan keyingina kuёv, 

qizdan rozilik swragan. Chaylada qoldirilgan wq-ёy va qalqon tashqarida bwlishi 

rad javobini bildirgan. 

 

Zuluslardagi qalin «lobola», deyarli barcha qita xalqlarida bwlgan. 

 Afrika 

xalqlarining 

manaviy madaniyatlari. İlgarilari inson kiyimiga 

qaraganda soch turmaklashi tatuirovka va skalifikatsiya kwproq ashamiyat kasb 

etgan. Bakubalarda uzun shoxsimon soch turmaklash erkakning oliy zodagonlar 

toifasiga oid ekanligini, aёl bwlsa ikkinchi farzand kwrganligini belgisi edi. 

---