55
haz nisbətən yüksək göstəriciləri əks etdirir. Belə ölçü üsulu bir az kobud –
gözəyarı sayılsa da çox etibarlıdır. Çəkilən obyekt və ya ma teriallar eyni qayıdış
əmsalına malikdirsə, düşən işıqdan əks işıqlanma gös təricisi kimi faydalanmaq
mümkündür. Bəzi eksponometrlərin dü şən işığı ölçən foto ele men tinin səthi ha
mar yox, qa barıq olur və təxminən in san sifətinin formasına bən zəyir. Bu cür
eks po no metr lərdən müx təlif səmt lər dən ob yektin üzərinə düşən bü tün işıq se lini
ölçmək müm kündür. İşı ğı daha də qiq ölç mək üçün eks po no met ri ka me ranın ye
ri nə qoy maq və çə kiliş ob yek tin dən əks etdirilən işığı kamera istiqamətində öl ç
mək lazım dır. Belə işıq “qa yı dan işıq” ad lanır.
Teleistehsalda eksponometrlərin hər iki növü geniş yayılsa da, daha çox qa
yıdan işığı ölçən eksponometrlərdən istifadə olunur. Ən çox da ona görə ki, ka
meranın texniki izahatlarında onlar zəruri olan əsas işığın miqdarı çox vaxt dü
şən işığın futkandel göstəriciləri ilə ifadə edilir.
Kameraların təkamülü və əsas işığa verilən tələblər
Normal iş üçün zəruri işıq miqdarı baxımından televiziya (video) ka me
ralarının təkamül dövrünü dörd mərhələyə ayırmaq olar: birinci mərhələ, tele
yayım üçün ilk yüksəkkeyfiyyətli, monoxrom studiya kameralarının ya ra dıl
masından başlanır. İkinci mərhələ rəngli studiya kameralarının, üçüncü mər hələ
isə portativ videokameraların yaradıldığı zamanı əhatə edir. Dördüncü mərhələ
yüklü rabitə cihazlarının (YRC) meydana gəlməsi ilə öz başlanğıcını götürür.
Birinci mərhələ – ilkin ağqara kameralar 50ci illərin monoxrom studiya
kameralarının normal fəaliyyəti üçün çox böyük işıq miqdarı tələb olundu. Əks
halda tanınmalı görüntü almaq qeyrimümkün idi. Bir sıra texniki təkmil ləş
dirmələrdən sonra ağır çəkisinə görə belə kameralardan, demək olar, yalnız stu
diya şəraitində istifadə edilir.
İkinci mərhələ – rəngli kameralar 60cı illərin ortalarında rəngli studiya
ka merası yaradıldıqdan sonra birinci mərhələdəki vəziyyət təkrar olundu. İlk
rəng li kameralar son dərəcə nəhəng və ağır olduqlarından, onlardan hər hansı
işdə faydalanmaq üçün çox vaxt 400 futkandel gücündə həddindən çox yüksək
işıqlanma səviyyəsi tələb olunur. Televerilişlərdə tətbiq edilən işıq qaynaqları o
qədər güclü idi ki, studiyada yarım saatlıq müsahibənin çəkilişi zamanı masa
üstü mikrofonların dayaqları əl vuranda adamın əlini yandırırdı. Hələ üstəlik,
rəngli görüntünün keyfiyyəti kino sənayesində qəbul olunmuş standartlardan
yenə də xey li idi. Hələlik, rəngli televiziya yenilik olaraq qalır, ancaq elə
bunun özü də sey rçiləri razı salırdı.
Deyilənlərdən nəticə çıxaraq. Seyrçilər təzə texniki nailiyyətlərə çox tez alı şır
və ona özözlüyündə olmalı bir şey kimi baxırlar. Həmin səviyyədən aşağı olan hər
şey onları əsəbiləşdirməyə başlayır. Yeni texniki standart təsdiqlənən və tutalım,
əyləncəli verilişlərdə istifadə olunan kimi hətta xırdaformatlı proq ramların
ixtisaslaşmış dar auditoriyası da bu standartın tətbiqini tələb etməyə başlayır.
56
Üçüncü mərhələ – ötürücü borulu portativ telekameralar. İlk portativ te
lekamera modellərində də əvvəlki cihazlarda olan çatışmazlıqlar var idi. Onlar
çoxlu işıq tələb edirdi. Xüsusən, zəif işıqlanma və çəkiliş obyektinin və ya ka
meranın hərəkəti zamanı ətalət effektinə, yaxud təsviri və görüntünü yay ğın laş
dırıb qarışdırmağa meyilli olurlar.
Nəticə etibarilə texnologiyanın imkanları sayəsində zəif işıqda da effektiv
işləyən rəngli portativ kameralar yarandı.
Dördüncü mərhələ – YRC kameralar və videokameralar (kamkorderlər –
videomaqnitofonla bir yerdə portativ televiziya ötürücü kameraları). 80ci il lə
rin ortalarından peşəkar və məişət televideokameralarda YPC tipli ötürücü
tran zistor qurğuları getdikcə daha çox yayılmağa başladı. Onların işığa tələbatı
150200 futkandel arasındadır. Bu qurğunun köməyi ilə istər küçədə, istərsə də
bi nanın içərisində adi və ya lüminessent işıqlarla gözəl görüntü almaq olar.
§12. Maksimal görüntü kontrastı
Son 30 ildəki nailiyyətlərə baxmayaraq, videosistemlər, insan gözü bir yana
qalsın, kinolent üzərindəki maksimal görüntü kontrastını verməyə qadir de yildir.
Bu mənada telekameranın, gerçəkliyi kinolentdə və həyatda gördüyümüz kimi
əks etdirmək gücü yoxdur. Lap ümumi şəkildə hesab etmək olar ki, vi deo apa
ratlar işıqla qaranlığın 20:1
nis bəti çərçivəsində işlə məyə
qadirdi.
Başqa sözlə, çox işıqlı və
yüksək əksetdirmə qabiliy
yəti olan səthlə, tu ta lım, ağ
di varla qayıdan işığı olmayan
zülmət arasında fərq o cür
ifa də olunur. Telekameranın
tam kontrast diapazonunu sə
li qəli verə bilməməsi çox
vaxt özü nü onda göstərir ki,
lent üzərindəki insan sifəti, fonun – səmanın, yaxud divarın parlaqlığı artdıqca
siluetə çevrilir və ya ön planda onun qarşısına çox parlaq obyekt çıxanda çox
qara, ya da dənəvər olur.
Səhnənin parlaqlıq dərə cəsini, yaxud kontrast diapa zonunu kameranın necə
əks et dirdiyini bilmək üçün tex niki termin var – qamma gös təricisi. Aşağı
keyfiyyətli stu diyadankənar kameraların ço xunda sabit qammagös tə ri cisi
olduğundan (hər cür tən zimlənir) məqbul görüntü al maqdan ötrü çəkiliş ob yekt
lərinin parlaqlığına nəza rət et mək lazım gəlir. Bəzi hallarda nəzarət qeyri
Şəkil 41. Fon parlaqlığı artdıqca ön plandakı obyekt siluetə
çevrilir.