World Bank Document

92 
 
qeyri-neft  iqtisadiyyatın  qeyri-neft  ixracla  birlikdə  artması  gözlənilir.  2007-ci  ildə  Azərbaycanın 
xarici ticarət balansının dəyəri 13 milyard ABġ dolları və ya ÜDM-in 42 faizi təĢkil etdiyi halda, 
qeyri-neft  ticarət  balansı  -3.8  milyard  ABġ  dolları  və  ya  ÜDM-in  -12.3  faizini  təĢkil  etmiĢdir. 
Qeyri-neft ticarət balansının qeyri-neft ÜDM-də çəkisi təxminən sabit qalmıĢdır: 2001-ci ildə 29.9 
faiz, 2007-ci ildə isə 28.9 faiz. Buna baxmayaraq, 1.14 saylı diaqramda göstərildiyi kimi, 2005-ci 
ilə  qədər  ticarət  balansı  artmıĢ  və  sonra  2007-ci  ildə    azalmıĢdır.  Azərbaycanın  ortamüddətli 
diversifikasiya  strategiyası  bu  boĢluğu  aradan  qaldırmalıdır  (digər  halda  cari  hesab  irimiqyaslı 
BXĠ-lər hesabına dəstəklənməlidir).  
2.34.
 
Azərbaycanın  qeyri-neft  ixracı  2008-ci  ilin  15  milyard  ABġ  dolları  həcmində 
(gözlənilən)  neft  ixracı  ilə  müqayisədə  kiçik  olsa  da,  onun  dəyəri  2001-2007-cı  illərdə  dörd 
dəfədən çox artmıĢdır.  Kənd təsərrüfatı məhsulların (Diaqram 2.7) ixracının ciddi Ģəkildə 2001-
ci ilin 51 milyon ABġ dollarından altı dəfəyədək artaraq 2007-ci ildə 288 milyon ABġ dollarına 
çatması  xüsusilə  qeyd  edilməlidir.  Faktiki  olaraq  2007-cı  ildə  kənd  təsərrüfatı  üzrə  ixrac  qeyri-
neft ixracın 31 faizini təĢkil etmiĢdir. 2008-cı ildə Azərbaycanın iĢçi qüvvəsinin 38 faizinin kənd 
təsərrüfatı sektorunda iĢləməsini nəzərə alaraq, bu doğurdan da ümidverici haldır. Kənd təsərrüfatı 
məhsulları  əsasən  Rusiyaya  ixrac  olunmuĢdur  (yüksək  əlavə  dəyərə  malik  olan  qida  emalı 
məhsulları da nəzərə alınmaqla, Diaqram 2.6).    
2.35.
 
Azərbaycanın  ümumi  qeyri-neft  ixracının  yarısından  çoxunu  əhatə  edən  Rusiya  və 
Türkiyə  2001-2007-cı  illər  ərzində  ölkənin  qeyri-neft  ixracı  üzrə  iki  ən  böyük  bazarı 
olaraq qalmıĢdır (Diaqram 2.7). Bu iki ölkə 2001-ci ildə qeyri-neft ixracın yarısını təĢkil etsə 
də,  Azərbaycanın  bu  ölkələrdən  artan  asılılığı  geniĢlənmiĢ  ixrac  həcmlərinə  görə  indi  özünü 
daha çox birüzə verir (nominal dollarla olsa da, 2001-2007-ci illər ərzində qeyri-neft ixrac dörd 
dəfədən  çox  artmıĢdır
63
).  Azərbaycan  hələ  də  mərkəzi  planlaĢdırma  sistemindən  uzaqlaĢmanın 
                                                 
63
 2007-ci  il  üzrə  ilkin  məlumatlar  göstərir  ki,  Türkiyə  və  Rusiya  Azərbaycanın  qeyri-neft  ixracının  80  faizdən 
artığını əhatə etməklə Azərbaycan malları üçün daha böyük bazara çevriliblər.  
Diaqram 2.6: Azərbaycanın qeyri-neft 
ixracının strukturu, 2001, 2004 və 2007 
(məsələn: 2001-ci ildə Azərbaycanın qeyri-neft ixracı 222 
mln.$ təşkil etmişdir ki, bunun da 23% qida və digər, 27% 
isə material və digərdən ibarətdir)   
Diaqram 2.7: Azərbaycanın qeyri-neft 
ixracının təyinatı, 2001, 2004 və 2007 
(məsələn: 2001-ci ildə Azərbaycanın qeyri-neft ixracı 222 mln.$ 
təşkil etmişdir ki, bunun da 34% Rusiyaya, 14% isə Türkiyəyə 
getmişdir)   
 
 
Mənbə: Comtrade 
Qeyd: İran 2007-ci il üzrə ticarət haqqında məlumatı təmin 
etməyib.  Bununla  belə  Azərbaycan  mənbələrinə  görə  İrana 
qeyri-neft ixracın həcmi $93 milyon olmuşdur  
 
Mənbə: Comtrade  
Qeyd: 2.35-də aparılan müzakirəyə bax 

---

93 
 
ilkin  mərhələsindədir  və  onun  izləri  qeyri-neft  ticarətində  hələ  də  mövcuddur.  Azərbaycanın 
2007-ci  il
64
 ərzində  Rusiyaya  28  milyon  ABġ  dollar  həcmində  neft  məhsullarının  ixracı  ilə 
yanaĢı,  Rusiya  həmçinin  Azərbaycanın  geniĢ  çeĢidli  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  üçün  (228 
milyon ABġ dollarından artıq məbləği  əhatə edən) bazardır (əsasən meyvə, tərəvəz, qoz, qida 
üçün  yağ  və  piylər,  pambıq,  çay  və  Ģəkər).  Bundan  əlavə  eyni  ildə  Azərbaycanın  Rusiyaya 
ixracına 105 milyon ABġ dolları həcminə istehsal olunmuĢ məhsullar (plastik, kimya məhsulları 
və tekstil) və maĢınqayırma məhsulları da daxildir
 65
. Bundan fərqli olaraq, 2001-2004-cü illərdə 
Ġranın Azərbaycan məhsulları üçün əhəmiyyətli ixrac bazarı olduğuna baxmayaraq, 2001-2007-
ci  illər  ərzində  Azərbaycan  məhsullarının  ixracı  baxımından  Ġranın  əhəmiyyəti  azalmıĢdır., 
2006. 2004-cü ildə Azərbaycan Ġrana 135 milyon ABġ dolları dəyərində geniĢ çeĢidli məhsullar 
ixrac  etsə  də,  2007-ci  ildə  Azərbaycanın  Ġrana  qeyri-neft  ixracı  93  milyon  (bunun  79  milyonu 
istehsal  olunmuĢ  məhsullara  aiddir)  ABġ  dolları  həcminə  qədər  azalmıĢdır
66 67
.  Eynisini 
                                                 
Diaqram 2.8: Azərbaycanın qeyri-neft 
idxalının tərkibi,  
2001, 2004 və 2007 
(məsələn 2001-ci ildə Azərbaycanın qeyri-meft idxalı 1.4 mlrd 
ABŞ dolları təşkil etmiş, bunun da 38 faizi istehsal mallarının, 
30 faizi isə avadanlığın payına düşür) 
Diaqram 2.9: Azərbaycanın qeyri-neft 
idxalının mənbəyi, 
2001, 2004 və 2007 
(məsələn 2001-ci ildə Azərbaycanın qeyri-meft idxalı 1.4 mlrd 
ABŞ dolları təşkil etmiş, bunun da 23 faizi İranın, 16 faizi isə 
Türkiyənin payına düşür) 
 
 
 
Mənbə: Comtrade 
Qeyd: 2.35-də aparılan müzakirəyə bax 
 
Mənbə: Comtrade
 
64
 2.6-2.9-cu  diaqramlarda  Azərbaycanın  ixrac  və  idxal  rəqəmləri  ticarət  tərəfdaĢları  olan  ölkələrin  ―Comtrade‖-ə 
verilən  rəqəmləri  əsasında  hesablanmıĢdır.    2001-2005-ci  illər  üzrə  Azərbaycanın  rəqəmlərilə  ticarət  tərəfdaĢları 
tərəfindən verilən rəqəmlər arasında kiçik fərqlər mövcuddur. 2006-cı ildə də fərq o qədər də böyük olmamıĢdır, 
lakin 2007-ci ildən fərqin böyüməsi müĢahidə olunur. Bu fəqlərin mümkün səbəbləri 5-ci fəsildə müzakirə edilir. 
65
 Diaqram  2.7  istifadə  olunan  rəqəmlərin  mənbəyi  Comtrade-dir.  Burada  həm  idxal  edən,  həm  də  ixrac  edən 
ölkələrin  məlumatları  əks  olunub.  Diaqram  2.7-də  istifadə  olunan  rəqəmlər  ―güzgü  ticarəti‖  əsasında  hesablanıb  
(yəni Azərbaycanın ixrac rəqəmləri idxal edən ölkənin məlumatı əsasında götürülür). Adətən idxal edən ölkə ixrac 
edən  ölkə  ilə  müqayisədə  idxalın  dəyərini  daha  çox  görsədir  ki,  bu  da  ilk  növbədə  yükün  nəqliyyat  və  sığorta 
xərclərilə  bağlıdır.  Lakin,  fərqlər  digər  səbəblərdən  də  ola  bilər:  hesablama  Ģəhfləri,  ixracdan  daha  çox 
faydalanmaq üçün və idxal rüsumlarından boyun qaçırmaq məqsədilə yalnıĢ məlumatların verilməsi və sair. 2007-
ci ildə Rusiya ilə Azərbaycan arasında güzgü ticarətinə dair məlumat fərqləri cüzi olmuĢdur. 
66
 2007-ci  il  il  üzrə  Azərbaycanın  Ġranla  ticarəti  haqqında  Comtrade-in  məlumatı  Azərbaycan  mənbələrindən 
götürülüb.  Bu  məlumatlara  əsasən  Azərbaycanın  Ġrana  qeyri-neft  ixracı  ümumi  qeyri-neft  ixracın  10  faizini  təĢkil 
etmiĢdir. 
67
 Diaqram 2.7 güzgü ticarəti əsasında aparılmıĢ təhlili təsdiqləsə də, burada Azərbaycan mənbələrindən götürülmüĢ 
məlumat  bir  istisna  olaraq  Comtrade-in  2006-cı  il  Ġrana  dair  hesabatına  daxil  edilmiĢdir.  2006-cı  ildə 
Azərbaycanın Ġrana qeyri-neft ixracı 74 milyon ABġ dolları və yaxud qeyri-neft ixracın 10 faizini təĢkil etmiĢdir. 
Müzakirələri  geniĢləndirmək  və  Azərbaycan  mallarının  Ġrana  ixracının  çox  güman  ki,  sıfır  olmadığını  (güzgü 
0%
10%
20%
30%
40%
50%
Qid
a
Kim
y
a 
sən
ay
esi
E
m
al
MaĢ
ın
.
Mater
.
Dig
ər
2001 ($1.4 milyard)
2004 ($3.8milyard)
2007 ($7.3 milyard.)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Ġran
T
ür
kiy
ə
R
u
siy
a
A
v
ro
…
A
B
ġ
BK
Yap
o…
Uk
ra…
Ç
in
Dig
ər
2001 ($1.4 milyard)
2004 ($3.8 milyard)
2007 ($7.3 milyard)

---