Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 142 Qarabağa yiyə çıxmaq sərsəmliyinə tutulmuş erməni ekstremistləri – qarıyıb əldən düşmüş daşnaklar o zaman harada idilər?» (Bax: ―Kaspi‖ qəzeti, 03.10.2012, Ədəbiyyat səhifəsi.) Xalq yazıçısının yaradıcılıq yolunu tədqiq edən ədəbiyyatşünas Əmin Əfəndiyev İlyas Əfəndiyevlə söhbətlərinin birində xatırladır: «Ədəbiyyat qəzeti»nin son sayında (1994, 4 may) yazıçının «Hacı Axundun cənnət bağı necə oldu» hekayəsi dərc olunmuşdu. Son illərdə qələmə alınmış, yüksək sənətkarlıqla yazılmış bir əsər idi. Hekayə haqqında mənim fikrimi dinlədikdən sonra, yavaş-yavaş söhbəti davam etdirdi, bilmirəm nədənsə, uşaqlıq illərini yada saldı, hekayədə təsvir olunan hadisələrə toxundu: ―Qarabağ üçün yaman darıxıram, Əmin. Elə bil ki, otaqda havam çatışmır. Şuşada, İsa bulağında, Cıdır düzündə olmaq, oranın havasından udmaq, suyundan içmək istəyirəm… Daşaltıdan Topxana meşəsinə, Ərimgəldidən Ağdama, Füzuliyə sarı, Savalan dağlarına tərəf baxmaq istəyirəm… Sonra söhbəti yazmaq istədiyi təzə bir əsər üzərinə gətirdi. Məzmunu əvvəlki hekayəyə yaxın idi. Bir az ara verdi, otaqda təkmiş kimi – «Mən Qarabağsız yaşaya bilmərəm. Mənim bütün canım ordadır» – dedi.‖ (Mənbə: http:// www.literature.az/userfiles/file/İL- YAS ƏFƏNDIYEV.pdf .) ―Tənha iydə ağacı‖ pyesinin mövzusu da ilk olaraq ədəbiyyata gətirilmişdi. Ustad sənətkarın «Tənha iydə ağacı» pyesi vaxtilə qadağan olunmuş mövzulardan birinə - qürbətdə yaşayan soydaşlarımızın acı taleyinə, vətən həsrəti probleminə, həmçinin ilk milli dövlətimizin - Azərbaycan Demokratik Respublikasının banisi, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 143 xalqımızın böyük mütəfəkkir oğlu, görkəmli ziyalı M.Ə.Rəsulzadənin həyatına həsr edilmişdir. İ.Əfəndiyev yazır: «Adətən bir şeydən kədərlənəndə, məyus olanda dram janrına müraciət edirəm. Yadımdadır, uşaqlarla Zağulbada dincəlirdim. Qarşımızdakı bağda bir iydə ağacı var idi. Mənim ona çox tamaşa etdiyimi görən Elçin soruşdu ki, nə çox baxırsan, yoxsa hekayə yazırsan? Yox, dedim, pyes yazıram. Elə bildi zarafat edirəm. Əslində isə mən, doğrudan da gələcək pyesim barədə düşünürdüm. «Tənha iydə ağacı» belə dünyaya gəldi...». (Bax: Yenə orada.) Pyesdə qələmə alınan iydə ağacı obrazı rəmzi məna daşıyır, vətən həsrətini ifadə edir. Vaxtilə Kərim bəyin ata yurdunda əkdiyi iydə ağacı tənha qalmışdır. Yazıçı göstərir ki, bolşevik rejimi təkcə adamlara deyil, ağaclara da, bağlara da divan tutub. Tənhalıq isə təkcə insanlar üçün deyil, ağaclar üçün də faciədir. Pyesdə ön plana çəkilən əsas ideya, torpağımızın bütövlüyü, vətən, dil, məslək birliyi bu gün üçün də çox aktualdır. Təkrar xatırladası olsaq, İ.Əfəndiyev «Sən həmişə mənimləsən» pyesi ilə Azərbaycan səhnəsində lirik- psixoloji dramanın əsasını qoyaraq, «Mənim günahım»/1967/, «Unuda bilmirəm» /1968/, «Məhv olmuş gündəliklər» /1969/, «Mahnı dağlarda qaldı» /1971/, «Qəribə oğlan» /1973/, «Bağlardan gələn səs» /1976/ və s. pyeslərini yazır. Yazıçının dram yaradıcılığının sonrakı dövrü /1981- 1994/ tarixi mövzularda yazdığı əsərlərilə əlamətdardır. İ.Əfəndiyev yaradıcılığının son dövründə xalqımızın uzaq və yaxın tarixini tədqiq etmiş, «Xurşidbanu Natə- van», «Şeyx Məhəmməd Xiyabani», «Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı», «Dəlilər və ağıllılar» kimi 8 pyes www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 144 yazmış, 1994-cü ildə oynanılmış «Hökmdar və qızı» faciəsi ilə bu mərhələ sona yetmişdir. 80-ci illərə qədər yazdığı pyeslərində, əsasən, müasir mövzulara lirik-psixoloji cəhətdən üstünlük verən görkəmli dramaturq İ.Əfəndiyev öz sələflərinin yolunu uğurla davam etdirərək tarixi mövzulara müraciət etmişdi. Qarabağla bağlı motivləri ədəbiyyata gətirmiş, «Mahnı dağlarda qaldı» (1971), «Xurşidbanu Natəvan» /1981/, «Şeyx Məhəmməd Xiyabani» /1986/, «Tənha iydə ağacı» /1991/, «Hökmdar və qızı» /1994/ və s. əsərlərini yaratmış, böyük sənət abidələri qoyub getmişdir... **** Ədəbi tənqid təkcə İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının ideya-estetik, mövzu və qəhrəman, konfilikt və xarakter, millilik və vətənpərvərlik, tarixilik və müasirlik kimi problemlərindən danışmamışdır, həmçinin müəllifin dil və üslub, lirik-psixoloji yazı manerası, onun yaradıcılığının digər sənətkarlıq məsələlərini də həmişə yüksək qiymətləndirmişdir. Bu keyfiyyətlər ədibin əsərlərində zaman keçdikcə daha da büllurlaşmış, dramaturq və nasir kimi onun fərdi üslubunu müəyyənləşdirən amillərdən birinə çevrilmişdir. Elə buna görədir ki, ədəbi tənqiddə və tədqiqatlarda dilimizin məna dərinliyi, ifadə gözəlliyi və ahəngdarlığından danışanda ilk növbədə İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı önə çəkilir. İlyas Əfəndiyev yaradıcılğı üçün səciyyəvi olan əsas cəhətlərdən biri onun cazibəli, təbii və canlı bir dildə Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|