Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 133 yanaşan dünya xalqları tərəfindən də sevilir, qəbul edilir... Gülxani Pənahın tədqiqatında yazıçının aşıq sənətindən yararlanma yolları da araşdırılır. İlyas Əfəndiyevin aşıq-dastan yaradıcılığından bəhrələnməsi ədəbi tənqid tərəfindən dəfələrlə qeyd edilmişdi. İ.Əfəndiyevin yaradıcılığında özünəməxsus yer tutan dastançılıq onun bir çox əsərlərində vardır. Onun " Sarıköynəklə Valehin nağılı", "Geriyə baxma, qoca", "Üçatılan" romanlarındakı dastançılıq süjeti xalq eposlarından-dastanlarından gəlmədir. Eposlar dastan şəklinə düşənə qədər xalqın bədii təfəkkürünün süzgəcindən keçir, təkmilləşir, cilalanır və qiymətli bir sənət nümunəsinə çevrilir. İ.Əfəndiyevin yaratdığı əsərlərdə də bir sıra epos qəhrəmanlarına oxşar obrazlar vardır ki, bunlar da bir növ XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində yaranmaqda olan milli qəhrəmanlıq dastanlarımızın ənənərini özündə yaşadan obrazlardır. İlk eposumuzda olduğu kimi İ.Əfəndiyevin bu realist nəsr əsərlərində də həm qəhrəmanlıq, həm də məhəbbət dastanlarına məxsus xüsusiyyətlər var. Burada isə, Gülxani Şükürova bir ədəbiyyatşünas kimi bu məsələyə qayıdır, yazıçının bir sıra əsərlərini, xüsusən ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖, ―Geriyə baxma, qoca‖, ―Üçatılan‖ kimi əsərlərin folklor qatını məharətlə açır, bu romanların qəhramanlarının – Çoban Ərşadın (―Üçatılan‖), Xanmuradın, Qaçaq Təhməzin, Qaçaq Süleymanın (―Geriyə baxma, qoca‖) xarakterindəki mərdlik, kişilik, igidlik kimi mənəvi cəhətlərin Koroğlu, Qaçaq Nəbi, Qaçaq Kərəm kimi dastan qəhrəmanlarını xatırlatdığını təhlil və müqayisələrlə sübuta yetirir: www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 134 ―İ.Əfəndiyev bütün əsərlərində demək olar ki, aşıq- dastan sənətinə çox meyl göstərdiyini açıq hiss etdirir. Ən iri həcmli əsərlərindən olan ―Sarıgöynəklə Valehin nağılı‖ əsəri aşıq yaradıcılığı fonunda inkişaf edir. Əsərin nağıl adlandırılması, on beş nağıla - hissəyə bölünməsi və burada iştirak edən obrazların söylədiyi hadisələrin aşıq yaradıcılığı stilində verməklə dastanlara məxsus keyfiyyətlərin də əsərə gətirilməsi, ―aldı Sarıköynək‖, ―aldı Valeh‖ şəklində qurulması (ədəbi tənqidən gələn fikir – J.Q,) xalq yaradıcılığımızın – folklorumuzun bir çox nümunələrini özündə birləşdirməsi əsərin bədii key- fiyyətini artırılmasına, məna gözəlliyinə xidmət edir.‖ Müəllif İlyas Əfəndiyevin əsərlərindəki Sarıköynək, Sərvinaz, Səkinə, Səriyyə, Yaqut, Qızyetər və s. bu tipli qadın qəhrəmanlarının, obrazlarının xarakterlərindəki saflıq, ülvilik, təmiz məhəbbətlə sevən, sevgisi yolunda bütün çətinliklərə sinə gərən, iztirab və psixoloji sarsıntılara dözümlülüyün mənbə və qaynağını yenə də aşıq-dastan yaradıcılığında görür və belə bir qənaətə gəlir ki, ―bu qaynaq ədibin qadın obrazları qalereyasının kamil, bitgin alınmasına kömək etmişdir.‖ (Bax: Şükürova G.V. İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığında folklor motivləri. Avtoreferat, Bakı, 2007, s.10.) İ.Əfəndiyevin hafizəsinə həkk olunan aşıq şerləri də onun öz yaradıcılıq sənəti ilə birləşərək yazıçı təxəyyülünün süzgəcindən keçərək, kamil sənət əsərlərinin meydana çıxmasına şərait yaratmışdır. Tədqiqatçı yazır: ―Görkəmli sənətkarımız aşıq şeirindən bəhrələnməklə yaratdığı obrazın daxili, mənəvi psixologiyasını açır, bədii cəhətdən qüvvətli arzu və istəklərinə qovuşmaq həsrətilə yaşayan surətlər yaradır. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 135 Yazıçının nəsr əsərlərində məhəbbət dastanlarında olduğu kimi iki sevən aşiqin məhəbbəti təsvir edilir və yazıçı insanın daxili ələmini, mərdliyini, qəm-qüssəsini, şirin duyğularını aşıq sənətində olduğu kimi əlvan boyalarla verir. Aşıq şerindən yararlanmaqla, aşıqlıq sənəti üzərində köklənməklə qəhrəmanının daxili aləmini daha qabarıq, daha emosional, təsirli verə bilir. Dağların üstündə qar nişanası, Gül üstə görünür xar nişanası, Ölürəm, qəlbimdə yar nişanası Gözüm yolda, intizara yetmədim. Qoşma üstündə verilmiş bu misralarda saf məhəbbəti, lirik qəhrəmanın istək və arzularını, sevən gəncin qəlbindəki eşqin ilahiliyini görürük. Romanda diqqəti cəlb edən hadisələrdən biri Qızyetərin (―Geriyə baxma, qoca‖ əsərində) həyatı ilə bağlı hadisələrin nağıl-dastan yolu ilə verilməsidir. ―Allah Qızyetərə bir gözəllik vermişdi: böyüyüb ərkən yaşına çatanda aya deyirdi sən çıxma, mən çıxaram, günə deyirdi sən çıxma, mən çıxaram‖ (Bax:Yenə orada, s.9-12.); Əfəndiyev İ. ―Seçilmiş əsərləri‖, 7 cilddə, 6-cı cild, s. 150.) Qızyetər nişanlanandan sonra el yaylağa köçür, yaylağa köçəndən sonra əmisi oğlunun ona - nişanlısına baş çəkməməsi qızın qəlbinə dəyir. Yazıçı Qızyetərin ona göndərdiyi məktubu dastanlarımızda gördüyümüz formada, dastan təhkiyyəsi modelində təsvir edir: ―Güllər, çiçəklər arasında Qızyetər hey gözlədi, əmisi oğlu gəlmədi. O vaxt qız bir namə yazıb göndərdi nişanlısına; aşıqlar da o naməyə hava qoşub oxudular: Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|