E l ə k i , ö z ü m ü q a p ı n a s a l d ım ,
O ö t ə n ö m r ü m ü g e r i y ə a l d ı m .
A n l a d ı m s ə h v i m i , o l d u m p e ş i m a n ,
R ə d d e t d i m o k e ç ə n m o n l i y i , i n a n .
D ü z d ü r , X a q a n i b u h a d i s ə d ə n s o n r a d a b ə z ə n m ə d h i y y ə l ə r y a z m ı ş d ı r , l a k i n i n d i b u
m ə d h i y y ə l ə r b a ş q a b a ş q a s ə c i y y ə l i id i. İ n d i X a q a n i h u m a n i s t m ə q s ə d l ə r ü ç ü n a r a - s ı r a
m ə d h i y y ə l ə r y a z ı r d ı . Ş i r v a n ş a h l a r s a r a y m d a n q a ç m a ğ a ç a l ı ş m a s ı , ik i d ə f ə h ə b s ə d ü ş m ə s i ,
1 1 7 6 - c ı i l d ə T ə b r i z ə k ö ç ü b , s a r a y l a r d a n u z a q h ə y a t k e ç i r m ə s i , m ü x t ə l i f h ö k m d a r l a r ı n
d ə v ə t i n i r ə d d e t m ə s i d ə ş a i r i n s ö z v ə f i k i r l ə r i n d ə a r d ı c ı l o l d u ğ u n u t ə s d i q e d ir . X a q a n i
ö m r ü b o y u h ə y a t h ə q i q ə t l ə r i n i g ü z g ü k i m i ə k s e t d i r m ə y ə ç a l ı ş m ı ş , m ə d d a h l ı ğ ı s ı n a
y a l a n ç ı l ı q h e s a b e d i b o n d a n ü z d ö n d ə r m i ş d i r :
İ l h a m ı m y a l a n l a x a r a b o l m u ş d u ,
O , c i v ə r ə n g i n d ə ş ə r a b o l m u ş d u .
İ n d i h ə r s ö z ü m d ə b i r h ə q i q ə t v a r ,
O , g ü z g ü , m ə h ə k t ə k o l m u ş d u r m e y a r .
X a q a n i s a r a y l a r ı v ə m ə d d a h l ı ğ ı r ə d d e t d i k d ə n s o n r a b a ş q a b i r a l ə m ə c a n a t m ı ş d ı r .
İ n d i o n u s ə y a h ə t l ə r , d ö v r ü n z i y a l ı l a r ı i l ə g ö r ü ş m ə k , e l m i s ö h b ə t l ə r a p a r m a q , i n s a n v ə
z a m a n h a q q ı n d a d ü ş ü n c ə l ə r i n i b ö l ü ş m ə k m a r a q l a n d ı r ı r d ı . O , g a h İ r a q a , g a h X o r a s a n a c a n
a tır . Ş a h l a r a r ə ğ b ə t i o l m a d ı ğ ı n ı , a l i m l ə r l ə g ö r ü ş m ə k i s t ə d i y i n i d ö n ə - d ö n ə x a t ı r l a d ı r .
X a q a n i n i n q ə s i d ə l ə r i a r a s m d a i c t i m a i , f ə l s ə f i ş e i r l ə r d a h a ç o x d u r . Ə s r i n n a r a h a t , ə s ə b i
h ə y ə c a n l a r ı n ı , y e r i - g ö y ü t i t r ə d ə n ü r ə k a ğ r ı l a r ı n ı , f ə r y a d l a r ı n ı ə k s e t d i r ə n b u q ə s i d ə l ə r
m ü a s i r l i y i i l ə s e ç i l ir . X a q a n i n i n b u t i p l i q ə s i d ə l ə r i ə s r i n b a ş ı ü z ə r i n d ə ş i m ş ə k k i m i ç a x ı r ,
i l d ı r ı m k i m i g u r l a y ı r . Ü m m a n d a b a ş l a y a n g ü c l ü b i r t u f a n k i m i s ə s l ə n i r . B e l ə ş e i r l ə r d ə n
b ir i " M ə d a i n x ə r a b ə l ə r i " a d ı i l ə m ə ş h u r o l a n q ə s i d ə d i r . İ r a n d ö v l ə t i n i n k e ç m i ş p a y t a x t ı
o l a n M ə d a i n x ə r a b ə l ə r i ş a ir i d ə r i n , s a r s ı d ı c ı , i b r ə t l i d ü ş ü n c ə l ə r a l ə m i n ə a p a r ı r . Ş a i r i n
n ə z ə r i n d ə M ə d a i n i n x ə r a b ə l ə r i i b r ə t a y n a s ı d ı r . B u a y n a q a r ş ı s ı n d a h ə y ə c a n l a n m a m a q ,
s a r s ı l m a m a q , g ö z y a ş ı t ö k m ə m ə k m ü m k ü n d e y i l . T ə k c ə k e ç m i ş ü ç ü n , x a r a b a y a ç e v r i l m i ş
M ə d a i n ü ç ü n y o x , b ə l k ə d a h a ç o x b u g ü n ü ç ü n , b u g ü n ü n ş a h l a r ı n d a n t u t m u ş a d i
i n s a n l a r ı n a q ə d ə r h a m ı ü ç ü n . B u m ə n z ə r ə t ə b i ə t i s a r s ı d ı r . D ə c l ə n i a ğ r ı d a n i l a n k im i
q ı v r ı l m a ğ a m ə c b u r e d i r s ə , i n s a n b u m ə n z ə r ə y ə s a k i t - s a k i t n e c ə b a x a b i l ə r ? Ç o x v a x t g ö z ə
g ö r ü n m ə y ə n , d ə b d ə b ə v ə h a y - k ü y i ç i n d ə i t ə n i n s a n m ü n a s i b ə t l ə r i , h ə y a t ı n v ə c ə
7
m i y y ə t i n a m a n s ı z q a n u n l a r ı b u r d a b i r s ü k u t l a h a r a y q o p a r ı r , u ç u q t a ğ l a r d a k ı d a ş l a r ı n h ə r
n a x ı ş ı b i r t a r i x d a n ı ş ır . İ n d i y e r l ə - y e k s a n b u d i l s i z x ə r a b ə l ə r b i r v a x t d ü n y a y a m e y d a n
o x u m u ş , b i r ç o x ş a h l a r b u a s t a n a y a b a ş ə y m i ş l ə r :
B i r v a x t b u e y v a n ı n a s t a n a s ı n ı ü z l ə r ,
S a l d ı q l a r ı n ə q ş i l ə e t m i ş d i n i g a r i s t a n .
B u r d a n ö k ə r o l m u ş d u r B a b i l ş a h i i l l ə r l ə
B u q ə s r ə q u l a m o l m u ş b i r v a x t ş ə h i - T ü r k ü s t a n .
E t m i ş b u r a d a n b i r g ü n ş i r i - f ə l ə k ə h ə m l ə
C ü r ə t l ə o a s l a n k i , y o n m u ş l a r o n u d a ş d a n .
Z ə n n e y l ə o ə y y a m d ı r , f ı k r i l ə n ə z ə r s a l, g ö r ,
D ə r g a h h a m a n d ə r g a h , m e y d a n h a m a n m e y d a n .
B u ə z ə m ə t v ə q ü d r ə t i n s a r s ı l m a s ı n ı , h e ç l i y ə v a r m a s ı n ı X a q a n i a n c a q ö z ü n ə m ə x s u s
ə z ə m i b i r ş e r i y y ə t l ə i f a d ə e d ir . F i l i a c i z e d ə n ş a h l a r ı n ş a h m a t d a m a t q a l m a s ı , N u ş i r ə v a n m
q a n ı n ı F l ö r m ü z ü n q a f a t a s m d a ş ə r a b k i m i t o r p a ğ m i ç m ə s i , K ə s r a n ı n n a r ı n c m m , P ə r v i z i n
t ə r x u n u n u n
t o r p a ğ a
ç e v r i l i b
u n u d u l m a s ı n ı
X a q a n i
h ə r a r ə t l ə
x a t ı r l a y ı r .
P ə r v i z i n
b ə d ə n i n d ə n k ü p d ü z ə l d i l i r , Ş i r i n i n ü r ə k q a n ı m e y ə ç e v r i l i r . T ə b i ə t i n b u a m a n s ı z q a n u n u
ş a iri h ə m k ə d ə r l ə n d i r i r , h ə m s e v i n d i r i r . O n a g ö r ə k i, M ə d a i n i b u g ü n ə q o y a n a m a n s ı z
q a n u n l a r z a l ı m ş a h l a r ı , o n l a r ı n z ü l m ə r ş ə d a y a n a n s a r a y l a r ı n ı d a a m a n s ı z l ı q l a m ə h v
e d ə c ə k , h e ç ə ç e v i r ə c ə k d i r . X a q a n i M ə d a i n i n m ə h v o l m a s ı s ə b ə b i n i a r a ş d ı r ı r , ö z - ö z ü n ə
s u a l v e r ir:
S a r s ı t d ı k i m ə f l a k ə q a l x a n b e l ə e y v a n i ,
G ö y l ə r d ə k i q ü v v ə t m i , e t d i y a f ə l ə k v i r a n ?
Q ə s i d ə b ü t ü n l ü k l ə b u s u a l ın d ə r i n p o e t i k c a v a b m d a n i b a r ə t d i r . Ş a i r i n b ö y ü k l ü y ü
o n d a d ı r k i , o , M ə d a i n i n m ə h v i n d ə b i r q a n u n a - u y ğ u n l u q g ö r ü r:
F iə r b ü l b ü l ü b i r b a y q u ş , h ə r n ə ğ m ə n i b i r n ö v h ə
İ z l ə r b u c a h a n i ç r ə , o l m a b u n a g ə l h e y r a n
S o r d u n h a r a g e t m i ş d i r i n d i o b ö y ü k ş a h l a r ,
B i r h a m i l ə d i r t o r p a q , ç o x u d m u ş o , ş a h , x a q a n .
U d m u ş n ə q ə d ə r b i l s ə n z a h m l a r ı b u t o r p a q ,
L a k i n y e n ə d o y m a z b u a c g ö z a d a m u d m a q d a n .
B e l ə l i k l ə , X a q a n i m ü t ə f ə k k i r ş a i r k i m i M ə d a i n i n m ə h v i n i , K u f ə v ə B a ğ d a d ı n
y ü k s ə l i ş i n i d i a l e k t i k c ə s i n ə i z a h e d i r , b ü l b ü l ü b a y q u ş u n ,
8