Xaqani Şİrvani s e ç IL m iş
Yüklə 7,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
İnsanlann admdan elə qorxmuşam ki, ah, Məndə dəhşət yaradır, hətta o mərdum-giyah. Bu qeyddə İntibah humanizmi ehtiraslı bir şəkildə təsdiq edilir. Şair insan admdan ona görə qorxur ki, özünü insan adlandıran, orta əsr əxlaqı ilə yaşayan adamlar nadanlığı, acgözlüyü, paxıllığı, xəbisliyi ilə hər cür vəhşidən daha vəhşi, daha eybəcər işlər görürdülər. Xaqanini qorxudan öz canı deyil, hər şeydən əvvəl, bu vəhşi, yırtıcı, qeyri-insanların əlində qalan, zəncirlənən, boğulan, tapdanan gözəl dünyadır, insanlardır, sadə xalqdır, onların aqibətidir. Xaqani dünyanı tamam inkar etmir. O, elə bir dünya arzulayır ki, orda insan rahat, azad nəfəs ala bilsin, hər şey onun arzularına uyğun olsun: Bir cahan arzular ki, Xaqani, Ola rahət bir an, tapmayıram. Onun bu arzusunda da məhz təsdiqlə bərabər, inkar vardır; köhnə dünyanm, orta əsrlərin inkarı. İntibah dövrü orta əsrlərlə yeni İntibah ideallarmm vuruşduğu, ölüm-dirim döyüşünə çıxdığı bir dövrdür. Orta əsrlərin ordusu, qanunları, məhkəmələri, dar ağacları var idi. İltibah isə kiçik bir ziyalı dəstəsi idi. Əbül-Əla Məərri, Rudəki, Xəyyam, Firdovsi, Sənai, Ənvəri, Cəmaləddin İsfahani, Xətib Təbrizi, Eynəl-qüzzat Həmədani, Mehsəti, Xaqani, Nizami kimi zəkası, dühası ilə orta əsrlərin buludlu səmasmda şimşək kimi çaxan, orta əsr qaranlığını ani olaraq nura qərq edən kiçik bir ziyah dəstəsi idi. Orta əsrlər öz mövqeyini, qanunlarını və s. qorumaq üçün heç nədən çəkinmir, İntibah ziyalılarını zindanlara atır, dara çəkir, diri-diri soyur, tonqalda yandırırdı. O, İntibahm nə olduğunu, nə istədiyini, bəşəriyyətə necə yol göstərdiyini, özünün axırmm çatdığını yaxşı başa düşürdü, ona görə də Məcnunu dəli adlandırıb çöllərə salır, Həllac Mənsuru çarxa bağlayıb xmcım-xmcım edir, Eynəlqüzzatı öldürüb həsrə bükür, neft töküb yandırir, Nəsiminin isə dərisini soyurdu. Lakin İntibah da uzun müddət geri çəkilmədi, varlığını ən gözəl humanist ideallar yolunda qurban verməkdən qorxmadı. Orta əsrləri zamanın ədəbi məhkəməsinə çəkdi, ona güldü, meydan oxudu, ağlı, qüruru, insanlığı ilə inkar etdi. Bu İntibah ziyalılarının ən böyüklərindən biri olan Xaqani də orta əsrlərə öz inkarı ilə meydan oxumuşdur: Məst bir filəm, başıma vururlar ki, hər zaman, Dinc qalarsan yadıma bəlkə düşər Hindistan. 18
M ə n k i , q ə m Q a n u n u y a m , m ə n i r ə d d e t s a r a y d a n , Ş e r i ş l ə r d ə f i r o n a m , v u r m a s a n t ə n ə Ş i r v a n X a q a n i y o x , o k iş i d e m i ş k ə n X ə l q a n i y ə m , X o ş d u r k i , y o x s u l l a r l a o l m u ş a m s i r d a ş , m ə h r ə m . İ n k a r ç ı X a q a n i n i n b ö y ü k l ü y ü ö z ü n ü x ə l q a n i , y o x s u l l a r s i r d a ş ı v ə
m ə h r ə m i s a y m a s ı n d a d ı r . Q o y d ü ş m ə n o n u n b a ş ı n a d ö y s ü n , o n u n d ü ş ü n c ə l ə r i n i b a ş m d a n ç ı x a r m a ğ a ç a l ı ş s ı n , m ə s t f i l i n y a d ı n d a n H i n d i s t a n - h u m a n i s t i d e a l l a r , a r z u l a r d ü n y a s ı ç ı x m a z , o , o r t a ə s r l ə r l ə b a ğ l a n m a z . " E ş ş ə k l ə r i n b e l i n ə y u n p a l a n q o y a n , i t l ə r i n b o ğ a z ı n a q ı z ı l x a l t a b a ğ l a y a n " z ə m a n ə n i ş a i r X a q a n i q ə b u l e d ə b i l m ə z . O n u n p o e z i y a b a y r a ğ ı n d a y a z ı l a n ş ü a r b u d u r : " R ə d d o l s u n o r t a ə s r lə r ! O n u n q a n u n l a r ı , c a h i l l i y i , s ə d a q ə t s i z l i y i , a c g ö z l ü y ü ! " : Ə z ə l g ü n d ə n o l m a m ı ş d ı r b u d ü n y a d a ə h l i - v ə f a , G ö r ü n m ə m i ş ö z ə h d i n ə s a d i q o l a n b i r a ş m a . T ə k c ə b i z i m ö l k ə m i z d ə v ə f a y o x d y u r z ə n n e y l ə m ə , Y e r ü z ü n ü n h e ç y e r i n d ə o n d a n b i r i z y o x d u r ə s la . Q a n ı q a n l a y u , q a l m a y ı b r a h a t l ı q d a n h e ç b i r n i ş a n , Ö z - ö z ü n ə h ə m d ə m o l k i , t a p ı l m a y ı r d o s t d a v ə f a . İ n s a n l a r ı n m ə z a c ı n d a i n s a n l ı ğ ı a z a x t a r k i, Ç a l a ğ a n ı n y u v a s ı n d a q a n a d l a n m a z h e ç v a x t h ü m a . M ə n ə i n a n , A d ə m i n i l k t o x u m u n d a n b u v a x t a d ə k , H ə l ə i n s a n y e t i r m ə m i ş i n s a n t o x m u d ü ş ə n t a r l a . Q o r x u r s a n s a s ə h r a y a g e t , ü n s i y y ə t e t v ə h ş i l ə r l ə , K ö n ü l a ç a n h ə m d ə m y o x d u r b u i n s a n l a r a r a s ı n d a . B i r p a r ç a s ı n ı n ü m u n ə g ö s t ə r d i y i m i z b u ş e i r d ə e h t i r a s l a i n k a r e d i l ə n d ə o r t a ə s r l ə r v ə o n u n d ö n ü k , x ü s u s i y y ə t ç i ə x l a q ı d ı r . X a q a n i b i r ç o x h a l l a r d a b ü t ü n d ü n y a d a n , b ü t ü n i n s a n l a r d a n ş i k a y ə t l ə n s ə d ə , o n u n ş i k a y ə t l ə n d i y i , i n k a r e t d i y i d ü n y a v ə i n s a n l a r d ü ş m ə n d ü n y a v ə i n s a n l a r d ı r , İ n t i b a h m ə k s q ü t b ü n d ə d u r a n a d a m l a r d ı r , o n l a r ı n d ü n y a s ı d ır : İ l k b a h a r ı n b u l u d u t ə k a ğ l a r , g ü l ə r ü z ü m m ə n i m D e m ə l i , h i n d b a h a r ı n ı y a m s ı l a y i r g ö z ü m m ə n i m S ö y l ə y i r l ə r " s ə n g ü l ü r s ə n " , d e y i r ə m k i , " s i z ə , ə l b ə t " , C a v a b ı m d a n d ü ş m ə n l ə r i n ü r ə y i n ə d ü ş ü r d ə h ş ə t . S ö y l ə y i r l ə r " a ğ l a y ı r s a n " , " s ə b ə b s i z s i z " , d e y i r ə m m ə n , " D o s t i d i n i z m ə n ə b i r v a x t , a ğ l a y ı r a m d ə r d i n i z d ə n " . X a q a n i n i n h ə s s a s , o d l u , e h t i r a s h r u h u d o s t u d ü ş m ə n d ə n s e ç i r , d ü ş m ə n l ə r ə g ü l ü b o n l a r ı n ü r ə y i n ə q o r x u s a l ı r s a , d o s t l a r ü ç ü n a ğ l a y ı r , 19
Yüklə 7,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|