Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Maarif işçisi» jurnalı, 1927-ci il, sayı 3(23), səh.50-55, sayı 4(24), səh.58-61, sayı 6-7(26-27), səh. 45-62.
Kim öyr ətdi bilməm böylə mətadı, Haqdan bulsun əcəb kimdir ustadı, Gördigin ə qıla çeəmi-cəladı, N ə biganə bilir, nə aəina bilir. D ərdi dərunimə olaydı məhrəm, S ədhəzar çövrindən çəkməzdim ələm, N əqəi divarmıdır bilməm bu sitəm, N ə cəfada kamil, nə vəfa bilir. Bu d ərd-i eəqə kim biz mübtəlayız, Loəman olsa dəva etməkda aciz, N ə anlar bu haldan zahid və vaiz, K əndi çəkdiyini mübtəla bilir. Gövh əri, qəm çəkmə ol saçı leyla Bir gün s əndən betər olur binəva Eəq adamı edər Məcnun-u rüsva Zalım, nə əah bilir, nə gəda bilir. D ərdlidən: X ərabə qul olduq bizim aləmdə, Bünyad olsaq da bir, olmasaq da bir. Düədün çarə nədir dərdə aləmdə, Azad olsaq da bir, olmasaq da bir. Eəq oduna yanmıə cigər kababız, Hicr il ə aəlamıə didə pürabız, Yıkılmıə, yapılmıə xanə xərabız, Abad olsaq da bir, olmasaq da bir. Bir əirin əlindən eəq meyin içdin, Haq ild batili f ərq edib seçdin, Varlıq daəlarını dəldin də keçdin, F ərhad olsaq da bir, olmasaq da bir. Ey D ərdli, aləmdə bir əah deyiliz, Haqdan h əqiqətdən agah deyiliz, 163 T əriqi-israra həmrah deyiliz, ərəad olsaq da bir, ohnasaq da bir. Quloəludan: əcəb nə diyardan uçub gəlirsiz? Bir x əbər sorayım durun, durnalar. Sevgili dilb ərimdən nə bilirsiz? Bana bir t əsəlli verin, durnalar. Qasım gün əyyamın sakın fövt etmən, Vaqtsız çıkıb da yollara gitmən, Avçılar duyarlar çaərıəıb ötmən, Saə, əsən mənzilə erin, durnalar. Könlün p əriəandır, tellərin əgri, Dayanmaz cevrin ə aəiqin baərı, əzm edib çəkilin Baədada doəru, əöllərin səfasın sürün, durnalar. Quloəlu, dəmbədəm içimdə dolun, M əst edər aəiqi ol tatlı dilin, Mardin daəlarına uərarsa yolun, əmamlara yüzlər sürün, durnalar. Aəiq əmərdən: Dedim: Dilb ər didələrin qan olmuə. Dedi: əok aəladım sel yarasıdır. Dedim: G ərdənində çiftə danələr. Dedi: Zülfüm d əymiə, tel yarasıdır. Dedim: Yarı sevən muradın almıə? Dedi: B əni sevən sərini qoymıə! Dedim: Dilb ər, yanaqların al olmuə. Dedi: əiçək takdım, gül yarasıdır. Dedim: Bu əmərin əqlini aldın. Dedi: Sevdigin ə peəmanmı oldun? 164 Dedim: Dilb ər, niçin saraldın, soldun? Dedi: əəkdicəgim dil yarasıdır. Heca v əzninin xalq arasında baəlı-baəma bir ədəbiyyat yarat- ması, sarayların məddah ədəbiyyatının xoəuna gitmiyordu. ərəb v ə əcəm harslarmm nöqtəsi-nöqtəsinə türk səciyəsinə tətbiq etm əyə çalıəan sxolastik aristokrat sinfı, aəaəı xalq təbəqəsinin də onları nümunə ittixaz etməsini tələb ediyordu. Hətta heca vəzninə xaneyi-t əbii xarab eyləyən bir qüvvət kimi baxan vəhbilərin hü- cumları da az olmadı. Fəqət siniflərin inkiəafa baəlayan ümumi h əyatları, heca vəzninin ortadan qalxmasını, hətta saray ədəbiy- yatına belə nüfiız etməsini təmin etdi. Bu mayədədir ki, Türki- y ədə üçüncü Sultan əhmədin saraymda yaəayan Nədim: Sevdiyim, b əndənə düəərsə xidmət, Qapında qul olmaq canıma minnət, Gör ə idim səndə buyi məhəbbət, əsədiyim budur sən bivəfadan – əəklində heca vəznində türkülər yazmaəa məcbur olduəu kimi, Qarabaə xanının sarayında oturan Vaqif də ən lirik parçalarını heca v əznilə yazıyordu. Müqayisə edildiyi təqdirdə Qafqaz və Az ərbaycan xanları sarayında heca vəzni daha quvvətli bir inki- əafa nail olmuədur. Vaqifin qüvətli əairliyi nəticəsində heca vəz- ni, müasirl ərinin haman həpsi tərəfmdən kullanılıyordu. Vaqifd ə heca vəzninin yalnız on birisi var. əksərisi iki du- raklıdır. əç durakı ihtiva edən on birli azdır. Bizim ədəbi sa- h əmizdə on birli hecanın on yeddi və on səkkizinci əsrlərdə çox m əqbul olması Xətai ilə baəlayan və Kərəmlə qüvvət və əəx- siyy ət qazanan hərəkatın nəticəsidir. Vaqifin hecası – aəina oldu- əu klassik ədəbiyyat tərbiyəsi dolayisilə - Xətai və Kərəmdən çox f ərqli və biəkindir. Qafqaz və Anadoluda heca ədəbiyyatının qüv- v ətləndiyi zamanlarda məvərayi Xəzər köçəbə türkmənləri ara- sında da heca vəzni əski seyrini davam etdiriyordu. Fəqət bizim ədəbiyyatımızdakı hecadan çox geri və ibtidai qalmıədı. Bu sifət o dövrün mehv əri olan Məxdumquluda da barizdir: əox yigitlər gəlib keçdi cahandan, Niyy ətinə görə iqbal bulmadı. 165 Z ərdiəi kəc qəhvə çərxinin, Art əri əad bulan-oylan gəlmədi. Günd ə kəfən biçər bu əcəl həyat, Bir b əladır həp qurtarmaz bu səyyad, Bil ə-bilə aəar, düəər adəmzad, Bir gün gördüyümüz arka kalmadı. Bir d əyiəli xanədir dünya özü, N əsihətim dinlə, eəit bu sözü, əcəl yetəb, adam yumursa gözü, Guya bu dünyaya g əldi gəlmədi. Türkiy ədə tənzimatı mütəaqib ədəbiyyatda baəlayan və Namiq Kamal- əbdülhaq Hamid məktəbi ilə «Sərvəti-Fünunə nəsli tərəfın- d ən yaəadılan Avropaçılıq əeirin mövzusunu və ümumi görünüəünü d əyiədirdiyi halda vəzn nöqteyi-nəzərindən bir təsir yapmadı. əski sarayın ənənələri davam etdirildi. Heca az çox iələdilməklə bərabər, əruz ədəbi mənzum nəəriyyatın haman haman yeganə vəzni oldu. Ticar ət kapitalizmi dövründə bizim əeirimizə hakim olan q əzəl və qəsidəçilik də əruzla davam ediyordu. 1900-dən sonra do- əan yeni ədəbiyyatımızın hər sahəsində opera və mizah ədəbiyyatı müst əsna olmaq üzrə baəlayan Türkiyə ədəbiyyatının təqlid sayə- sil ə vəzndə Namiq Kamal, Hamid və “ Sərvəti-Fünun” ədəbiyyatı t əsirində olaraq əruz tərcih edilirdi. Türkiyədə əair Məhəmməd əminin zühurundan sonradır ki, öncə Türkiyədə, sonra bizdə heca v əzni kullanılmaəa baəladı. Bu dəfə əərqi Oəuz əeirindəki heca - əski ədəbiyyatımızın təkamülü nəticəsində təsiri altında bulunmak- la b ərabər – əair Məhəmməd əminin hecasının tətbiqi deməkdir. əair Məhəmməd əmin kəndisinə qədər kullanılan heca vəznlə- rin ə bir çox vəznlər əlavə etdi, bizzat bunları tətbiq etdi. On yeddi, on s əkkiz hecalı vəznlərdə mənzumələr belə yazdı. Fəqət bu müx- t əlif vəznlərdən bu günkü ədəbiyyatda (8+5) on üç və (7+4) on birli tutuna bildi ki, bunlar - on birli v ə on dördlü nisbətlə az kullanılıyor. « Maarif işçisi» jurnalı, 1927-ci il, sayı 3(23), səh.50-55, sayı 4(24), səh.58-61, sayı 6-7(26-27), səh. 45-62. 166 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|