Yazi-yurnal indd
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- S.A (Söz ardı)
- Kamal Abdullanı Azad Qaradərəli söhbətə tutdu.
N1(6) mart 2013 34 kimi başa düşürlər. Tənqid birinci növbədə təhlildir, oxucuya hesablanmış təhlil. Tənqid, gəmi losmanı gəmini dərin dəryalardakı qayalıqların ara sıy la aparan kimi oxucunu əsərin içərilərinə apara bilməlidir. Bax, nə vaxta qədər ki, bizdə müəllif, oxusu, tənqidçi üçbuca- ğı öz həllini tapmayıb, nə vaxta qədər ki. ədəbi nəşrlər tamamilə mənasız bir şəkildə çıxacaqlar, ədəbiyyata dəxli olmayan bir şəkildə çıxacaqlar, nə vaxta qədər ki, mübahisələr ciddi, professional şəkildə aparılmayacaq, nə vaxta qədər ki, biz bəyənmədiyimiz, zövqümüzcə olmayan bir əsərə “bu mənim əsərim deyil, zövqümcə deyil, amma əsərdir, bu yazıçıdır, amma mənim yazı- çım deyil, deyə bilməyəcəyik, demək o vaxta qədər biz “ədəbi proses nədir?” sualına cavablar axtaracayıq. A.Q - Onda gəlin sualı bir qədər də inkişaf etdirək: sizcə ədəbi prosesdən kənarda, hücrədə bö- yük ədəbiyyat yarana bilərmi? Siz özünüzü yazıçı hücrənizdə necə hiss edirsiniz? K.A - Mən öz hücrəmdə çox rahatam. Siz hücrə deyirsiniz, mən buna “təkcənəlik” vaxtı deyirəm. Mən o vaxtın içində özümü çox rahat hiss edirəm, heç kimə nə borcum var, nə heç kimin mənə dəxli var. Nə mənim bu Azərbaycan ədəbiyyatına dəxlim var, nə Azərbaycan ədəbiyyatının mənə dəxli yoxdur... Mənə elə gəlir ki, özünün yazıçı rahatlığın üçün sizin hücrə, mənim isə təkcənəlik dediyim o vaxtın çox böyük əhəmiyyəti var. A.Q - Çox qorxulu dövrdə yaşayırıq. Nanotexnolo- giyalar, QDO məhsullar, saxta ərzaqlar... belə dövrdə ədəbiyyatla imitasiyanın da yeri dəyişik düşmür ki? Həqiqi ədəbiyyat və saxta, yalan üzərində qurulan ədəbiyyat... Nə bilim bəlkə burda bir fərqli düşüncə hakimdir? Bizim eradan əvvəlki bir korun - Homerin və bizim eradakı ikinci bir korun – Borxesin arasında qalan ədəbi söz mahiyyətini itirmək qorxusuyla üz-üzə deyil ki? K.A - Çox elmi bir sual və maraqlı bir müqayisə... İki böyük dahinin, mən kor deməzdim, işıqdan məhrum adamın arasında vurnuxan ədəbiyyat... Borxesin bir sözü var, deyir ki, mən ədəbiyyata kitabdan gəlmişəm və bununla fəxr edirəm. Bizim əski sovet zamanında litinistut vardı, və orda qəribə söyləmələr, lətifə kimi deyimlər vardı, məsələn, “ədəbiyyata gərək torpaqdan gələsən”, “ədəbiyyat ürəkdən gəlmir, beyindən gəlir”, “səmimidir, qeyri-səmimidir”, bir nəfər mənə bunu başa sala bilərmi, bu nə deməkdir ki, səmimidir, qeyri- səmimidir? Bunlar sovet məktəbinin düşüncələrinin məhsuluydu, sovet ideologiyasının dayaqlarını qur- mağın sonucuydu... Sizə bir şey deyim: əgər mənə bir ədəbi nümunə təsir edəndə tüklərim biz-biz durur- sa, bu mənimçün meyardır... Ona görə də mənimçün həmişə çətin olub deyəm ki, əsil ədəbiyyat nədi, qeyri- ədəbiyyat nədi... A.Q - Mən imitasiyadan danışmışdım? K.A - İmitasiya özü də... mən xoşuma gələn, xoşu- ma gəlməyən deyərdim... Məsələn “Don Kixot” mənim əsərimdir, amma sentimentalizm mənimçün deyil, adamın zövqünə bağlıdır mənim aləmimdə. Lap bir yazıçıdan götürsık, məsələn Borxesdən mənim “Alef” xoşuma gəlir, sizin “Zair”, yaxud başqası... Məsələn Mən Homeri deyil, Safoklu sevirəm... onun ehtirasla- rı, mifoloji taktları, “Antiqona”sı, “Edip”i və sair... O ki qaldı sizin dediyiniz imitasiyaya, əslində ədəbiyyat özü elə imitasiyadır, amm həyatın imitasiyası! A.Q -“Bəşəriyyətin verə biləcəyi bircə sual qalıb – bizi nə vaxt məhv edəcəklr?” – Folknerin sözüdür. Siz başlayanda pessimizmlə başlamışdınız... K.A - İnsanda həmişə özünüqoruma instinkti olur. Ədəbiyyat isə heç kimi xilas edən deyil. O xilas edəndisə, onu yaradanı xilas edər. Kimsə yazıçının, ədəbiyyatın ardınca gedib ondan ruh alacaqsa, bu baş- qa məsələdir... Mənim bir hekayəm var... Bilirsiniz də, “Bibliya”da deyilir ki, əvvəl söz olub, orda isə deyilir ki, axırda da elə söz olacaq, əslində axır olub e... A.Q - Niyə daha çox tarixi mövzularda yazırsınız? K.A - Vallahi ki heç mən özüm də bilmirəm. Bir onu bilirəm ki, yazdıqlarımın heç birinə tarixi demək doğru deyil... Ola bilsin ki, o hissin bizə tanış olmayan variantıdır... məsələn indiki sevənlər və 15-ci əsrdəki hücrədə oturmuş bir mirzənin sevgisi necədir? Yaxud Puşkinin zamanında olan hisslər... “Unutmağa kimsə yox”, yaxud “Yarımçıq əlyazma” olsun... mən güman etmirəm ki, mən tarixi mövzuda yazıram... A.Q - Əkrəm Əylisli haqqında demişdiniz ki, o mənim yazıçım deyil? K.A - Hə, məni yazıçım deyil. Mənim yazıçım Haqverdiyevdir, Mirzə Cəlildir, Platonovdur, Bulqa- kovdur...Borxesdir, Servantesdir, Safokldur... A.Q - Yorğun görünürsünüz? K.A - Çox... A.Q - Sizi başqa yönə aparacağam, ona görə so- ruşdum. Vaxtilə sizin gözəl esseləriniz vardı, o zaman esse demirdilər... o vaxt balaca bir kitabınız vardı, nəydi adı? Rüblük ädäbiyyat därgisi 35 K.A - “Əvvəl-axır yazılanlar”... A.Q - O kitabdakı esselər... necə gözəl idi... indi beləsi yazılmır... orada bir obraz vardı, Kentavrdan sonra məni sehrləyən qəribə bir obraz idi, gəmilərin qabağına düşüb onlara bələdçilik edən o qəribə quş- mu, ya nəmi?.. K.A - Albatros... A.Q - Hə, hə, albatroslar... Bu çox qəribə bir hiss doğururdu bizdə o zamanlar... K.A - Bodlerin bir şeri var “Albatros” adında, mən ordan götürmüşdüm o ifadəni... A.Q-Hə, elədir... Sözümün canı var: siz yazıçısı- nız, şeir də yazmısınız, dram da, indi də ciddi nəsrlə məşğulsunuz, bunlarla işim yoxdur, amma sizə elə gəlmirmi ki, Azərbaycan ədəbiyyatı sizin timsalınızda çox görkəmli bir essesisti itirdi? Axı o esseləri heç kim yazmayacaq? Siz o yazıların həsrətin çəkmirsiniz? K.A - Mən özümü yazdığım janrların içindı çox ra- hat hiss edirəm. Tutalım ayrı-ayrı vaxtlarda bir əşyanı götürüb ora aparıram, sonra ordan başqa yerə... Əgər fikir vermisinizsə, mənim romanlarımda pyeslərimin süjetləri var... A.Q - Hətta şeirinizin... K.A - Hətta şeirimin də. Amma son nəticə mənim aləmimdə prozadır, nəsrdir... romandır. Roman pik- dir... A.Q - Sizin kitablarınız, romanlarınız haqda çox yazılıb, çoxu da tənqid, təhlil yox, tərifdir. Sizə elə gəlmirmi ki, burda bir qədər əndazədən çıxmaq var, məsələn, bir dostumuzun dediyi kimi xorda oxumaq var. Yəni ən çox da zəif yazıları deyirəm. Bunların ipi- ni çəkmək olmazmıdı? Bilirsiniz, gərək düzünü deyək: hətta fikir səsləndirilirdi ki, bunları siz özünüz təşkil etdirirsiniz... K.A - Çox maraqlı sualdır, hətta istərdim ki, belə bir sual versinlər mənə. Hətta lazımlı sualdır. Amma necə? Bax, gəlirəm işə, səhər açıram qəzetləri, görürəm bir məqalə çıxıb, mən nə edə bilərəm? Deyim yazma, necə deyim? Mən heç bir yazı təşkil etdirməmişəm, sadəcə kitabımı vermişəm. Hər bir yazıçı özü haqqın- da çıxan məqaləyə şad olar, elə deyil? Mən desəm ki, istəmirəm, yalan olar. Amerikadan məni tanımayan bir professor kitabım haqqında yazı yazdı, ciddi yazıydı... Bizdə də ciddiləri də oldu, siz deyən kimi bayağıları da... Mənə lazımdı bu? Ondansa məni söyən yazı daha maraqlı olardı... nəinki diletant səviyyəli bir yazı... A.Q - Bizim bir dostumuz vardı, gözəl yazıçı Tofiq Qəhrəmanov... Biz onun başına yığışar, dünya ədəbiyyatından, dünya müsiqisindən, rəssamlığından, intibahdan söz açardıq... Sizin haqqınızda da orda söhbət olurdu. K.A-Tehran da sizin dəstədən idi? A.Q - Bəli. Biz o zaman düşünürdük ki, haçansa bir vaxt olacaq, ədəbi intibah yaşayacağıq... Nə yazıq- lar ki, deyəsən intibah həsrətiylə, renesasns havasıy- la yaşamaq yazılıbmış qismətimizə... Siz necə, intibah həsrəti çəkirsiniz heç? K.A - Bilirsiniz... Maraqlı şeydir... Amma sən hər dəfə gözəl bir cümlə yazanda elə hesab elə ki o intibahı yaşamısan... A.Q - Yazıçının ən böyük qələbəsi məğlub olduğu andır. Bəs siz hansı əsərinizdə məğlub olmusunuz? K.A - Hə, Folknerin məşhur sözüdür... Mənə elə gəlir ki, mən bütün əsərlərimdə məğlub olmuşam, amma hansında daha gözəl, bu başqa bir söhbətdir. S.A (Söz ardı) Kamal müəllimlə söhbətə başlayanda şərtimiz o oldu ki, AYB-ın bədnam müsabiqəsindən danışmaya- cağıq. Əslində danışdıq, amma... bura üçün deyil. Daha bir neçə məsələdən də danışdıq, onlar da bura üçün de- yil. İki yazarın söhbətində bütün məqamlar açılmaz ki. Yaxud zamanı gələndə açılar. “Zamanı gözləmək” – bu özü də bir söhbətin mövzusudur, deyilmi? Kamal Abdullanı Azad Qaradərəli söhbətə tutdu. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|