YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
65
5.2.1.3.5. PARTİKELLER 
Urartuca’da  ui, ue (ui/e) olumsuzluk yapan partikeller olarak kullanılmaktaydı.  
ui  giei ištini šidauri: orada hiçbirşey yapılmamıştı; ui aini ištini aiuri: Hiç kimse burada 
yoktu;  ui  PA
5
 ištini agauri: Burada bir kanal yaptırılmamıştı;  ali  ue    aiše ainiei 
qabqašulanani ... :  Kimsenin tahrip edemediği ...   
me(i) partikeli prohibitif (yasaklayıcı)olarak: bir şey yapılmasın, anlamını taşır: 
mei  ini É.GAL kuldiani: (O) bu kaleyi terk etmesin. 
kui/e cümleye güçlendirici anlam katan partikeldir. Bu hatta, yahut, dahi de, anlamlarını 
vermektedir. me kui 
d
Haldiše zilbe qiuraedi kuludiani: Tanrı Haldi Dünya yüzünde (onu) 
bırakmasın, hatta (onun) zürriyetini de (bırakmasın); 
I
Išpuiniše 
I
 
d
Sardurihiniše 
I
Minuaše 
I
Išpuinihiniše 
GIŠ
ulde šuhe teruni 
d
Halde  kue 
GIŠ
zari šuhe teruni: Sarduri oğlu  İşpuini, 
İşpuini oğlu Minua, bir bağın tesisini emretti, Tanrı Haldi’de bir meyve bahçesinin 
tesisini emretti.    
 
5.2.1.4. NUMERALLER (SAYILAR)                                                                                              
Urartuca’da ne yazık ki eksikliğini en çok hissettiğimiz bilgilerden biri de 
sayıların nasıl telafuz edildikleridir. Asal sayılardan šusini: 1 (bir) anlamını vermektedir. 
šusini šale: bir yıl içinde ve bazen bir yıl sonra anlamında kullanılmaktadır. šusini’nin 
belki datif anlamı bulunmakta fakat bir metinde lokatif anlam taşıdığı düşünülür: šusina 
MU
MEŠ KUR
Biainili nulduli 
KUR
Luluinili zeldubi: 1 yıl içerisinde Biainili Ülkesi Lulu 
lkesine baskı yaparak hükmetti. atibi: 10.000 (on bin).  Sıra sayılardan tam kökünü 
çıkaramadığımız tarani: ikinci kez; šištini: üçüncü kez, anlamlarını vermektedir. Buna 
göre belki –ni eki olmadan tara: iki šišt: üç demekti
23
. 
 
 
                                                           
23
 Melikişvili 1971, 
 
66-69 

---

 
66
5.2.2. VERBAL (FİİL) YAPI  
  
Verbler (fiiller) iş, oluş, hareket bildiren kelimelerdir. Urartuca’nın analizinde 
dilin ergatif yapısının ve dolayısıyla geçişli ve geçişsiz fiillerin çok önemi vardır.  
 
5.2.2.1. TRANSİTİF (GEÇİŞLİ) FİİLLER 
Genelde transitif verbler (fiiller) karekteristik olarak -u ile bitmektedir: zadu: 
kurmak, yapmak; šidištu: inşa etmek; teru: bir yere koymak, yerleştirmek; aru: vermek 
... Genellikle transtif fiiller -du: yapmak; fiiliyle isimlerden türetilen verblerdir: ueli: 
toplantı, uelidu: toplanmak; šeri: tek; šeridu: seçmek, tek tek saklamak; atgana: kurban; 
atganadu: kurban etmek; Diğer örnekler: abilidu, lakudu, lurugudu, ubardudu, uediadu 
... Dil biliminde bunlara deverbal türetim partikeli veya isimlerden fiil türetim partikeli 
denir.  
Transitif Fiillerin Çekimleri: Transtif fiillerde present tense( geniş zamana) tek 
kanıt;  ali/alie: söyler, anlamına gelmektedir. 
I d
Sarduriše 
I d
Argištihiniše  ale: Sarduri 
oğlu Argişti söyler. Urartuca’da geçmiş zaman ekleri gramer repartuarı yazıtlarla sınırlı 
olduğu için yanlızca tekil ve çoğul 1. ve 3. şahıslara ait çekim ekleri görülmektedir. 
 
Tablo 6 : Transitif fiillere ait çekim ekleri 
Singular
Plural
     1.   -bi, -li 
   -še 
     3.   -ni, -me, -ali 
   -itu, -ituni, -ituli, -itume 
 
 
             
Bu çekim ekleri transitif göstergesi olan -u  gövdeli verblere takılır ve çekim 
eklerinin çokluğunun sebebi bunların ergatif halde iken objeye (nesneye) göre 

---

 
67
çekimlenmesidir. Ergatif fiile bağlı olan obje bir tane ise 1. tekil şahıs -bi ekini alıyor. 
ieše ini pili agubi: Bu kanalı ben tesis ettim. 
I
  Argištiše ale haubi 
KUR
Etiunini: Argişti 
söyler, ben Etiuni Ülkesi’ni fethettim. -bi eki objeler aynı türdeş olupta çoğul olursa da 
kullanılır.  
URU
MEŠ
 GIBÍL-bi É.GAL
MEŠ 
harharšubi: Şehirleri yaktım kaleleri ise yıktım.  
LÚ
huradinili uelidubi: Savaşçıları topladım. 
Fakat bazen türdeşde olsa çoğul olan objelere -bi yerine -li takılabilir. 
LÚ
huradinili 
MEŠ
  kedanuli: Savaşçıları ben yolladım. 
LÚ
A.SI
MEŠ
  ueliduli: Savaşçıları 
topladım.  ieše 
LÚ
 A.SI 
MEŠ
-ni kuli: Savaşçıları serbest bıraktım. 
KUR
Biainili nulduli: 
Biainili Ülkesi’ne hükmettim. É. GAL
MEŠ
 šiduli: Kaleleri inşa ettim. ieše šidištuli inili 
É.GAL
MEŠ
: Ben bu kaleleri yaptırdım. Eğer -li eki sonu -lu ile biten bir fiile takılırsa 
burada disimilasyon (farklılaşma) gerçekleşerek bir hece düşebilir. kulu-li  >  kuli: Ben  
(serbest) bıraktım. Bazen geçmiş zaman çekim eki geldiğinde -au -u’ya kısalabilir: tiau: 
söylemek, tiau-bi > tiubi: söyledim. 
Transitif 3. tek. şah. çekiminde, cümlenin objesi bir tane ise fiil -ni ekini alır: 
 
I
Minuaše 
I
İšpuinihiniše ini pili aguni: İşpuini oğlu Minua (o) bu kanalı yaptırdı.  
Objeler birden fazla ise fiil -ali ekini alır: karuali IV LUGÁL
MEŠ
: O 4 kralı yendi.  
šatuali kureli: O benim ayaklarıma sarıldı. Cümlede -me: bana, eki varsa o zaman tek. 3. 
şah. eki olan -ni disimilasyon olarak düşer fakat preteritum (geçmiş zaman) anlamını 
korur.  arume: verdi, ušhanume: hediye etti.  -me ve -ne ekleri nasal (burun sesleri) 
oluşunlarından dolayı konuşma dilinde de aynı sözcük içerisinde kullanılıyorlarsa 
düşmeleri gerçekleşebilir
24
.  
Çok kesin olmamakla birlikte bir yazıtta 1. çoğul şahıs preteritum eki -še olarak 
olarak görülmektedir.
  I
Išpuiniše ale 
I d
Sardurihiniše ieše 
I
Minuaše 
I
Išpuinihiniše 
                                                           
24
 Melikişvili 1971, 
 
51-54 

---