З щðÀ ÀЬÀÉÅÂÀ лизàÌÀÍ B
§11. Legirlənmiş konstruksiya poladı
Yüklə 41,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §11. Legirlənmiş konstruksiya poladı
- Yoxlama üçün suallar
52 §11. Legirlənmiş konstruksiya poladı Legirlənmiş konstruksiya polad məhsulu maşın detallarının və konstruksi- yalarının hazırlanmasında tətbiq olunur. Onlar aşağıdakılara bölünür: key fiy yətli, yüksək kefiyyətli (bu poladların markasının sonunda A hərfi qoyulur) və xüsusi yüksəkkeyfiyyətli (elektrikposa yenidən əritməsi, misal üçün, 35x vakuum – qövs yenidən əritməsi və s.). Tərkibində legirləyici komponentlərin varlığından asılı olaraq DUİST legirləyici poladları aşağıdakı 13 qrupa bölü- nür: xromlu, manqanlı, xrom manqanlı, xromsilisiumlu, xrommolibden vana di umlu, xrommolibdenli, xromnikelli (borla), xromsilisiumlumanqanlı, xromsilisiummanqannikel və xrommanqannikelli (titan və borla), xrom nikelmolibdenli, xromnikelmolibdenvanadiumlu və xromnikelvana di umlu, xromalüminiumlu və xromalüminiumlu (molibdenlə). Yüksək bərkliyə və möhkəmliyə malik olan xromlu poladlar maşınqayırmada geniş tətbiq olunur. 15X və 20X markalı poladlardan sementlənən detallar (dişli çarxlar, vallar, barmaqlar) hazırlanır. 40X və 45X markalı poladlar dişli çarxların, valların, oxların, məsul boltların hazırlanmasında tətbiq edilir. Kürəcikli və diyircəkli yastıq detalları WX6, WX9, WX15, WX15CQ markalı kürəcikli yastıq polad- larından hazırlanır. Bu poladların tərkibində 1%ə qədər karbon və 0,4 – 1,65% xrom olur. Kürəcikli yastıq poladının markasında 2 rəqəm faizin onda bir hissəsi ilə xromun miqdarını göstərir. Manqanlı polad (15Q, 20Q, 25Q, 30Q, 35Q, 40Q, 45Q, 50Q, 10Q2, 30Q2, 35Q, 40Q2 və 50Q2 markalı) yüksək möh kəmliyi və yaxşı emal olunma qabiliyyəti ilə fərqlənir. Xromnikelli poladlar plastikliklə müşayiət olunan yüksək bərkliyə və möhləmliyə malikdir. Odur ki, bu poladlar vallar, şpindeller, dişli çarxlar, disklər və digər detalların hazırlan- masında geniş yayılmışdır. Xromnikelli poladların markaları bunlardır: 20XH, 40XH, 50XH, 12XH2, 12XH3A, 20XHA, 12XH4A və i.a. Ressorlar və yaylar, vallar, dişli çarxlar yüksək bərkliyə və elastikliyə malik 33XC, 38XC, 40XC markalı xromlusilisiumlu poladdan hazırlanır. Xrommanqanlı polad (18XQ, 18XQT, 20XQP və digərləri) xromnikelli poladı əvəz edə bilər. Xromsili siummanqanlı polad xromlu molibdenli poladların əvəzləyicisidir. Təbə qələ rin, boruların və döymələrin hazırlanmasında istifadə olunur. Bu poladın mar- kaları bunlardır: 20XQCA, 25XQCA, 30XQC, 35XQCA və b. Xrommolibdenli (15XM, 20XM, 30XM, 30XMA, 35XM və digər markalı), xromnikelmolib denli (14X2H3MA, 20XH2M, 30XH2MA, 38XMA, 40XH2MA və digər mar- kalı), xromnikelmolibdenvanadiumlu (30XH2MFA, 36X2H2MFA və digər markalı) poladlar çox yüksək mexaniki xassələrə malikdir. Legir lən miş (DÜİST192813) 09Q2, 14Q2, 09Q2X, 09Q2C, 10Q2C1, 09Q2CD, 15QF, 15Q2SFD, 10Q2B və digər markalı poladlar termiki emal olunmayan qaynaq konstruksiyaların və məmulatların hazırlanmasında tətbiq olunur. Texnikanın inkişafı yeniyeni legirləyici polad markalarının meydana çıxmasını tələb edir. 53 Yoxlama üçün suallar: 1. Legirləyici konstruksiya poladları hansı qruplara bölünür? 2. Xromlu, manqanlı, xromnikelli və digər qrupdan olan poladların xüsu siyyətləri hansılardır? §12. Tezkəsən poladlar Yüksək bərkliyi və istiyə dözümlülüyü ilə fərqlənən tezkəsən poladlar da legirlənmiş alət poladlarına aiddir. Əgər karbonlu alət poladlarının istiyə dözümlülüyü 200°, legirlənmiş polad- larınkı isə bundan bir qədər yüksəkdirsə, onda tezkəsən poladdan hazırlanmış alətlər kəsmə prosesində bərkliyini və kəsmə xassələrini itirmədən 550600°C temperatura qədər qızdırıla bilər. Bu temperatur tünd qırmızı közərmə tempera- turuna uyğun gəldiyi üçün tezkəsən poladların yüksək istiliyə dözümlülüyü közərmə dözümlülüyü adlanır. Tezkəsən poladın közərmə dözümlülüyü metalla- rın emalını yüksək kəsmə sürəti ilə aparmağa imkan verir. Tezkəsən poladlar- dan bir sıra kəsici alətlər hazırlanır: kəskilər, burğular, frezlər, dartılar. Tez kəsən poladlar volfram (6%dən az olmayaraq) xrom (orta hesabla 4%), vanadium (P18 markalı poladda onun miqdarı 11,4%dir) və digər kimyəvi elemetlərlə legirləndirilir. Tezkəsən poladın tərkibində karbonun miqdarı 0,7 1,5%ə çatır. Volfram və xrom karbonla birlikdə karbid əmələ gətirir. Volfram karbidi polada yüksək bərklik, vanadium və kobalt karbidləri isə közərmə dözümlülüyü verir. DÜİST 1926573 tezkəsən poladların 13 markasını müəyyən edir: P18, P12, P9, P6M3, P6M5, P18F2, R14F5, R9F5, R18N5F2, R9K5, R6M5KB, R9K10, R9M4K8. Markanın işarəsində P hərfi tezkəsən poladı, birinci rəqəmi faizlə volframın miqdarını göstərir. Bundan başqa, vanadiumun (markaların bəzi sində), kobaltın, molibdenin varlığı və miqdarı markalanır. P18 və P12 markalı tezkəsilən poladlar yüksək kəsmə xassələri ilə fərqlənir. Onlardan adi konstruksiya materialları emal etmək üçün alətlər hazırlanır. P9 markalı poladdan formalı alətlər düzəldilir. P6M3 poladından hazırlanmış alətlər zərbə yükləri altında işləyə bilər. Bərkliyi və özlüyü yüksəldilmiş materiallar P18F2, P9K5, PSK10 markalı poladlarla, yüksək möhkəmli paslanmayan və odadavamlı poladlar və ərintilər, obrazlı və xassəli materiallar isə P18k5F2, P6M5K5, P9M4K8 markalı poladlarla emal olunur. Yoxlama üçün suallar: 1. Tezkəsən alət poladının əsas markaları nə ilə xarakterizə olunur? 2. Tezkəsən polad alət poladlarının hansı qrupuna aiddir? 3. Tezkəsən poladın ən qiymətli xassələri hansılardır? 4. Tezkəsən poladın tərkibinə hansı kütləvi elementlər daxildir? Yüklə 41,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|