З щðÀ ÀЬÀÉÅÂÀ лизàÌÀÍ B
Yüklə 41,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Keçirici alüminium və onun xəlitələri.
- Çətin əriyən metallar.
- §3. Xüsusi müqaviməti az olan keçirici materiallar
105 Keçirici material kimi M1 və M0 markalarından istifadə olunur. M1 markalı misin tərkibində 99,9%Cu, 0,1% kənar qarışıq; M0 markasında 0,05% qarışıq, 0,02%dən çox olmayan O 2 olur. M0 markalı misdən nazik naqillər hazırlanır. Soyuq dartılma yolu ilə bərk mis (MT markalı) alınır. Cu yandırılaraq yumşaq misə çevrilir. O, plastikdir, bərkliyi və möhkəmliyi azdır, lakin dartılmada nisbi uzanması və xüsusi keçiriciliyi yüksəkdir. Normal atmosfer şəraitində mis korroziyaya davamlıdır. Misin tətbiq sahələri onun mexaniki və elektrik xassələri ilə müəyyən olu- nur. Mis yumşaq və bərk olur. Onların hər birinin xassələrindən asılı olaraq tət biq sahəsi vardır. Müxtəlif şəraitlərdə təmiz misdən başqa keçirici material kimi onun qalay, silisium, fosfor, xrom, maqnezium xəlitələrindən istifadə edirlər. Tunc adlanan bu xəlitələr daha yüksək mexaniki xassələrə malikdir. Onlar- dan cərəyan keçirən yaylar hazırlanmasında istifadə edilir. Misin mexaniki bərkliyini və möhkəmliyini artırmaq üçün ona kadmium qatılır. Belə tuncdan xüsusi məsul kontakt naqilləri və kollektor lövhələri hazır- layırlar. Misin sinklə xəlitəsi bürünc (latun) təmiz misə nisbətən dartılmada yüksək möhkəmlik həddinə və qırılmada yüksək nisbi uzanmaya malikdir. Bürüncdən elektrotexnikada müxtəlif cərəyan keçirən detallar hazırlanmasında istifadə edilir. Keçirici alüminium və onun xəlitələri. Alüminium da mis kimi yüksək keçi riciliyə malikdir. Keçirici material kimi o, misdən sonra ikinci yeri tutur. Yer qatında alüminiumun miqdarı 7,5% təşkil edir. Alüminiumdan geniş istifadə edilməsi onun yaxşı xassələrə malik olması və misin qıtlığı ilə əlaqədardır. Alüminium havada asanlıqla oksidləşir, bərk oksid qatı əmələ gətirməsi onun sonrakı oksidləşməsinin qarşısını alır və korroziyaya davamlılığını artırır. Alüminiumun ümumi tərkibində qarışıqların olması (dəmir, silisium, sink, titan və s.) onun keçiriciliyini azaldır və mexaniki xassələrinə təsir edir. Sənayedə alüminiumun 3 növü istehsal edilir: – xüsusi təmiz; – yüksək təmiz; – texniki təmiz. Alüminiumun markası A hərfi ilə başlayır, sonrakı rəqəm alüminiumun %lə miqdarını göstərir. Məsələn, A97 markasında 99,97% alüminium vardır. Elektrotexnikada alüminiumun xüsusi markalarından A5E və A7E istifadə olunur. Alüminiumdan dolaq, montaj, hava elektrik veriliş xətləri naqillərinin, müx təlif təyinatlı kabellərin preslənmiş damarlarının və s. hazırlanmasında isti fadə 106 olunur. Bu məqsədlər üçün A75K, A8K, A8KY markalı xüsusi alüminiumlar tətbiq edilir. Alüminium xəlitələri bəzi xüsusiyyətlərinə görə, yüngüllüyü və yüksək mexa- niki möhkəmliyi ilə alüminiumdan seçilir. Onların tərkibində alüminiumdan başqa manqan, sink, maqnezium, mis, dəmir və silisium da olur. Alüminium xəlitələrinin markalarındakı hərflər onda olan elementlər barədə informasiya verir. Rəqəmlər isə %lə miqdarının orta qiyməti göstərilir. Çətin əriyən metallar. Çətin əriyən metallar sırasına ərimə temperaturu 1700ºCdən çox olan metallar aiddir. Bu metallar yüksək temperaturda aktiv ləşir, aşağı temperaturda kimyəvi davamlı olur. Çətin əriyən metallar sırasına aşağıda- kılar daxildir: volfram, molibden, tantal, mobium, xrom, vanadium, titan, sirko- nium və s. Volfram çox ağır, boz rəngli, bərk və ən yüksək ərimə temperaturu olan metal- dır. Təbiətdə ona birləşmə şəklində rast gəlmək olar. Təmiz volfram almaq üçün onun minerallarından: volfromit və şeyelitdən istifadə olunur. Volfram filiz lə ri nin zənginləşməsinin son məhsulu volfram 3 oksiddir WO 3. WO 3 – 900ºCyə qədər qızdırılaraq hidrogenlə reduksiya olunur və narın ovuntu halında metal volfram alınır. Bu ovuntunu 200 Mpa təzyiqlə presləyib, mil şəklinə salır, ondan hidrogen mühitində mürəkkəb termiki və mexaniki emaldan sonra vərəq və diametri 0,01 mmə qədər olan naqillər və s. hazırlanır. Volframı digər metallardan fərqləndirən xüsusiyyətləri var. Bu onun ayrı ayrı dənəcikləri arasında ilişmə qüvvəsinin zəif olmasıdır. Elə buna görə də xırda dənəcikli quruluşu olan bişirilmiş volfram məmulatları kövrək olub asan- lıqla parçalanır. §3. Xüsusi müqaviməti az olan keçirici materiallar Mexaniki emal nəticəsində (dartılma və döymə) volfram lifli quruluşa keçir, onun parçalanması çətinləşir. Nazik volfram tellərinin elastikliyi bununla izah olunur. Forma sabitliyini yüksəltmək üçün volframa silisium, alüminium və kal- sium oksidləri əlavə edirlər. Volfram elektrovakuum texnikasında istifadə olunan əsas materiallardandır. Ondan elektron lampalarında və rentgen borularında elektrodlar, qızdırıcılar, yaylar və s hazırlanmasında tətbiq edilir. Molibden – xarici gorünüşünə texnoloji emalına görə volframa yaxındır. Molibdeni əsasən molibdenitdən alırlar. Bişirilmiş, döyülmüş və dartılmış molibdenin mikrostrukturu eyni ilə emal olunmuş volfram nümunələri kimidir. Rekristallaşmamış molibden mexaniki xassələrinə görə volframa yaxındır, reklistarlaşma vəziyyətində isə onların arasında olan fərq cox böyükdür. Rek- 107 listarlaşmış volfram otaq temperaturunda kövrək olduğu halda, yandırılmış xırda dənəcikli molibden yüksək plastikliyə malikdir. Molbdenin strukturunu və mexaniki möhkəmliyini artırmaq üçün onlara xususi aşqarlar (silisium oksid, torium oksid və s) əlavə edirlər. Otaq temperaturunda molibden nisbətən kimyəvi inert olsada volframdan aktiv metaldır.havada 300ºCdə oksidləşir və az molekullu oksidlər əmələ gətirir. Çətin əriyən metallar arasında molibdenin xüsusi müqaviməti ən aşağı- dır. Molibdenin yüksək mexaniki möhkəmliyi ilə yanaşı, yaxşı plastiklik qabiliyyəti ondan yüksək temperaturda işləyən mürəkkəb konfiqurasiyaya malik keçirici detallar hazırlamağa imkan verir. Molibdendən elektron lampalarında, rentgen borularında torların və elekt- rodların gərgin istilik rejimində işləyən elektrovakuum cihazlarının müxtəlif yardımçı detallarının hazırlanmasında istifadə olunur. Nəcib metallar sırasına,kimyəvi davamlığı cox yüksək olan metallar: qızıl, gümüş, platin və palladium aiddir. Onlar təbiətdə müxtəlif filizlərin tərkibində və külçə şəklində olur. Gümüş – parlaq ağ metal olub, normal temperaturda oksidləşməyə qarşı davam- lılığı və digər metallardan ən kicik xüsusi müqaviməti ilə fərqlənir.Gümüş naqilin dartılmada möhkəmlik həddi 200 Mpaa yaxın, qırılmada nisbi uzanması 50% təşkil edir. Şəkil 5. Xüsusi müqavimətin temperaturdan asılılığı 1 – təmiz dəmir, 2 – tərkibində 4% sili- sium olan elektrotexniki polad, 3 – fer- ronixrom Fe-Ni-Cr Gümüşdən keramik və slyuda kondensa- torlarının istehsalında dielek trik lə rin sət hinə çəkilən elektrodlar kimi istifadə olunur. Yüksək keçiriciliyə malik təbəqə almaq üçün onu dalğa ötürücülərinin daxili sət hinə çəkirlər. Gümüşün mənfi cəhəti yük sək rütubət şəraitində, həmçinin ətraf mühitin yüksək temperaturlarında onun çəkildiyi dielektrikin səthindən daxilinə nüfuz etmək meyilliyidir. Digər nəcib metallara nisbətən gümüşün kimyəvi dəya nıqlığı azdır. Məsə lən, gümüş atmos ferdə olan kükürdhidro- gen birləşmələri ilə qarşılıqlı təsirdə keçi- rici olmayan tünd sulfid plyonkaları yaradır. Rütubətin çox olması reaksiyanın gedişini sürətləndirir. Ona görə də gümüş kontaktlar rezin, ebonit və tərki bində kükürd olan digər materiallarla yaxın yerdə istismar edil mə mə lidir. Gümüş adi lehim lərdə yaxşı lehimlənir. Gümüşün geniş tətbiq olunmamasına səbəb onun təbii qıtlığıdır. Platin – ağ metal olub, oksigenlə praktiki olaraq birləşmir və kimyəvi reagentlərə qarşı çox davamlıdır, çox yaxşı mexaniki emal olunur, nazik tel və lent şəklinə salına bilir. Yüklə 41,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|