З щðÀ ÀЬÀÉÅÂÀ лизàÌÀÍ B

117
Permallaylardan  zəif  sabit  və  dəyişən  sahələrdə,  çox  nazik  yaymada  isə 
daha yüksək tezliklərdə işləyən ölçü, avtomatika və radiotexnika qurğularının, 
maqnit elementlərinin hazırlanmasında istifadə edilir.
Alsiferlər­dəmirin silisium və alüminium ilə xəlitəsidir. 
Onun tərkibində Si=9,5%;   Al=5,6%; qalan hissəsi isə Fe­dur.
Mürrəkkəb  və  kövrək  ərintidir.  Ondan  müxtəlif  fiqurlu  tökmə  məmulatlar 
hazırlanır.Hazırlanan  maqnit  məmulatlarının  qalınlığı  2­3  mm­dən  az  olmur. 
Bu da xəlitənin kövrəkliyi ilə əlaqədardır. Kövrək olması onun istifadə sahəsini 
məhdudlaşdırır.
§3. Maqnit bərk materiallar
Maqnit  bərk  materiallar  maqnit  yumşaq  materiallardan  böyük  koersitiv 
qüv vəsi ilə fərqlənir.
Maqnit bərk materiallarda histerezis ilgəyinin sahəsi maqnit yumşaq mate-
riallara nisbətən daha böyükdür (şəkil 9).
Tətbiqinə görə maqnit bərk materiallar sabit maqnitlər üçün işlədilən mate-
riallara  və  səsi,  təsviri  və  s.  yazmaqla  onları  uzun  müddət  qoruyub  saxlayan 
materiallara bölünür.
Sabit maqnitli maqnit dövrələri açıq olmalı, yəni hava aralığına malik olma-
lıdır (şəkil 10).
Maqnit  bərk  materialların  xassələri  tam  histerezis  ilgəyinin  hissəsi  olan 
maqnitsizləşdirmə əyrisi iləxarakterizə olunur. Aralıqlar olduqda sərbəst qütb­
lər hesabına daxili maqnitsizləşdirici sahə H
2
 yaranır. Bu sahə maqnit daxi lində 
induksiyanı B
d 
qiymətlərinə qədər azaldır.
Şəkil 10. Sabit maqnit dövrəsi. 
(a), maqnitləşmə (1) və hava aralığında 
maqnit enerjisi (2) əyriləri (b)
Maqnit materialları xarakterizə edən işçi 
nöqtə aralıq məsafədən asılıdır.
Maqnit  materialında  yüksək  koersitiv 
qüv və almaq üçün yenidən maqnit lənmə pro-
sesinin qarışığı alınmalıdır.
Böyük  koersitiv  qüvvə  yüksək  maqnitli 
kristalloqrafik  anizotropiyaya  və  ya  forma 
anizotropiyasına  malik  olan  his sə ciklərdən 
ibarət olan materialda yaranır.
Qarışıqlı martensut poladlar. Bu polad-
lar sabit maqnitlərin istehsalı üçün ən sadə və asanlıqla əldə edilə bilən materi-
aldır. Onların tərkibində volfram, xrom, molibden, kobalt əla vələri olur.
Martensut poladlar sabit maqnitlər istehsalı üçün başqa materiallara nis bə­
tən daha tez tətbiq olunmuşdur.
Maqnit bərk xəlitələr. Onlar yaxşı maqnit və mexaniki xassələri ilə fərq­
lənirlər. Onlardan cihazların çoxunun aktiv elementləri kimi istifadə edirlər.

---

118
Tərkibində 24% kobalt olan və maqnit teksturası istiqamətində yüksək maq-
nit xassələrinə malik olan xəlitədə tətbiq olunur. İstiqamətlənmiş kristallaşmaya 
malik xəlitələrdə maqnit enerji ehtiyatı böyük olduğundan, onlardan kiçik qaba-
ritli maqnitlər hazırlanır.
Tökmə  dəmir­nikel­alüminium  xəlitələrindən  dəqiq  ölçülü  çox  kiçik  sabit 
maqnit məmulatların alınması mümkün olmadığından bu məqsəd üçün ovuntu 
metallurgiyası üsullarından istifadə edilir. Metalkeramik maqnitlər xırdalanmış 
incə dispers maqnit bərk xəlitələrdən ibarət olan ovuntuların preslənməsi, sonra 
isə yüksək temperaturlarda keramika kimi bişirilməsi ilə alınır.
Metalplastik  maqnitlərin  alınması  plastik  kütlə  məmulatlarının  alınması 
kimidir,  ancaq  ovuntuda  doldurucu  kimi  maqnit  bərk  xəlitələrin  xırdalanmış 
dənəcikləri olur. Doldurucu sərt material olduğundan ona yüksək təzyiqlə təsir 
göstərmək lazımdır.
Metalovuntulu maqnitlər məmulatların kiçik ölçülərlə və mürəkkəb konfiqu-
rasiyalarla avtomatlaşdırılmış kütləvi istehsalında iqtisadi cəhətdən səmə rə lidir.
Metalkeramik maqnitlərdə məsamələr 3­5%­dır, maqnit xassələri zəifdir.
 
§4. Ferritlər
Maqnit  yumşaq,  maqnit  bərk  ferritlər.  Ferrit  məmulatlar  yüksək  möh­
kəmliyi və kövrəkliyi ilə fərqlənir. Ferritlərin mexaniki emalını sintetik almaz-
dan olan abraziv alətlərlə həyata keçirmək olar. Onları kəsmək, hamarlamaq və 
cilalamaq mümkündür. Ferrit məmulatlarda ultrasəslə deşik açmaq olur. Ultra­
səs vasitəsilə ilə ferritlər həm öz arasında, həm də metal ilə lehimlənə bilər. Fer-
rit detalları polistirol, epoksid və digər yapışqanlarla yapışdırmaq mümkündür. 
Ferritlər öz xassələrinə görə maqnit yumşaq və maqnit bərk materiallara bölünür.
Maqnit yumşaq ferritlərdən transformator nüvələrinin, induktivlik makara-
larının, maqnit antenalarının, az güclü və yüksək tezlikli elektrik maşınlarının 
statorlarının  və  rotorlarının,  televiziya  aparatlarının  meyiledici  sistemlərinin 
hissə lə rinin istehsalında istifadə edirlər. Sənayedə geniş yayılmış maqnit yum-
şaq ferritlər aşağıda göstərilən sadə ferritlərin bərk məhlullarıdır:
1) nikel – sink ferritləri nikel­ferritin və sink­ferritin bərk məhluludur;
2) manqan­sink ferritləri. Manqan­ferritin və sink­ferritin bərk məhluludur;
3) litium tipli ferritlər onlarda ikivalentli metal kimi ionlar kompleksindən 
istifadə olunur. Litium ferritləri çevrilmiş şpinel quruluşludur, onlarda doyma 
induksiyası çox yüksəkdir.
Temperatur artdıqca ferritlərin maqnit nüfuzluluğu tədricən artır, sonra isə 
kəskin aşağı düşür.
Maqnit bərk ferritlərdən ən çox yayılanı barium – ferritdir. BaO·6 Fe
2 
O
3
;
.
 
Maqnit  yumşaq  ferritlərdən  fərqli  olaraq,  o,  kub  deyil,  biroxlu  anizotropiyalı 
heksaqonal  kristal  qəfəsə  malikdir.  Sənayedə  izotrop  və  anizotrop  barium 
maqnitləri istehsal olunur.

---

119
İzotrop  barium  maqnitlərin  istehsal  texnologiyası  maqnit  yumşaq  ferritlərin 
texnologiyası uyğundur. Barium – ferrit maqnitlərinin koersitiv qüvvəsi 240A/m­ə 
çatır ki, bu da Fe­Ni
 
-Al sistemli xəlitələrdən çoxdur.
Şayba  və  ya  nazik  disk  şəklində  olan  məmulatlar  barium  maqnitlərindən 
hazırlanır. Onlar xarici maqnit sahələrinə qarşı yüksək stabilliyə, mexaniki zər­
bələrə və titrəmələrə qarşı davamlıdır.
Barium  –  ferritin  sıxlığı  dəmir­nikel­alüminium  (Fe­Ni­Al)  xəlitələrinin 
sıxlığından 1,5­1,8 dəfə azdır, ondan hazırlanan maqnitlər yüngül olur, onlar-
dan yüksək tezliklərdə istifadə edilir.
Barium maqnitlərinin nöqsan cəhətləri:
– mexaniki möhkəmliyin az olması;
– yüksək kövrəkliyi;  
– maqnit xassələrinin temperaturdan asılılığıdır.
Barium ferritlərinə nisbətən kobalt ferritləri daha böyük temperatur stabil­
liyinə malikdir, lakin onlar qiymətcə barium – ferritlərdən bahadır. 
VI FƏSIL 
KÖMƏKÇI MATERIALLAR
§1. Lehim və flüslər
Təmir  işləri  zamanı  çox  vaxt  lehimləmə  işlərinin  lazım  olduğu  meydana 
çıxır.  Lehimləmə  vasitəsilə  metal  hissələri  bir  ­  birinə  bərkitmək  olar  və  bu 
zaman birləşdirmə kip alınar, lakin birləşdirmənin möhkəmliyi yüksək olmaz.
Əridikdə birləşdirilən detalların metalına qatışaraq möhkəm birləşdirmə 
əmələ gətirən metal və ya xəlitələrə lehim deyilir.
Lehimləmənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki,birləşdiriləcək hissələr arasına 
ərimə temperaturu birləşdiriləcək hissələrin ərimə temperaturundan xeyli aşağı 
olan  xüsusi  xəlitə  (lehim)  yeridilir  və  əridilir.  Soyuduqdan  sonra  lehim  tikiş 
əmələ gətirərək hissələri bütöv bir hissə kimi bir­birinə bağlayır.Lehimləmənin 
yüksək keyfiyyətli alınması üçün lehimlərin vacib olan fiziki­kimyəvi, mexa-
niki və texnoloji xassələri aşağıdakılardır:
1) ərimə temperaturu lehimlənən metallarınkına nisbətən alçaq olmalıdır;
2) ən kiçik ara boşluğunu tuta bilməsi üçün maye halında axarlığı və islatma 
qabiliyyəti yaxşı olmalıdır;
3) birləşdirilmənin çox möhkəm və kip alınması üçün birləşdirilən metalla-
rın diffuziya qabiliyyəti yaxşı olmalıdır;
4) az oksidləşməli, korroziyayadavamlı olmalı və elektrik cərəyanını yaxşı 
keçirməlidir.
Texnikada  yumşaq  və  bərk  lehimlərdən  istifadə  edilir.Yumşaq  lehimlər 
300º­dən aşağı, bərk lehimlər isə 850ºC­yə yaxın temperaturda əriyir. Yumşaq 

---