23
atmosferdə və şirin suda davamlı, qələvi, eləcə də bəzi turşu məhlullarında və
dəniz suyunda davamsızdır.
Korroziyaya davamlılığın ölçüsü verilmiş mühitdə və şəraitdə korroziyanın
yayılma sürəti qəbul edilir. Bu sürət nə qədər kiçik olarsa, metal korroziyaya
bir o qədər davamlıdır. DYİST 1381968ə görə, korroziyanın sürətindən (kor-
roziyanın metala nüfuz etməsi) asılı olaraq (mm/il) korroziyaya dayanıqlığın
onballı şkalası müəyyən edilmişdir. Tam davamlı metal materiallar 1, olduqca
davamlı materiallar 2 və 3, davamlı metallar 4 və 5, davamlılığı aşağı olan mate-
riallar 6 və 7, az davamlı materiallar 8 və 9, davamsız materiallar isə 10 bal ilə
qiymətləndirilir.
Metal materiallar bu və ya digər mühitdə korroziyaya davamlılığından asılı
olaraq bir necə sinfə bölünür:
a) korroziyayadavamlı (paslanmayan) materiallar. Bu materiallar atmos
ferdə, torpaqda, dəniz suyunda və şirin suda, eləcə də digər mühitlərdə korrozi-
yaya davamlıdır;
b) odadavamlı (qəlpəyədavamlı) materiallar. Bu sinfə 550
0
Cdən yüksək
tem peraturda qaz mühitində korroziyayadavamlı olan, eləcə də yüklənməmiş və
ya az yüklənmiş şəraitdə
işləyən materiallar daxildir;
c) odadavamlı materiallar. Bunlar müəyyən vaxt ərzində yüklənmiş halda
yüksək temperatur şəraitində işləyir və bu müddətdə lazımi odadavamlılığa
malik olur;
ç) turşuyadavamlı materiallar. Bunlar aqressiv turşu mühitində (kükürd,
xlorid, azot, fosfor turşularında və onların müxtəlif konsentrasiyalı qarışıqları)
korroziyayadavamlı materiallardır. Polad və çuqunun korroziyaya davamlılı-
ğını artırmaq üçün onların tərkibinə xrom, nikel, titan və digər elementlər əlavə
edilir.
Bizim sənayemiz korroziyayadavamlı (paslanmayan), odadavamlı və turşu-
yadavamlı poladlar istehsal edir.
Nikel, titan və onların ərintiləri atmosferdə və aqressiv mühitdə korroziyaya
yüksək dərəcədə davamlıdır. Korroziyayadavamlılığa görə titan və onun ərin ti
ləri nəcib metallara yaxındır.
Yoxlama üçün suallar:
1. Metalların korroziyası nəyə deyilir?
2. Metalların korroziyası hansı mühitdə baş verir?
3. Verilmiş mühitdə metal materialların korroziyayadavamlılığını necə
ölçürlər?
24
§16. Tablanmış polad kürəciyi batırmaqla möhkəmlik sınağı
(Brinell metodu)
Brinell metodu – sınan metalın səthinə P yükü altında tablanmış polad kürə
cik batırmaqdan ibarətdir.Yükü götürdükdən sonra sınan nümunənin, pəs tahın
və yaxud detalın səthində sferik iz qalır. Metal nə qədər bərk olarsa, izin
ölçüləri bir o qədər kiçik alınır. Brinelə görə, bərklik NB ilə işarə olunur. Bərk
lik kürəciyə düşən yükü P izin sahəsinə F bölməklə təyin olunur:
P
HB= ––– MHm²(kQ/m²).
F
Sferik izin sahəsi:
πD(D√D²d²)
F= ––––––––––––– ;
2
burada D –
kürəciyin diametri; mm² dizin diametridir (Mm).
İzin diametrini üzərində şkalası olan xüsusi lupa vasitəsi ilə ölçürlər. Elə
cihazlar (briviskoplor) vardır ki, onların vasitəsilə olunmuş iz irimiqyaslı ekrana
proyeksiya olunur və xətkeşlə izin diametri ölçülür.
Yuxarıda verilmiş düsturla mürəkkəb hesabat aparmamaq üçün Brinel pre
sinə cədvəl əlavə edilmişdir (cədvəl 3). İzin diametrini NB bərkliyinə keçirmək
üçün həmin cədvəldən istifadə olunur. Misal üçün, diametri 10 mm
2
olan kürə
cik 3000 kqlıq yük altındakı nümunənin üzərində 3 mm
2
diametrində iz qoyursa,
buna uyğun bərklik ədədi NB4/5 olur.
Kürəciyi batırarkən sınanan materialın (detalın və yaxud nümunənin) əyil
məsi üçün onun qalınlığı dərinliyindən on dəfədən çox olmalıdır (cədvəl 3).
İzin diametri ilə Brinellə görə, bərklik ədədi arasındakı asılılıq (izlərin dia-
metri 10 mm
2
olan kürəcik üçün verilmişdir).
Şəkil 10. Brinel
presinin sxemi
25
İzin diametri (mm)
P qüvvəsində
bərklik ədədi kQ
30 D
2
10 D
3
2,5 D
2,90
2,95
3,00
05
3,10
3,15
3,20
3,25
3,30
3,35
3,40
3,45
3,50
3,55
3,60
3,65
3,70
3,75
3,80
3,85
3,90
3,95
4,00
444
430
415
401
388
375
363
352
340
332
321
311
302
293
286
277
269
262
255
248
241
235
299
-
-
-
-
129
125
121
117
114
110
107
104
101
97,7
95
92,3
89,7
87,2
87,9
82,6
80,4
78,3
76,3
-
-
34,6
33,4
32,3
31,3
30,3
29,3
28,4
27,6
26,7
25,9
25,2
24,5
23,7
23,1
22,4
21,8
21,2
20,7
20,1
19,6
19,1
Brinel cihazında diametri 2,5;5 və 10 mm
2
olan kürəciklərdən istifadə edilir.
Polad kürəciyin diametri və yükün seçilməsi sınanan materialın bərkliyindən və
qalınlığından asılıdır.
26
cədvəl 4
Sınanılan metalın bərkliyindən və qalınlığından asılı olaraq kürəciyin diametrinin və yükün
seçilməsi
Material
Bərklik
materialı
Brinell
ədədində
Sınanılan
nümunənin
minimum
qalınlığı, mm
Kürəciyin P
yükü
ilə D dia-
metri arasındakı
asılılıq
Kürəciyin
diametri,
Mm
Yük P,
KQr
Yük altında
saxlanma,
san
Qara
metallar
“
Əlvan
metallar
Əlvan
metallar
“
“
140450
>140
>130
35130
835
6dan 3ə kimi,
4dən 2yə
kimi, 2dən az
6dan çox,
6dan
3ə qədər,
3dən az
6dan 3ə kimi
4dən 2yə
kimi, 2dən az
9dan 3ə kimi,
6dan 3ə kimi,
3dən az
6dan cox
6dan 3ə kimi,
3dən az
P=30
P=10
P=30
P=10
P=2,5
10,0
5,0
2,5
10,0
5,0
2,5
10,0
5,0
2,5
10,0
5,0
2,5
10,0
5,0
2,5
3000
750
187,5
1000
250
62,5
3000
750
187,5
1000
250
62,5
250
62,5
15,6
10
10
30
30
60
Brinelə görə, bərklik sınağı xüsusi preslərlə aparılır (səkil 10). Sınanan
nümunə və yaxud detal əşya stolunun (2) üzərində yerləşdirilir və əl çarxı (1)
vasitəsilə presin sağanağına (3) bərkidilmiş kürəciyə yaxınlaşdırılır. Elektrik
mühərriki (5) işə salındıqda yüklər (4) enir və linglər vasitəsilə kürəciyə təsir
edərək onu metala batırır. Brinel cihazında 450 kq/mm
2
ə qədər bərkliyi ölç mək
olar. Bərklik bundan yuxarı olduqda kürəcik deformasiyaya uğramağa başlayır
ki, bu da cihazın göstərişinə təsir göstərir.
Yoxlama üçün suallar:
1. Brinel metodu ilə metalların möhkəmliyi necə təyin olunur?
2. Brinel metodu nəyə əsaslanır?
3. İzin diametri necə ölçülür?