‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya



Yüklə 6,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/97
tarix26.10.2023
ölçüsü6,78 Mb.
#131752
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   97
Psixologiya [uzsmart.uz]

T a ’lim jarayonining m uvajfaqiyati:
1. Motivasiya.
2. M a’lumot usullari.
3. M a’Jum otningtushunarliligi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


4. Xotira.
5. M a ’lum otni qo'llash.
T a ’lim va ta ’Iim ja ra y o n id a bolaning rivojlanish m uam m osi 
psixologik markaziy m asalalardan biridir. T a’lim va rivojlanish m uam - 
m osiga d o ir qator nazariyalar ishlab chiqilgan bo ‘lib, ulardan biri:
1. A qliy xatti-harakatlar, bilim lar, malaka va ko‘nikm alam i bos- 
q ich m a-b o sq ich rivojlantirish nazariyasi (P.Ya. G alperin).
P.Ya. G alperin nazariyasi b o ‘yicha bilimlami o ‘zlashtirish jarayoni 
o lti bosq ichn i boshidan kechirib, ularga:
1. Motivasiya.
2. Tushuntirish.
3. M oddiy form adagi xatti-harakatlam i bajarish.
4. B aland ovozda xatti-h arak atlar va vazifalami bajarish.
5. Bajariladigan xatti-harakatlarni ichki rejada ovoz chiqarm ay 
bajarish.
6. Faoliyatni fikran bajarishga kirishish.
U sh b u nazariyada ta ’lim ning u ch ta asosiy turlari ajratiladi:
— birinchi turda — xatti-harakatlam i o ‘zlashtirish xatolar bilan 
k e c h ad i, berilayotgan m aterial etarli darajada anglanilm aydi, ta ’lim 
o lu v ch i t a ’lim ning asl m ohiyatini tushunib etmaydi;
— ikkinchi turda — m aterialni nisbatan dadil va to ‘la tushunilishi 
va m aterial bilan bog‘liq tushunchalam i ajratilishi bilan xarakterlanadi;
— u ch in ch i tu r — tez, sam arado r va bexato xatti-harakatlam i 
o ‘zlashtirilishini ta ’m inlab beradi.
V.V. Davidov nazariyasi. U shbu nazariya kichik m aktab yoshidagi 
o ‘quvchilam i ilmiy tushunchalam i o ‘zlashtirilishini taig‘ib qiladi. Bunda 
o ‘quvchilar tom onidan ta'lim jarayonida nazariy tushunchalar tizimini 
o ‘z la sh tirilish i lozim b o ‘lib, bu o ‘z o ‘rnid a xususiydan um um iy 
b ilim larga o ‘tilishni ta ’minlaydi.
Q a to r nazariyalar m uam m oli ta ’lim bilan bog‘liq b o ‘lib, L.V. 
Z a n k o v va A .M . M atyushkin tom onidan olib borilgan tadqiqotlar 
t a ’lim d a m uam m oli darslam i tashkil etishga qaratilgandir.
T a ’lim ning psixologik asoslari m uam m osi ko‘pgina m asalalam i 
q a m ra b oladi. T a ’limning m uvaffaqiyati bir qator psixologik om illarga 
b o g ‘liq b o ‘ladi. A w alo o ‘quvchining o ‘qishga b o ‘lgan m unosabatiga 
t o ‘xtaylik. Bu m unosabat diqqatda, his-tuyg‘ularda, qiziqishlar va 
iro d ad a, shuningdek, shaxsning tutgan yo‘lida nam oyon bo'ladi.
T a ’lim jarayoni, a w a lo , o ‘q uvchilar diqqatini y o ‘lga solishni 
ta la b e ta d i. D arslarda k o ‘rgazm ali qurollardan, tex n ik va E H M
26
www.ziyouz.com kutubxonasi


vositalaridan foydalanish t a ’iim oluvchida ixtiyorsiz diq qatni yuzaga 
keltiradi. T a ’iim jarayonida ta ’iim beruvchining vazifasi darsda ishlash 
h o latin i yuzaga keltirishgina em as, balki o ‘q u v ch ilarn in g d a rsd a
o ‘tiladigan materialini idrok etishga tayyor turishlarini kuzatish ham dir.
, Chunki darsjarayonida o‘quvchUarning diqqati o ‘zgarib tu ra d i.O ‘qitish 
jarayonida bu qonuniyatlarni nazarda tutish va o ‘quvchilar d iqqatini 
m aterialning asosiy jihatlariga jalb etish ham da ulam i takrorlash kerak.
T a ’iim jaray o n in in g sa m a rad o rlig i k o ‘p jih a td a n o ‘q itu v c h i 
to m o n id an beriladigan ko‘rsatm alarga ham bog‘liq. 0 ‘qituvchining 
roii shundan iboratki, u o‘quvchilarga tegishli ustanovkani hosil qilishi, 
nim ani vaqtincha, nimani u m rbod esda olib qolishi kerakligini, nim ani 
butunlay esda olib qolm asdan, faqat tushunib olish kifoya qilishini, 
nim ani so‘zm a-so‘z esda olib qolishni, nim aning m a’nosini o ‘z so ‘zlari 
bilan aytib berish uchun esda olib qolish zarurligini k o 'rsa tib o ‘tishi 
lozim . K uzatishlar ko‘rsatadiki, bunday ko‘rsatm alar berilm aganda, 
o ‘quvchilarda ko‘pincha n o to ‘g ‘ri tasaw u rlar vujudga keladi.
0 ‘qitishning emosionalligi t a ’lim ning m uvafîaqiyatliligini 
ta ’- 
m inlovchi omillardan biridir. T a ’iim berish jarayoni em osional jarayon. 
Agar o ‘quvchilarga berilayotgan axborot ularda h e c h q a n d a y his- 
tuyg‘u uyg‘otm asa, uni o ‘quvchilar yaxshilab esda olib qolm aydilar. 
G ap o ‘quvchilarning psixik holatlari, ya’ni ulam in g m u ay y a n bir 
paytdagi kechinm alari haqida ham borishi kerak, albatta. U lardagi 
quvonchli, optimistik kayfiyat o ‘quv faoliyatini ju d a sam arali b o ‘lishini 
ta ’m inlaydi. 0 ‘quvchilar em o sio n al ruhdagi m aterialn i d u ru stro q
o ‘zlashtirib oladilar.
0 ‘tkazilgan tajribalar o ‘quvchilar h ech qanday h is-tuyg‘u uyg‘ot- 
m ay d ig a n m aterialga q a ra g a n d a , em o sional ru h d a g i m a te ria ln i 
yaxshiroq eslab qolishlarini k o ‘rsatadi. 0 ‘qituvchi o 'q u v jaray o n in in g
em osional tom oni haqida g‘a m x o ‘rlik qilishi kerak. Bu m u a m m o ju d a 
m u h im aham iyatga ega. C h un k i, birinchidan, ta ’lim ning m azm u n i 
n iho yatd a murakkablashib, hajm i esa g‘oyat kattalashib ketgan. U ning 
m uvaffaqiyatli o ‘zlashtirilishiga erishish uchun o ‘q uv ch ilarn in g o ‘quv 
faoliyatini kuchaytirishi lozim . Ijobiy tuyg‘ular o ‘quv m eh n atin in g
sam aradorligiga kuchli ta ’sir etadi. Hafsala bilan bajarilgan b e g ‘araz 
m u n o zara paydo bo‘ladi, bahslashiladi, befarq qaragan salbiy m u n o - 
sabatda b o ‘lingan ishga esa h e c h qanday hafsala b o ‘lm aydi.
Jam iyatim izdagi m ehnat — ijod, quvonch m anbai. Ó ‘quv m askani 
o ‘q u v c h ila r id a o ‘quv m e h n a tig a ijo d iy m u n o s a b a t u y g ‘o tib ,
www.ziyouz.com kutubxonasi


m eh n atn in g haqiqiy ijodga, quvonch manbaiga aylanishiga ko‘m ak- 
lashishi k e ra k
Q adim da greklar ju d a ajoyib iborani q o ‘liaydilar: „Talaba — 
t o ‘ldiritib turilishi kerak b o ‘lgan idish emas, balki yoqib turilishi 
lozim b o ‘lgan m ash’aldir“ . 
Bu fikrning tagida ch u q u r m a ’no bor. 
Z ero , o ‘qituvchi biz yuqorida ta ’kidlab o‘tgan ta ’lim m etodlari m uam - 
m oli ta ’lim , qism an izlanish m etodi va tadqiqot m etodlaridan keng 
q o lla n is h i kerak. T a ’lim jarayonini bugungi kundagi asosiy talabla- 
ridan b in erkin fikrlovchi, m ustaqil tafakkurga ega b o ‘lgan shaxsni 
shakllantirish b o ‘lib, yuqorida aytib o ‘tiigan m etodlardan foydalanish 
u c h q u n la rd an katta m ash ’allar paydo bo‘lishini ta ’m inlab beradi.
T a ’lim jarayonida o ‘quvchilam ing bilishga qiziqishlari g‘oyat katta 
aham iyatga egadir. Qiziqish — o ‘quvchilaming em osional bezagi, biror 
bu y u m n i, b iro r faoliyatni tan lash munosabati va y o ‘nalishidir.
M a ’lum ki, psixologiyada qiziqishning ikki turi o ‘quvchilam ing 
t a ’lim jarayo nid a aniqlanadi. 

Yüklə 6,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   97




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə