‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V psixologiya

Birinchi vazifa —
o ‘quvchining o 'zid a shaxsning ijobiy xislatlarini taraqqiy ettirishga va 
o ‘z xulq-atvoridagi yom on tom onlardan xalos b o ‘lishga intilish istagini 
uyg'otish. 
Ikkinchi vazifa
— o ‘quvchiga o ‘z shaxsiga tanqidiy m uno - 
sabatda b o ‘lishda, o ‘z xulq-atvoridagi xususiyatlam i diqqat bilan va 
odilona tushunib olishida, o ‘z kam chiliklarini yaqqol ko‘rishda, o ‘z 
nuqsonlarini fahm lab olishda yordam lashish vazifasi kelib chiqadi. 
Uchinchi vazifa
— o‘qituvchi tarbiyachi o ‘z -o ‘zini tarbiyalash program - 
m asini tuzishda, shaxs xulq-atvori xislatlarining qaysi xususiyatlarini 
(masalan, o ‘zini ushlay bilish, qat’iylik va shuning singarilami) taraqqiy 
ettirish, qaysilarga (m asalan, o ‘jarlik, yalqovlik, qo'pollikka) barh am
berish kerakligini belgilab, ham da hal qilib o lishda o ‘quvchiga yordam
beradilar. Xuddi shu erda shaxs sifatlarini to ‘g ‘ri va o b ’ektiv baholashda, 
ulam i kelib chiqish sabablari ham da m azm u n i jih atid an baholashda 
ham o ‘quvchilarga k o ‘maklashish m uhim dir.
N ihoyat, 
to ‘rtinchi vazifa —
o ‘q itu v ch i, tarbiyachi o ‘z - o ‘zini 
tarb iy alash nin g o q ilo n a y o ‘lla rin i k o ‘rsa tib b e ra d ila r, o ‘q u v c h i 
shaxsining ijobiy xislatlarini tarkib toptirish va kam chiliklarga barham
berishga oid eng maqsadga muvofiq va sam arali y o ‘llarini ko‘rsatadilar.
2 .6 . Bilimlami o ‘zlashtirish jarayoni va uning
psixologik komponentlari
T a’lim jarayonining natijasi o ‘zlashtirish, ichki va tashqi faoliyatni 
maqsadga muvofiq ravishda o ‘zgartirishdir. T a ’lim , b ir o d am n in g
boshqasiga bilim va ko'nikm alar berishdir. Bilim , ko ‘nikm a va m alaka- 
lar ta ’lim jarayonining natijasidir. B ilim larni o ‘zlashtirish jaray on i 
muammosi P.Ya.Galperin va N .F. Talizina to m o nid an o ‘iganilgan. U lar 
aqliy xatti-harakatlarni bosqichm a-bosqich shakllantirish nazariyasini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ishlab chiqqanlar. M ualliflar aqliy xatti-harakatlarni moddiy holda 
tashqi nutq yordam ida ham da aqliy shaklda, fikrda namoyon b o ‘lishini 
izohlab berdilar. Aqliy xatti-harakatlam ing birinchi bosqichi rasm , 
sxema, diagram m a va shartli belgilar tarzida o ‘z ifodasini topadi. Aqliy 
xatti-harakatlam ing ikkinchi bosqichi k o ‘rgazm alardan oigan tasav- 
vurlari to ‘g ‘risida o ‘quvchilarning ovoz chiqarib, fikr yuritishidan 
iboratdir. U ch in ch i bosqich esa, sub’ekt ongida tasavvur, tushuncha, 
q onuniyat, xossa, xususiyat, operasiya, usul tariqasida nam oyon 
b o ‘Iadi.
M a’lum ki, o ‘quvchilarga taklif etiladigan axborotlar aql bovar 
qilmaydigan d arajada tezlik bilan ko‘payib borm oqda. Shuningdek, 
ulam ing ju d a tez eskirib qolib, yangilashni taqozo etishi ham o ‘z- 
o ‘zidan m a ’lum b o ‘lm oqda.
T o ‘rtinchi b o sq ich da bajarilgan x atti-harakatlar ichki rejada ovoz 
chiqarilmay bajariladi.
Beshinchi b osqichda esa faoliyatni fikran bajarishga o ‘tiladi.
Bundan ravshan ko ‘rinib turibdiki, m aterialni asosan yodlab olish 
va xotirada saqlab qolishga asoslanadigan ta’lim hoziigi talabiaiga qisman 
javob bermoqda. 0 ‘quvchilarga hamisha yangilanib turadigan axborotni 
mustaqil ravishda o ‘zlashtirib borishga va o ‘qishni bitirib ketganidan 
keyin, kishiga ja d a l s u r ’a tla r bilan o ‘sib borayotgan fan-texnika 
tara q q iy o tid a n o r q a d a q o lib k etm aslik im k o n iy atin i beradig an 
qobiliyatlar taraqqiyotini beruvchi tafakkur sifatlarini tarkib toptirishi 
m uam m osi b irin c h i o ‘ringa chiqib b o rm o q d a. T a ’lim jarayonida 
o'zlashtirishning m uvaffaqiyati
quyidagilarga bog ‘liq:
1. T a’lim m azm uniga.
2. 0 ‘quv rejalari, dasturlari, dasrliklar va o ‘quv q o ‘llanmalarining 
mavjudligiga;
3. T a’lim m etodikalarini takomillashganligi;
4. 0 ‘qituvchi m ahoratiga;
5. 0 ‘quvchining individual psixologik xususiyatlari.
Tadqiqotlar shu n i k o ‘rsatadiki, turli individual tipologik xusu-
siyatlarga ega o ‘quvchilar uch u n ta’lim ning yagona qulay, optim al 
sharoitlarini yaratish m um kin emas. A m m o o ‘zlashtirishning sama- 
radorligini oshirishda m uam m oli, noan’anaviy ta ’lim usullarini qo‘Ilash 
m uhim ahamiyatga egadir.
T a’lim oluvchilam ing ta ’lim faoliyatiga k o ‘ra, ta ’limning