Generallari

 
60
 
General  Əliağa  Şıxlinskidən danışanda Heydər Hüseynovun xidmətlərini unutmaq 
haqsızlıq olardı. “Xatirələrim”in yazılmasında  ən müstəsna rolu olan ilkin şəxs Azərbaycan 
Elmlər Akademiysının akademiki Heydər Hüseynovdur. Qocaman generalı yaxından tanıyan 
Heydər Hüseynov ona köməkçi verib “Xatirələrim”i yazdırmaqla kifayətlənməmişdir. Heydər 
Hüseynov general Şıxlinskinin ölümündən sonra da onun xidmətlərini unutmamış, xatirəsini əziz 
saxlamışdır. O, respublika mərkəzi mətbuatında həm rus, həm də Azərbaycan dilində silsilə 
məqalələr dərc etdirib. 
Heydər Hüseynov “Xəbərlər” məcmuəsinin səkkizinci nömrəsində (1945) fəxrlə yazırdı: 
“Əliağa Şıxlinski dünyada şöhrət qazanmış rus topçuluq elmi sahəsindəki kəşflərlə tanış olmaqla 
yanaşı, dil və ədəbiyyat məsələləri ilə də yaxından məşğul olurdu. O, Azərbaycan dilini təkmil 
bilirdi. İslah, ifadə quruluşu, yeni söz yaradıcılığı ilə ciddi məşğul olmuşdur”. 
Klassik  ədəbiyyatımızı gözəl bilən  Şıxlinski, həm də sovet ədəbiyyatının görkəmli 
nümayəndələri Səməd Vurğunun, Osman Sarıvəllinin  şerlərini rus dilinə  tərcümə etmişdir. 
Səməd Vurğunun “Böyük ədib”, “Sədaqət”, Osman Sarıvəllinin Cəfər Cabbarlının ölümünə həsr 
etdiyi “Yaşar”  şerinin tərcüməsi hələ  də arxivində qalır. “Zabitin yaddaşı” dəftərindəki 
qeydlərdən aydın olur ki, görkəmli dramaturqumuz Cəfər Cabbarlının ölümü onu hədsiz 
dərəcədə kədərləndirib, onun yaradıcılığına generalın xüsusi məhəbbəti olub. 
General Əliağa Şıxlinski təkğə tərcümə sahəsində deyil, bədii yaradıcılıqla da müntəzəm 
məşğul olmuşdur. Bu təvazökar insan onları heç vaxt dərc etdirməmişdir. 
Vətəndən uzaqlarda xidmətdə olan general doğma ana dilini unutmamışdır. Onun ümumi 
dəftər həcmində olan şer və  tərcümələrinin  əlyazması Azərbaycan Tarixi Muzeyindəki  şəxsi 
qovluğunda və Azərbaycan Elmlər Akademiyasının əlyazmaları fondunda saxlanılır. Onun həyat 
və məslək yoldaşı, ilk azərbaycanlı hərbi şəfqət bacısı Nigar xanıma yazdığı “Ey sevdiyim, ey 
dilrüba”, məşhur rus alimi, Port-Artur qalasının qəhrəmanı vitse-admiral Stepan Osipoviç 
Makarovun ölümünə və qalanın yapon samuraylarına təslim olunmasına dair şerləri vardır. 1909-
cu il oktyabrın iyirmi yeddisində  əmisi qızı Nigar xanımla ailə  həyatı quran Əliağa  Şıxlinski 
sonralar yazırdı: “Bu dəyişiklik mənim həyatımı işıqlı bir yola, parlaq bir səadətə yönəltdi. Bir 
yerdə keçirmiş olduğumuz iyirmi iki illik həyatın aydın səmasında bir bulud ləkəsi belə 
görünmədi. Fitrətən istedadlı olan, yaxşı  təhsil görmüş, mülayim xasiyyətli Nigar xanım ailə 
səadəti üçün yaradılmış bir qadın idi. Mən bu səadətə tam mənası ilə nail oldum. Lakin 1931-ci il 
avqustun on beşində Nigar xanımın ölümü mənim üçün ən ağır bir zərbə oldu. Mənim hər şeyim: 
həm səadətim, həm də səhhətim onunla getdi”. 
Sonsuz bir məhəbbətlə sevdiyi Nigarını o ilhamla tərənnüm edirdi: 
 
Ey sevdiyim, ey dilrüba, 
Səbrim, qərarımsan mənim. 
Səd mərhəba, səd mərhəba, 
Nə türfə yarımsan mənim. 
 
Görən səni ey nazənin, 
Deyər: pəh-pəh, səd afərin! 
Dünyada mislin yox yəqin, 
Əcəb dildarımsan mənim! 
 
Gözəl zahirdə surətin, 
Gözəl batin, təbiətin. 
Gözəl hər işdə qeyrətin, 
Namusum, arımsan mənim. 
 
Mənim baharda bülbülüm, 
Mənim qızılca sünbülüm. 

---

 
61
Gülşənlərdə zərif gülüm, 
Bağlarda barımsan mənim. 
 
Klassik şairimiz Molla Vəli Vidadinin nəvəsi olan general-leytenant Əliağa Şıxlinski hər 
iki - rus və Azərbaycan dillərində şer yazmaq, tərcümə etmək qabiliyyətinə malik olub. 
Görkəmli dövlət və partiya xadimi, yazıçı, publisist Nəriman Nərimanov gənc Sovet 
Azərbaycanının ordu hissələrini yaratmaq üçün iki məşhur generaldan - Əliağa  Şıxlinski və 
Səmədbəy Mehmandarovdan istifadə etmək məqsədilə V.İ.Leninə 1920-ci il avqustun birində 
göndərdiyi məktubunda yazırdı: 
“Əziz Vladimir İliç! 
Gəncə üsyanı zamanı köhnə Azərbaycan ordusunun butün zabitləri həbsə alınmışdı. Bu 
məktubu Sizə təqdim edən məşhur general - Mehmandarov və Şıxlinski də onların içərisində idi. 
Diqqətli yoxlama nəticəsində  məlum oldu ki, generalların üsyanla əlaqəsi olmamışdır. Lakin 
mövqeyimiz sakitləşənə qədər və ümumi işimizə kömək məqsədilə biz hər halda bu qərara gəldik 
ki, onları  qərargahda işləmək üçün Sizin sərəncamınıza göndərək, çünki onlar hərbi 
mütəxəssislər olmaq etibarı ilə  əvəzsizdirlər. Onlardan biri Şıxlinski Nikolay ordusunda 
“artilleriyanın allahı” sayılırdı. Polşa cəbhəsi qurtarana qədər qoy onlar Moskvada işləsinlər, 
sonra sizdən xahiş edəcəyəm ki, bizim əsgəri hissələrimizi təşkil etmək üçün onları buraya 
göndərəsiniz. Bu müddətdə onların qayğısına qalmaq lazımdır. 
 
Kommunist salamı ilə N.Nərimanov. 
 
General, ömrünün son illərini Bakıda, Cəfər Cabbarlı küçəsindəki on dörd nömrəli evin 
iyirminci mənzilində yaşayıb. Həyat yoldaşı Nigar xanımın ölümündən sonra tənha yaşayan 
Şıxlinski xeyirxah və yaxşı adamlarla əhatə olunmuşdu. 
Azərbaycan Dövlət Tarix muzeyinin arxivində  Əliağa  Şıxlinskinin yazdığı 
“Vəsiyyətnamə”, üstündə isə belə bir qeyd var: 
mən öləndən sonra açmalı. Məktubda general, doktor Bahadır Qayıbovu, onun həyat yoldaşını 
böyük hörmət   və ehtiramla   xatırlayır. Hər ikisinə Nigar  xanımın   ölümündən   sonra   ona 
göstərdikləri qayğı üçün intəhasız minnətdarlığını bildirir. 
Akademik Heydər Hüseynov    1945-ci   il aprelin    iyirmisində Bahadır bəy Qayıbova 
tibbi-ictimai fəaliyyətinin qırx illiyi münasibətilə göndərdiyi təbrik məktubunda yazır. “Lakin   
mən burada Sizin Vətən və elm qarşısındakı daha böyük xidmətinizi qeyd etmək istəyirəm. Siz 
və Sizin həyat yoldaşınız   məşhur hərbi xadim və alim, köhnə ordunun generalı Azərbaycan 
xalqının sadiq oqlu Əliağa Şıxlinskinin  həyatının   son illərini qayğı və diqqətlə əhatə etmiş və 
bəzəmisiniz.” 
Bahadır bəy Qayıbovun otuz sentyabr 1946-cı il tarixli   məktubu: 
Hörmətli Heydər Nəcəfoğlu! 
Əlbəttə, Sizin unudulmaz Əliağa və Nigar bacı haqqındakı yazınız həmişə çox uğurlu alınır. 
Bəli, onları unutmaq olmaz: onların hər ikisi öz Vətənini və xalqını səmimi qəlbdən sevirdilər. 
Onlar yalnız təhsil aldığı rus dilini deyil, öz doğma ana dilini də əla bilirdilər. 
Heç vaxt unutmaram ki, onların hər ikisinə      şəxsən ana dilində  təhsil verən, həmçinin 
Tiflisdə, Qoridə - Müəllimlər seminariyasında yüzlərlə azərbaycanlı  uşağını oxudan rəhmətlik 
atam səbəbkardır. Rəhmətlik Nigar bacı atamdan daha çox şey əxz   etmişdir: o yetkinliyində,   
nəinki   İran   klassikləri Sədi, Firdovsi, Hafiz, Cami və başqalarını oxumuş, həmçinin bütün 
Azərbaycan şairlərini - Xaqani, Nizami, Füzuli, Vaqif və başqalarını mütaliə etmiş, ərəb dilini 
öyrənmiş   və   ərəb ədəbiyyatı ilə də tanış idi. 
Heyf ki, Siz onunla tanış deyildiniz - o, həqiqətən rus dili bir yana, bizim və fars 
ədəbiyyatının bilicisi idi. 
 
Sizin dostunuz Bahadır bəy Qayıbov”. 
 

---