Go‘daklik davrining psixologik xususiyatlari Reja

murakkab harakatlami egallab borishi juda katta rol o’ynaydi. Bola olti oylik bo’lgach, mustaqil o’tira oladigan bo’ladi. Bola o’tira boshlagandan so’ng uning nazar doirasi kengayib, unda yangidan-yangi taassurotlar paydo bo’ladi. Bola ko’z o’ngida yangi taassurotlaming paydo bo’lishi idrok, diqqat, xotira kabi psixik jarayonlaming rivojlanishiga katta yordam beradi. Bola sakkiz oylik bo’lgach yana bir murakkab bo’lgan harakatni, yani emaklashni boshlaydi. Bola psixikasining rivojlanishida bu yangi harakatning ahamiyati kattadir. Emaklay boshlagach, bolaning atrofidagi narsalar bilan munosabatda bo'lish imkonoyati kengayadi. Natijada mustaqil harakat qilib, yangidan yangi narsalami taniy boshlaydi. Bolani hamma narsa qiziqtiradi. U bir narsani olib ikkinchi narsaga urib taqillatadi va chiqayotgan ovozga quloq soladi. Odatda bu yoshdagi bolalar biror narsaning qopg’og’ini ochib yopishni yoqtiradilar. Bunday harakatlar bolaning qo’l muskullarini mustahkamlaydi va narsalaming turli xossalarini bilib olishga yordam beradi.
Og’ir kasallikka uchramay, jismoniy jihatdan sog’lom o’sgan bola 9- 10 oylik bo’lganda yura boshlaydi. Bolaning mustaqil tarzda yura boshlashi, uning hayotida nihoyat katta hodisadir. Boia yura boshlagandan so’ng uning psixik taraqqiyoti uchun juda katta imkoniyatlar yuzaga keladi. Yura boshlagan bolaning faolligi kun sayin ortib, erkin harakat qilish doirasi kengayadi. Bemalol yura oladigan bola tor uy doirasidan tashqariga chiqish inkonoyatiga ega bo'ladi. Bu esa idrok doirasini kengaytirib mazmumdor bolishiga yordam beradi.
Olti-yetti oylik bolalarda taqlid qilish harakatlaii paydo bo’la boshlaydi. Bola psixikasining taraqqiyotida taqlidning roli juda kattadir. Bola juda ko’p harakatlami va nutqni asosan taqlid qilish orqali egallaydi. Bolani besh-olti oylikdan boshlab nutqni tushunishga o’rgata boshlash lozim. Buning uchun bolaga o’yinchoq yoki biron narsani bir necha marta nomini aytib ko’rsatish kerak. Keyinchalik bolaga ba’zi narsalaming nomi aytilganda, u ko'zlari bilan shu narsani qidirib topadigan bo’ladi. Bu narsa bolaning kattalar nutqini tushuna boshlagjinidan darak beradi. Bola nutqni ozmi-ko’pmi tushima boshlagsmidan so’ng unga faqat narsahiming nomi emas, balki ayrim sodda harakatlaming nomlarini o’rgata boshlash lozim. Harakatning nomini og’zaki takrorlab ayni vaqtda shu harakatning fc'ajarilishini ham bir necha marta ko'rsatilsa, bola harakatning nomini estiitishi bilan uni bajarishga o’rganadi. Masalan, chapak-chapak, deb takrorlab turib chapak chalinsa bola sbiu so’z aytilishi bilan chapak chaladigan, yosh bolaga “assalom alaykuin”, deb ta’zim qilib ko’rsatilsa, bola shu so’zni cshitisbi bilan ta’zim qiladigan bo'ladi.
Bola ayrim so’zlarga tushuna boshlagach, kattalar bilan ko’proq aloqada bo’lishni xohlaydi. Ana shundan foydalanib, bola bilan imkoni boricha ko'proq munosabatda bo’lishga, uning nutqini o’stirishga harakat qilish lozim. Buning eng oson yo’li bola bilan mashg’ul bo’lgan paytda unga eng sodda so’z elementlarini to’g’ri ayta bilishni o’rgatishdir.Chunonchi, kuchukning rasmini ko’rsatib “rnana, vov-vov”, mushukning rasmini ko’rsatib, “mana, miyov-miyov”, xo'roz yoki tovuqning rasmini ko’rsatib, “mana ku-ku” deyish kerak.Bunda bolalar “vov-vov”, “miyov-miyov”, “kuk-ku” kabi so’z elementlarini ravon talaffuz qilishga o’rganadilar. Bundan tashqari 9-10 oylik bolalarga o’z tana a’zolarining nomlarini ham o’rgata boshlash kerak. Bolaga - “mana bumi”, “mana og’zi”, “mana ko’zi”, “mana qoshi”, “mana qo’li” deb bir nccha marta takrorlab ko’rsatilgandan keyin, bola o’z a’zolarining nomini aytish bilan ularni birin-ketin kcfrsatadigan boladi. Keyinchalik bolalarda ana shimday sodda so'zlami umunlashtirish qobilyatini ham o'stirish kerak. Bolaga “oyingning ko’zi qani”, “qo’g’irchoqning bumi qani”, “akangning qo’li qani?” kabi savollar berilsa, bola a’zolarini to’g’ri ko’rsatishga o’rganadi. Bola dastlabki paytlarcla tilga tushuna boshlashi katta odamlarning talafifuz intonasiyalari va Irolaga ko’rsatib qiladigan ishora harakatlari bilan bog’liq bo’ladi. Shuning uchun hali yoshiga to’lmagan bolalar har bir so'zni shu so’z orciali ifodalangan konkret narsalar bilan bog’lay olmaydilar. Boshqagha qilib aytganda, yoshiga etmagan bolalarda ayrim so’zlarni tushunish hali ikkinchi signal darajasiga (ya’ni signalning signali darajasiga) ko’tarilgan emas. Bu degan so’z shuki, hali yoshiga etmagan bolalar so’zhuni shu so’zlar orqali itbdalangan narsalar bilan assosiativ tarzda bog’lash orqali emas, balki intonasiya va imo- ishora, harakatlar orqali tushunadilar. Bolalar nutqining o’sishi ular idroki, xotirasi, tiifakkuri, xayoli va irodasi kabi yuksak psixik jarayonlarining rivojlanishiga yordam beradi. Shunday qilib, ilk yoshdagi bolaning psixikasi iming aktiv faoliyati, turli-tuman harakatlari, o’z atrofidagi narsalami ko’proq bilib olishi jarayonida rivojlanar ekan, uning erkin harakatlaii uchun qulay sharoit yaratish zarur. Bola harakatlarini cheklash esa psixikasining normal rivojlanishiga ma'lum darajada zarar etkazadi. Shu sababli bolani harakat qilishga imkon bermaydigan holatga solib qo’yish haddan tashqari qattiq siqib yo rgaklamaslik, uzoq vaqt yo’rgaldangan holatda qolib ketmasligi kerak .Bir yoshga to’lgan davrdan boshlab bolalarga ayrim gigienik odatlami singdirib borish kerak. Odat qanchalik yoshlikdan boshlab singdirilsa, u shunchalik mustahkam, ya’ni odamning qalbiga shunchalik chuqur joylashadi. Bolalarga dastawal ozodalik odatlarini singdirib borish kerak. Buning uchun ovqatlantirishdan oldin, bolaning oldiga fartukcha yoki sochiqcha tutub qo’yish va ovqatni qoshiqda oz-ozdan olish kerak. Agar ovqat bolaning og’iz atroflariga surkalib tegib ketsa, shu zahotiyoq artib turish kerak. Ana shulaming hammasi so’z bilan ifodalab bajarilsa, bola zehn solib turadi va tez orada shunga odatlanib qoladi. Keyinchalik ovqatlanishdan oldin fartukcha yo sochiq tutmasangiz, bolaning o’zi talab qiladigan bo’ladi.