Görkəmli dilçi alim, ədib professor
Yüklə 4,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
293 Bir neçə müddətdən sonra bu arqo həmən tələbələr qrupunun arqosunda bir başqa yeni məna tapmaq ilə dəyişildi və o da zirək və əl ayaqlı tələbəyə ifadə olunur. Semantik üzərində bir söz bir zaman ümumi işlək olur bir zaman ümumi işləkliyini əldən verir, bir zaman çox dəyərli və zəngin mənalı söz olur bir zamandan sonra öz dəyərin əldən verir . Bir söz bir zaman mənəvi dini və mədəni məna daşıyır bir zamandan sonra o mənasını əldən verir . Bir söz bir zaman alqış mənası verir bir zamandan sonra o alqış mənasını əldən verir təhqir mənası daşıyır . İstər istəməz hər dilin semantikasında bu dəyişiklər baş verir və bunlardır ki, dilin inkişafına və hərəkət və həyatına davam etdirir. Eyni zamanda necə ki arqo leksikası dil daxilində dilin inkişafının mühüm proseslərindən biridir arqo daxilində də bu dəyişiklər iki qat dilin inkişafına səbəb olur. Arqo vardır ki, təhqir baxımından yaranıbdır, sonralar müsbət məna daşıyıbdır arqo var ki, dəyərli və zəngin mənalı yaranıbdır amma, sonra əks məna tapıbdır arqo vardır ki, gizli olaraq amma dini maddi və mənəvi mənanı özündə daşıyır . Misal üçün təsbeh sözü ərəb dilindən alınma sözdür ki əslində dini bir sözdür ki onla allah adların deməklə namazdan sonra zikr və dua edərlər. Sonralar lotular və güləşçilər və başqa başqa adamlar da böyük böyük muncuq olan təsbehlərə vərdiş edib əldə oynadırdılar. Bu söz birinci dəfə arqo mənası daşıyanda bekar adamlara ifadə olunurdu. Halbuki indilər yenə təsbeh sözü yeni bir arqo mənası özünə almaqla demək olar ki yenə qayıdıb birinci mənəvi baxıma ki indilər biri namaz qılan və dindar olanda ona deyirlər ki əlivin təsbehiyəm ki tam müsbət və dini məna verir. bu misalda görürük ki bir söz həm semantikada və həm arqo leksikasında neçə cürə məna dəyişikliyi olub. Bu söz indi arqo sözü olubdu. Məsəla Nurbalazadən Fars Mənşəli sözdür ki gecə qaranlıqda maşının böyük işıqların yandırmaqa deyirlər. Bu söz sürücülər arqosunda müsbət və dini və mənəvi bir məna daşıyır və o adamın haqqında işlədirlər ki onun üzündə ilahi və dini bir nur vardır. Məsəl üçün biri birinə deyəndə ki nurbala vırırsan yəni ki dindarsan və üzündəsə ilahi və mənəvi bir nur vardır. Dil bir axar su kimidir ki onun həyatı onun hərəkətində və dəyişikliyindədir. Hansı bir dilin daxilində dəyişiklik və inkişaf olmasa o dil aradan getməlidir. Başqa dillərdən söz alıb vermə fonologiya morfologiya və dilin başqa sahələrində başqa dillərə təsir qoyub və yaxud təsir qəbul etməyi xarici dəyişiklər adlanır və onla bərabər dil daxilində müxtəlif dəyişiklər dilin həyatın davam etdirir. Semantik sahəsində sözlərin və mənaların dəyişikləri dilin inkişafında və genişlənməsində önəmli rol oynayır. ƏDƏBİYYAT 1.Hacıyev Tofiq. Satira dili. «Molla Nəsrəddin»in dili. ADU nəşri, Bakı, 1975. 2.Axundov Ağamusa. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Bircildlik, Bakı, 2005. 3. Жирмунский В. Национальный язык и социальные диалекты. Л., 1936. 4. Həsənov Həsrət. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1988. 5.Голуб И.Б. Стилистика современного русского языка. М., «Высщая школа», 1976. 294 6.Adilov M. Jarqonun bəzi növləri. ADU-nun elmi əsərləri (Dil və ədəbiyyat seriyası). Bakı, 1973, № 3. 7.Dəmirçizadə Ə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Azərtədrisnəşr, Bakı, 1962. 8.Cəfərov S. Müasir Azərbaycan dili. Bakı, «Maarif», 1970. 9.Əliyev Ə. Jarqon və ədəbi dil.- Azərbaycan dilçiliyi məsələləri (Elmi əsərlərin tematik məcmuəsi). AzərbaycanDövlətUniversitetininnəşri, Bakı, 1981. İlahə Dadaşova BİOQRAFİK NƏSRDƏ POETİK DİLİN MƏNA ZƏNGİNLİYİ ( Ə. Cəfərzadənin “ Rübabə Sultanım ” bioqrafik romanı əsasında ) Ədəbiyyat tariximizdə nəsrlə yazılmış nümunələr içərisində bioqrafik əsərlər xüsusi mövqeyə malikdir. Onlar digər ədəbi nümunələrdən spesifik xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Həmin xüsusiyyətlərdən biri də mövzunun keçmişə bağlılığı, özündə tarixi, həyat hadisələrini yaşatmasıdır. “ Hadisələrin bədii təsviri, inikası üçün ən zəngin, dürüst, konkret mənbə həyatın özüdür ” ( 4, s. 26 ) . Odur ki, müəllifin bu zəngin mənbədən bəhrələnib məhz konkret həyat hadisələrindən bəhs etməsi, reallığı əks etdirməsi cəmiyyət tərəfindən kifayət qədər maraqla qarşılanmışdır. Bioqrafik əsərlərin konflikti, əsasən, konkret olaraq bir şəxsin bioqrafiyası əsasında qurulsa da, bu tip əsərlər vasitəsilə həm də haqqında söhbət gedən şəxsi əhatə edən çevrə , onun mühiti, bəhs etdiyi zamanın gerçəklikləri barədə məlumat əldə etmək mümkündür. Burada baş verən hadisələrin reallığı əks etdirməsi bu tip əsərlərin əsas leytmotividir.Həmin əsərlərin qəhrəmanları dövrünün seçilən nüfuz sahibləridirlər. Belə ki, onlar, əsasən,ictimaiyyət tərəfindən tanınan, qəbul edilən, daim axtarışda olan, elmi, yaradıcılığı, həyata baxışı ilə fərqlənən insanlardırlar. Odur ki, onların bioqrafiyasına dair əsərlər də cəmiyyət tərəfindən ən azı onlara olan maraq qədər həvəslə qarşılanır. Bioqrafik məktəb XIX əsrin ortalarında yaranmışdı.Özündə keçmişi yaşadan, günün reallıqlarının əks olunduğu bioqrafik əsərlərin yaranma tarixi isə qədim dövrlərə gedib çıxır.Bioqrafiyanın nəsrin əsas və ən qədim janrlarından biri olması tarixi faktlarda da əksini tapır. Onun keçdiyi inkişaf xəttini izləmək də mümkün olmuşdur. Söhbət nüfuz sahiblərinin bioqrafiyasının yazılmasından gedirsə, qədim dövrün seçilmişləri dünya fatehləri, qılıncı ilə tarix yazanlar, sözünün qüdrəti ilə xatırlananlar idi: “ İmperatorların və hökmdarların bioqrafiyasını, həyat tarixçəsini yazmaq antik dövrdə artıq var idi. Sonralar bu dini ədəbiyyata keçərək xristianlıqda müqəddəslərin həyatı janrına çevrilmiş və dini prozanın əsas janrı − aqioqrafiya janrı olmuşdur. İncilin ilk dörd fəslinin İsa Dadaşova İlahə - Bakı Dövlət Universitetinin filologiya üzrə fəlsəfə doktorantı. Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|