Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
151
relyativizmə ("universal əhəmiyyət daşıyan əxlaq və hüquq mövcud deyildir") meylli idilər. Bir çox sofistlər təsdiq edirdilər ki, hüquq adlanan şey yalnız onu ifadə edir ki, yaranmış ənənəni və ya bu və ya digər hökmdarın təsadüfi qərarını qəbul etməyə məcbursan. Hüquq adlanan bir şey mövcud deyildir. Bizim hüquq adlandırdığımız real olaraq həmişə güclülərə xidmət edir. Qüvvə hüququ yaradır. Həmçinin demək olar ki, "hüquq" – odur ki, zəiflərdən ibarət əksəriyyət bununla özünü müdafiə etməyə səy edir. Bəzi sofistlər deyirdilər ki, insan onu "əxlaqi olaraq düzgün" adlandırır ki, o, bu insanın gizli olaraq can atdığını ifadə edir. Belə ki, müxtəlif adamlara müxtəlif şeylər xoş gəlir və buna görə də "yaxşı əxlaq" müxtəlif tərzdə müəyyənləşdirilə bilər. Deməli, universal əhəmiyyətə malik olan düzgün əxlaq mövcud deyildir. Yalnız müxtəlif eqoistik simpatiyalar və antipatiyalar mövcuddur. Amma sofistlər özlərinə olan hörməti tədricən itirdilər, özü də yalnız bu relyativist mühakimələr ucbatından yox. Sofistlərin əvəzində pul aldıqları iş adamlarda arqumentasiya irəli sürmək və diskussiya aparmaq bacarığının aşılanmasından ibarət idi. Sofistlər təcrübəli vəkillərin etdikləri kimi eyni mülahizənin lehinə və ya əleyhinə arqumentasiya irəli sürmək sənətini öyrədirdilər. Belə ki, onların şagirdləri (və ya hətta bir şagirdi) şəraitdən asılı olaraq bir halda konkret bir müddəanın əsaslandırılmasında, digər halda isə onun təkzibində maraqlı ola bilərdilər. Sofistlərdən qazanılmış qabiliyyətin məqsədi mübahisəni və ya məhkəmə prosesini udmaq idi, düzgün və ya ədalətli cavabın əldə edilməsi deyildi. Sofistlərin öyrətdikləri arqumentasiya üsulları bu məqsədə nail olmaq üçün uyğunlaşdırılmalı idi. Elə buna görə də, sofistlər rasional arqumentasiya sənətindən daha çox, mübahisədə istifadə edilə biləcək hiyləgərlikləri öyrədirdilər. Son nəticədə onlar kəskin söz oyunçularına, yəni bu sözün müasir mənasında "sofistlərə" çevrildilər. Ən məşhur sofistlər Qorgi, Frasimax və Protaqor idilər.
natiq kimi tanınmışdı. Əsərləri. Onun əsərlərindən yalnız bəzi fraqmentlər bizə qədər gəlib çatmışdır. Antik dövrün son illərinin skeptiklərindən Sekst Empirik (Sextus Empiricus, II əsrin ikinci yarısı - III əsrin başlanğıcı) Qorginin Təbiət haqqında və ya Mövcud olmayan haqqında adlı əsərini xatırladır. Bundan başqa, Platon Qorgi adı altında bir dialoq da yazmışdı. 152
Qorgi əvvəlcə naturfəlsəfə ilə məşğul olmuşdu, amma eleatların təlimi ilə tanış olduqdan sonra ona skeptik olaraq yanaşmışdır. Yuxarıda xatırlanan əsərdə, hərəkətlə və dəyişikliklə bağlı paradokslar barədə düşünürkən (Axilles və tısbağa aporiyasına nəzər salın), o, həqiqətin mümkünlüyünü inkar edir. Əgər varlıq yoxluqla ümumi heç nəyə malik deyildirsə, əgər dəyişiklik və hərəkət yoxluğa aiddirsə, bütün hadisələr isə hərəkətə və dəyişikliyə meyllidirsə, onda, bu arqumentasiyadan istifadə edərək, biz hansısa bir hadisənin varlıq olduğunu deyə bilmərik. Sərt şəkildə ifadə olunmuş icmallardan istifadə edilsə, Qorgi, demək olar ki, bunları təsdiq edir: 1) heç nə mövcud deyildir; 2) əgər nəsə hətta mövcuddursa, o, dərk oluna bilməz və 3) hətta əgər nəyisə dərk etmək mümkündürsə, əgər hansısa bir bilik mövcuddursa, onda onu başqalarına ötürmək mümkün deyildir. Qorginin, həqiqətən də, belə düşündüyü və ya bu müddəalardan yalnız ritorik məşqlərin çıxış nöqtəsi kimi istifadə etməsi məsələsi diskussion xarakter daşıyır. Mümkündür ki, o, bu müddəaların köməyi ilə göstərmək istəmişdir ki, ritorika adamları ən absurd mülahizələrə inandıra bilər. Çox yəqin ki, varlıq, yoxluq və dəyişiklik barədə eleat təfəkkür üslubundan, həmçinin bizim dəyişiklikləri görmək qabiliyyətlərimizdən çıxış edərək, o, belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, fəlsəfə ziddiyyətlərlə doludur. Əgər belə bir şərh doğrudursa, bu üç qısa müddəa fəlsəfənin mənasızlaşdırardı. Nə qədər ki, həqiqi bilik qeyri-mümkün hesab edilir, Qorgi ritorikanı sözlə inandırma sənəti kimi qəbul edir. Rasional diskussiya və rasional inandırma şübhə altına alınır. Qorgidən ötəri nitq sənəti, ritorika sözlə dilə tutmanın əsas vasitəsi idi, sübutun axtarılması və rasional inandırma vasitəsi deyildi. Qorgiyə görə, onun başlıca vəzifəsi dinləyiciləri onların baxışlarını və mövqelərini dəyişdirməyə məcbur etməkdir. Sadələşdirərək demək olar ki, o, dinləyicilərinə onların baxışlarını dəyişə bilən həqiqi biliyi çatdırmağı çalışmamışdır. Onun üçün mühüm olan şey həqiqəti yalandan, əsaslandırılmış mövqeni təsadüfi mövqedən fərqləndirmək deyildi, auditoriyaya təsir göstərmə dərəcəsi idi. Ritorika onun nəzərində danışıqda yerinə düşən və məqamında deyilən, danışıq iştirakçıları tərəfindən səmimi olaraq etiraf olunan arqumentə söykənməyən bir manipulyasiya alətinə çevrilmişdi. Frasimax
470-ci ildə anadan olmuşdur.
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|