Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
168
Sonradan biz görəcəyik ki, ekzistensialistlər də (məsələn, Kyerkeqor) faktiki olaraq buna çalışırlar 50 .
onun müsahibi nəyin barəsində söhbət getdiyini şəxsən dərk etsin. Predmet barədə həqiqətin insan tərəfindən şəxsən dərk edilməsi yolu ilə bu predmet "şəxsən əldə edilmiş" olur. Şəxsi əminliyin bu anı pedaqoji olaraq çox mühümdür. Pedaqogika nəzərə almalıdır ki,
elə bilik
vardır ki, o, mənimsənilməlidir. Məsələn, ədəbiyyat və ya fəlsəfə barədə söhbət getdiyi zaman qeyd olunmalıdır ki, bu fənlərin məqsədi sadəcə olaraq onlar haqqında nəsə öyrənmək deyildir, burada öyrənilən əsərlər həm də həyati perspektivlərə nüfuz etməyə yardım etməlidir. Pedaqoji ifrat bu fənlərə münasibətdə uğursuzdur. 1) Şagirdə avtoritar yanaşma (bu halda o, bir parça gilə bənzədilir ki, müəllim ona lazımi forma verir. Müəllim nə qədər çox səy göstərirsə, son nəticə bir o qədər də yaxşıdır!) çətin ki, elə bir biliyə gətirib çıxara bilsin ki, şagird özünü onunla eyniləşdirə bilsin və özündə refleksiv anlamı formalaşdıra bilsin. 2) Liberal metod şagirdi bitkiyə oxşar bir şəkildə şərh edir. Belə ki, bitkini onun daxili inkişafına müdaxilə etmədən su və qidalı maddələrlə təmin etmək zəruridir. Lakin heç bir insan mədəni ənənənin iki min illik tarixini öz daxilində "yetişdirmək" iqtidarında deyildir. Elə buna görə də, Sokratın pedaqogikasına müraciət etməli oluruq. 3) Sokratın pedaqogikasına müəllimin və şagirdin yanaşı mövcud olması və "birgə filosofluq etməsi" xasdır. Onların ikisi də öyrənirlər və birgə müzakirənin gedişində predmetə daha dərindən nüfuz etmə üsulunu axtarırlar. Diskussiyanı şagirdin nöqteyi- nəzərindən başlayaraq refleksiv anlama nail olacağımıza ümid etmək olar, bu refleksiv anlamla da o, özünü eyniləşdirə bilər. Bu anlam "zorla qəbul etdirilən" və ya proqramlaşdırılmış anlam deyildir. O, izolyasiya şəraitində, öz-özünə deyil, predmet barəsində birgə dialoqun gedişində yaranır. Biz bizim müasir terminologiyadan istifadə edərək, deyirik ki, Sokrat elə bir idraka çalışmışdır ki, burada özünü öz müsahibi ilə eyniləşdirə bilir. Lakin bu halda biz indoktrinasiyanı nəzərdə tutmuruq. İndoktrinasiya termini altında o başa düşülür ki, insan xarici təsir altında müəyyən nöqteyi-nəzəri həqiqət olaraq qəbul edir və bu zaman onun həqiqi olub-olmamasını şəxsən müəyyənləşdirmək imkanlarına malik olmur. İndoktrinasiyaya üz tutan kəs predmeti qəsdən birtərəfli qaydada təqdim edir və müzakirə predmeti barədə danışılanları tam həqiqət olaraq şərh edir. Bu, onun müsahibini
50 Baxın. Fəsil 22. 169
eşitdiyinin həqiqiliyini şəxsən qiymətləndirmək şansından məhrum edir.
Bir insan başqa birisinin təsiri altında düşünürsə ki, şeylər həqiqətən də haqlarında danışılan kimidir, onda mümkündür ki, onların heç biri ağıllı deyildir və ya onlar sadəlövhdürlər. Bu halda söhbət indoktrinasiya barədə getmir, əlbəttə ki, əgər biz indoktrinasiya termini altında bizim özümüzün birtərəfli və yarımçıq hesab etdiyimiz baxışlarımızın başqalarına təlqin olunmasını başa düşürüksə. Görünür ki, bəziləri belə bir təsəvvürdən istifadə etmişlər ki, o situasiya indoktrinasiya adlanır ki, burada başqasına təsir göstərən kəs güman edir ki, onun tərəfindən söylənilənlər həqiqidir. Ehtimal ki, çoxlu aralıq mövqelər də mövcud ola bilər. Başqasına nəyisə təlqin edən insan öz dediklərinə bütövlükdə olmasa da qismən əmin ola bilər. Bu kontekstdə sofistlərin Sokrat tərəfindən tənqidi anlaşıqlıdır. Diskussiyada iştirak edənlər artıq hazır olan fikirlərlə burada çıxış edə bilməzlər və opponenti onların nöqteyi-nəzərini qəbul etməyə məcbur etmək üçün bütün mümkün üsullardan istifadə edə bilməzlər. Diskussiyanın nəticəsində onun bütün iştirakçıları müzakirə predmetinin özü barəsində daha çox şey bilməlidirlər. Bu halda hər bir iştirakçının nöqteyi-nəzəri həmişə ona uyğun gəlməlidir ki, opponentlər zamanın hər bir anında onu həqiqi olaraq qəbul edirlər. Sokrat inandırmanın uğurlu və uğursuz üsulları arasındakı fərqi də göstərir, bu üsulları ritorikanın köməyi ilə dilə tutma (persuading, Uberreden) və zəkanın köməyi ilə inandırma da adlandırmaq olardı 51 . Söhbət, bir tərəfdən, anlamsız təsəvvürdən və ya zəif əsaslandırılmış təsəvvürdən - doxa - gedir. Bu situasiyada müsahiblərdən biri digərini bu təsəvvürü qəbul etmək üçün dilə tutmağa səy edir, baxmayaraq ki, digər müsahib (və onun özü) mahiyyətin kifayət qədər əsaslandırılmış anlamına malik deyildir. Burada inandırma vasitəsi olaraq dilə tutma bacarığı - mənfi mənada ritorika - çıxış edir. Bu halda dialoqun iştirakçıları arasındakı münasibətlər monoloq və ya, obrazlı deyilsə, birtərəfli küçə hərəkəti formasını kəsb edir. Burada mətləb opponenti deyilən sözlərlə dilə tutmaq üçün natiqlik sənətinin zərif bir tərzdə tətbiqindədir. Müzakirə olunanın həqiqiliyi bu halda mübahisə predmeti deyildir. Dilə tutmanın parlaq nümunəsi təbliğatdır, onun köməyi ilə bəzən insanları müəyyən fikri qəbul etmək üçün dilə
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|