Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
161
arasında fərq problematik xarakter daşıyır. Məsələn, cəmiyyətdə elə qruplar mövcud ola bilər ki, onlar yaşadıqları cəmiyyətin əleyhinə çıxış edirlər, şüurlu və ya şüursuz olaraq. Məsələn, məzlum sinif, bütün hər şeylə yanaşı, müqəddəm şərtlərin özlərinin, yəni cəmiyyəti qoruyub saxlayan əsas normaların müzakirəsində maraqlıdır. Belə qruplar hakim "qaydaları" "müzakirə predmetinə" çevirməklə və bununla da cəmiyyəti dəyişməklə yeni "davranış qaydalarını" yaratmağa çalışırlar. Başqa sözlə, "qaydalar" və "məzmun" arasında münasibət mütəhərrikdir və siyasi olaraq mühümdür. Qaydaları öz xeyrinə dəyişdirə bilən kəs bunun sayəsində böyük hakimiyyət əldə edir. Bu şərhin mənası ondadır ki, dəyərlər və normalar başqa cəmiyyətlər üçün deyil, yalnız onları müəyyənləşdirən cəmiyyətlər üçün ümumi əhəmiyyət kəsb edir. Bu şərh eyni zamanda həm mütləqdir, həm də nisbi. Normaların və dəyərlərin müəyyən sistemi onu qəbul edən cəmiyyətdə mütləq (ümumi əhəmiyyətə malik) olacaqdır, amma digər cəmiyyətlərdə digər normalar və dəyərlər ümumi əhəmiyyət kəsb edəcəkdir. Biz şahmat oynadığımız zaman şahmat qaydalarına əməl etməliyik. Amma biz məsələn preferans oynadığımız zaman isə başqa oyun qaydalarını gözləməliyik. Müəyyən qanunların Afinada ümumi əhəmiyyətə malik olması tamamilə başqa, məsələn, İranda fəaliyyət göstərən əks qanunlara zidd deyildir 47 . Burada iki əsas nöqteyi-nəzərin qarşı-qarşıya qoyulması özünü xüsusən hüquqi qanunlara münasibətdə göstərir. Birinciyə uyğun olaraq, o qanunlar ümumi əhəmiyyət kəsb edirlər ki, onlar indiki vaxtda qəbul edilmişlər və ya "pozitiv" hüquqdur. İkinciyə uyğun olaraq isə, ümumi əhəmiyyətə malik olan qanunlar "pozitiv" hüquqdan onunla fərqlənir ki, onlar təbii ümumbəşəri hüquqa istinad edirlər. Müasir diskussiyalarda hüquqi pozitivizm və təbii hüquq konsepsiyası haqqında danışılır. Bu tezisdən çıxış edərək, pedaqoq tələbələri yaşadıqları cəmiyyətin normalarına və qaydalarına öyrətməlidir. Əgər tələbələr militarist cəmiyyətdə yaşayırlarsa, onda pedaqoq onları burada mövcud olan normalara öyrətməlidir. Əgər onlar ticarət üzərində qurulmuş cəmiyyətdə yaşayırlarsa, o, onları bu cəmiyyətin normalarına öyrətməlidir.
162
Bu tezisə görə, hüquqi praktika mövcud qanunvericilik üzərində qurulmalıdır. Məhz cəmiyyətdə universal olaraq tətbiq olunan qaydalar mübahisəli məsələlərin həlli üçün əsasdır. Elə buna görə də, uşaqların qurban verilməsi bir cəmiyyətdə cəzalandırılır və digər cəmiyyətdə isə icbaridir. Hüquqi qanunlar onları qəbul edən cəmiyyətlər üçün ümumi əhəmiyyətə malik olmasına baxmayaraq onun şəraiti ilə uyuşur. Buna uyğun olaraq, hökmdarlar cəmiyyətdə qəbul olunmuş normaların əsasında təbəələrin sədaqət göstərəcəklərinə ümid edirlər. Hökmdarların güc tətbiq etmə hüquqları vardır, bu hüquqlar mövcud cəmiyyətin normalarına əsaslanır. Qanunlarla idarə olunan cəmiyyətdə zorakılığın tətbiqi qanuna uyğun olaraq baş verir. Qanunların gözlənilmədiyi despotik dövlətdə isə onun hökmdarı bu cəmiyyətdə qəbul olunmuş şərtlərə istinad edərək, özbaşına olaraq güc tətbiq etmək "hüququndan" istifadə edir. Bir cəmiyyətin normalarının (qanunlarının, qaydalarının) başqa cəmiyyətin normaları (qanunları, qaydaları) əsasında tənqid edilməsi son dərəcə mənasızdır, bu, şahmat qaydalarının preferans qaydaları əsasında tənqid olunmasına bənzəyir. Amma, bir cəmiyyətin çərçivəsində baş verən əməlləri bütün cəmiyyətlərə tətbiq olunmalı olan normalar əsasında tənqid etmək, doğrudanmı, mümkün
deyildir? (Əgər
o zaman
alman qanunvericiliyində uyğun qanun (təbii hüquqi konsepsiya və ya nəzəriyyə) mövcud olsaydı, Hitler rejimi yəhudilərin kütləvi surətdə məhv edilməsi ittihamını mahiyyət etibarı ilə təkzib edə bilərdimi?) Sonradan biz görəcəyik ki, Sokrat və Platon təbii hüquq konsepsiyasının müəyyən versiyasından çıxış edərək, sofistlərin ifadə etdikləri "pozitivist" ənənələrin əleyhinə çıxış edirdilər. Bütün bunlar belə bir məsələnin qaldırılmasına gətirib çıxarır ki, insan bu və ya digər üsulla universal normalara müraciət edə bilərmi, düzgün və həqiqi olanı, ənənələrdən və baxışlardan asılı olmayanı ümumiyyətlə dərk etmək iqtidarındadırmı? Sofistlər etika ilə bağlı, sosial elmlərlə bağlı və epistemologiya ilə bağlı bir sıra məsələlər irəli sürmüşlər ki, bu məsələlər elə bizim zəmanədə də aktualdırlar. Bu, mahiyyət etibarı ilə, bütöv problem sahələridir, bu sahələri onların əsas açar terminləri ilə belə səciyyələndirmək olar: nisbi və mütləq; hüquq və hakimiyyət; eqoizm və altruizm; fərd və cəmiyyət; zəka və hisslər. Sokrat və Platon sofistlərlə mübahisədə aktiv olaraq iştirak edirdilər. Xüsusən, Platonun ideyalar nəzəriyyəsi vahid universal əxlaqi-siyasi nizamın mövcudluğu ilə bağlı suala müsbət cavabın bir əsaslandırılma səyi kimi nəzərdən keçirilə bilər. Bu mənada ideyalar
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|