Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sokrat
163
haqqında təlim sofistlərin etik-siyasi skeptisizminin əleyhinə yönələn bir kontrarqumentdir.
ZAMAN
(b.e.ə.) DÖVR VƏ
PERSONALİYALAR TƏDQİQAT PREDMETİ FİLOSOFLUQETMƏ ÜSLUBU 600-450
Naturfəlsəfi Falesdən barışdırıcılara kimi Buraya daxildir Fales (624-546) Anaksimandr (610- 546) Anaksimen (585-525) Pifaqor (təx.580-500) Heraklit (təx.500) Parmenid (təx.500) Empedokl (492-432) Anaksaqor (498-428) Demokrit (460-370) «Xarici» (təbiət) Təsdiqi 450-400
Antroposentrik Sofistlər Qorgi (483-374) Frasimax (470-410?) Protaqor (481-411) Sokrat (470-399) Daxili (idrak,
əxlaqi normalar) Skeptik 400-300
Sistemləşdirici Platon (427-347) Aristotel (384-322)
Daxili və xarici Balanslaşdırılmış
164
Platon və Aristotel Peloponnes müharibəsindən (431 - 404 b.e.ə.) sonra Afina polisində yaranın siyasi şəraitdə yaşayıb- yaratmışlar. Bu dövr siyasi cəhətdən stabil olmaması, ənənələrin və cəmiyyətin intellektual tənqidi ilə səciyyələndirilirdi.
Sofistlərdə olduğu kimi, Sokratın da diqqət mərkəzində naturfəlsəfi deyil, epistemoloji və etik-siyasi problematika dururdu. Epistemologiyada onu dialoqun köməyi ilə anlayışların (təriflərin) 165
analizi maraqlandırırdı. Etik-siyasi sferada isə onun məqsədi sofistlərin skeptisizmini təkzib etmək idi. Burada onun başlıca tezisi belə idi: ümumi dəyərlər və normalar bir ali fəzilət və ədalət olaraq həqiqətən də mövcuddurlar! Sokrat etikasının əsas prinsipləri sxematik olaraq, yəqin ki, belə ifadə oluna bilər. "Fəzilət" və "bilik" vəhdət təşkil edir. Ədalətin nə olduğunu bilən insan əslində ədalətli hərəkət edəcəkdir. Ədalətin nə olduğunu bilən və ədalətli hərəkət edən insan "xoşbəxt" olacaqdır. Belə ki, düzgün bilik insanın məxsusi olaraq nə olduğunu bilmədir, əxlaqi olaraq (ədalətli olaraq) hərəkət etmək əslində özünü insan adına uyğun bir şəkildə aparmaq deməkdir. Fəziləti ifadə etmək üçün yunan dilində arete (arete) sözü var idi. İlkin olaraq o, sözün dar mənasında, moralizator sayağı mənada "fəzilət"i, bir sıra əməllərdən özünü saxlamanı nəzərdə tutmurdu: "yaxşı olardı ki, xoşagəlməz vəziyyətlərə düşməyəsən", "yaxşı olardı ki, lazımsız yeri pul xərcləməyəsən " və i.a. Fəzilət bir arete olaraq daha çox cəmiyyətdə, digər insanlarla münasibətdə əsl insani potensialın təcəssüm etdirilməsidir. Bu mənada fəzilət qadağa çalarına deyil, pozitiv çalara malik idi. Arete sözünün əsas mənası "səadət" sözünün əsas mənası kimi kamillik ideyası ilə bağlıdır, bu, əxlaqi kamillik də ola bilər və ya insan üçün nəzərdə tutulmuş rolu və ya funksiyanı yerinə yetirərkən mümkün üsulların ən yaxşısına da aid edilə bilər. Areteyə malik olan kəs öz işini elə yerinə yetirir ki, bu iş elə bu mükəmməlliklə də yerinə yetirilməlidir. Areteyə malik olan müəllim şagirdlərini zəruri qaydada öyrədən müəllimdir. Areteyə malik olan dəmirçi yaxşı alətləri hazırlayan dəmirçidir. İnsan o halda fəzilətlidir ki, o, ona verilmiş qabiliyyətlərə uyğundur, yəni insan olmanın əsl nümunəsini reallaşdırır. "Fəzilət problemi" bizi yəqin ki, daha çox gənclik illərində məşğul edir, o zaman ki, bizlərdən hər birimiz cəmiyyətdə öz yerimizi, öz həyat tərzimizi, öz mühitimizi, öz işimizi, öz ailəmizi və i.a. tapmalıyıq. Əgər biz bu zamanda səhv etsək, onda bizim həyatımız ümidsiz bir tərzdə şikəst ola bilər. O zaman ki, söhbət "fəzilətli" olmaq barədə gedir, onda bu zaman həyatda öz yerini, öz həyat tərzini və i.a. tapmaq zərurəti nəzərdə tutulur. "Fəzilətli" olmaq tələbi həmçinin o mənanı verir ki, insan müəyyən hərəkətlərdən və əməllərdən çəkinməlidir (yəni o, məhdud mənada "fəzilətli" olmalıdır, "fəzilət"in bu mənasına nisbətən arete daha geniş, daha əhatəli anlayışdır). Sokratdan ötəri fəzilət "biliyin" (yunanca, episteme) müəyyən ekvivalenti idi. Lakin biliyin onun tərəfindən anlaşılması kifayət qədər mürəkkəbdir. Müasir terminologiyadan istifadə edilsə, Sokratda Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|