Guruhiy normalarni ishlab chiqish bosqichi

Guruh psixologik ishlarining afzalliklari va kamchiliklari.
Guruh optimizm shaxslararo muammolarni hal qilishda yordam beradi; bir kishi o'z qiyinchiliklari bilan samarasiz harakatini oldini oladi – ego muammolari noyob emasligini, boshqalar his-tuyg'ularning o'xshashligini boshdan kechirayotganini topadi ko'pchilik uchun bunday kashfiyot o'zi uchun muhim psixoterapevtik omil bo'lib chiqadi guruh minyatyurada umumiylikni aks ettiradi, sheriklarning bosimi, ijtimoiy ta'sir va konformizm kabi yashirin omillarni aniq ko'rsatadi; aslida, guruhda sitimuliyatsiya qilingan – ishtirokchilarning haqiqiy hayotiga xos bo'lgan o'zaro ta'sirlar va o'zaro bog'liqlik tizimi yorqin psixologik xavfsizlik sharoitida ko'rish va amalga oshirish imkonini beradi. Boshqa odamlar va o'zlarini boshdan kechirishning psixologik naqshlari, kundalik vaziyatlarda aniq emas shu kabi muammolarga duch kelgan odamlardan fikr-mulohaza va qo'llab- quvvatlay olish imkoniyati; haqiqiy hayotda hamma odamlar o'zlarining tajribalarining mohiyatini tushunmaydiganlardan farqli o'laroq, boshqa odamlar oldida o'z aksini ko'rishga imkon beradigan samimiy, beg'ubor fikr-mulohaza olish imkoniga ega emaslar; "jonli nometall" maqsadli galereyasida "ko'rish" imkoniyati, ehtimol, boshqa yo'llar bilan erishilmaydigan guruh psixologik ishlarining eng muhim afzalligi guruhda bir kishi yangi ko'nikmalarni o'rganishi, teng sheriklar o'rtasidagi munosabatlarning turli uslublari bilan tajriba o'tkazishi mumkin; haqiqiy hayotda bunday tajriba har doim noto'g'ri tushunish, rad etish va hatto jazolash xavfi bilan bog'liq bo'lib, guruhning treninglari odatdagidan ko'ra yaxshiroq harakat qilishingiz mumkin bo'lgan "psixologik poligon" turi bo'lib, yangi xatti-harakatlar modellarini "sinab ko'radi", o'zini va odamlarni yangi guruhda ishtirokchilar o'zlarini boshqalar bilan aniqlashlari mumkin, ego va o'zlarini yaxshiroq tushunish uchun boshqa shaxsning rolini "imzolashlari" va bir vaqtning o'zida qo'llaniladigan yangi samarali usullar bilan tanishishlari mumkin; buning natijasida paydo bo'lgan hissiy munosabatlar, empatiya, empatiya shaxsiy o'sish va o'z-o'zini anglashni rivojlantirishga yordam beradi.Guruhdagi o'zaro ta'sirlar har birining psixologik muammolarini tushuntirishga yordam beradigan kuchlanishni keltirib chiqaradi; bu ta'sir shaxsiy psixo-tuzatish va psixoterapevtik ishlarda yuzaga kelmaydi; yetakchi uchun qo'shimcha qiyinchiliklar yaratish, guruhdagi psixologik stress guruh jarayonlarining energiyasini oziqlantirish orqali konstruktiv rol o'ynashi mumkin (va kerak); rahbarning vazifasi nazoratdan tashqarida bo'lgan munosabatlarda keskinlik va guruhdagi samarali munosabatlarni guruh o'z-o'zini kashf qilish, o'z-o'zini tadqiq qilish va o'z-o'zini bilish jarayonini osonlashtiradi; aks holda, guruhdan farqli o'laroq, boshqa odamlardan farqli o'laroq, bu jarayon to'liq bolishi mumkin emas; boshqalarni kashf qilish va o'zingizni kashf qilish o'zingizni tushunishga, o'zingizni o'zgartirishga va o'zingizga baho berishga imkon beradi.
Kamchiliklari:
Ba'zi odamlar o'zlarining shaxsiy xususiyatlari tufayli guruhdagi muammolarini samarali hal qila olmaydilar va unga kirganlarida boshqa ishtirokchilarga aralashadilar (bu guruhdagi "muammoli xatti-harakatlar"ni muhokama qilishda batafsil muhokama qilinadi).
Ishtirokchilarning birlashuvi va guruh qoidalari tufayli yuzaga keladigan guruh muhiti ishtirokchilarning xulq-atvorining konformasligiga hissa qo'shishi mumkin. Guruhning maqsadlaridan biri guruhning boshqa a'zolari bilan samarali munosabatlar va guruhning bosim qarshiligi, bitta terapevt va boshqa ishtirokchilar o'rtasidagi muvozanatni topishlari mumkin bo'lsa-da, bu tezisni har doim ham amalga oshira olmaydilar.
Misol uchun, ba'zi guruh normalari (empatiya, hurmat, o'zaro munosabatlarga intilish, ijobiy qarama-qarshilik, samimiylik, ochiqlik va boshqalar), guruhning samarali ishlashiga qodir emasligi, illuziyalarni keltirib chiqarishi mumkin, chunki hayotda ular haqiqatdan ham tezroq sodir bo’ladi. Shunday qilib, ayrim ishtirokchilar uchun guruh xavfsiz "ekologik joy"bo'lishi mumkin. Biror kishi guruhda "jonli" boshlaganida, uning haqiqiy hayotida hech narsa o'zgarmaydi. Bunday ishtirokchilar uchun guruhning oxiri odatda falokat bo'ladi va ular terapevtsiz guruhning mavjudligini kengaytirishga yoki guruhni qo'llab-quvvatlashdan mahrum bo'lishga intiladi.
91 Erik Bern tranzakt tahlilning asoschisi sifatida.
Transaksion tahlil 20-asr psixologiyasining uchta asosiy yo'nalishi g'oyalarini o'zlashtirdi: psixoanaliz, xulq-atvor yo'nalishi va gumanistik psixologiya. Shu bilan birga, Erik Bern uchun u yaratgan nazariya tushunarlilik va oshkoralik mezonlariga javob berishi tubdan muhim edi.
Psixologiyada yangi nazariyalarning salmogʼi juda katta. Yerik Bern (1902-1970) shaxsni rivojlantirishning amaliy va nazariy asosi sifatida xizmat qilishga yoʼnaltirilgan "transakt tahlil" nazariyasini taklif qildi. Transakt tahlil amerikalik psixolog va psixiatr Yerik Bern tomonidan ishlab chiqilgan. U psixoanaliz (tahlil) gʼoyalarini rivojlantirib, nazariy psixologiya va psixoterapevtik amaliyotdagi original yoʼnalishlardan biri— «transakt tahlil» yoʼnalishiga asos soldi. Bu tahlilga koʼra, shaxs uch YeGO holatini oʼz ichiga oladi: bolalik, ota-onalik, katta odam.
Boshqalar bilan boʼlgan munosabatning har bir daqiqasida individ shundayholatlardan birida boʼladi. Transaksiya nima? Insonlar oʼrtasidagi muloqot jarayonida turli signallar almashinadi. Ushbu signallar transaksiya deyiladi. Transaksiya bu — muloqotga kirishayotgan individlar YeGO holatlarining oʼzaro taʼsiridir. Har biri stimul va javob transaksiyalardan iborat. Transaksiya muloqot ishtirokchilaridan birini YeGO holatidan olib chiqadi, birini bu holatga yoʼnaltiradi.
Ye. Bernning transakt tahliliga koʼra insonda uchta «MEN» mavjud: bolalik (B) — boʼysunuvchi, masʼuliyatsiz, spontan reaksiyalarni namoyon yetuvchi, nazoratsiz faolligi yuqori boʼlgan holat. Ushbu holatda bola oʼz kechinmalarini soʼzlar bilan yemas, balki hissiyotlar bilan namoyish yetadi. Bu holatning jismoniy belgilari: yigʼlash, qaysarlik, mingʼirlash, qoʼrquvdan choʼchib tushish, yelka qisish, masxara qilish, biror narsa deb aytish uchun qoʼl koʼtarish, uyalish, burun tortish. Bolalik holatida inson quyidagi: «xohlamayman», «qilmayman», «oyi, men ketdim», «men katta boʼlganimda...», «hammadan koʼp», «eng yaxshi» kabi iboralardan foydalanadi. Katta odam bu soʼzni, yaʼni «men katta boʼlganimda«iborasini «men boyib ketganimda» degan shaklda ifodalaydi. Bolalar shu bilan birga «Nega? Qachon? Qayerda? Kim? Qanday?» savollardan ham foydalanadi. Bu — bolada kattalik holati uygʼonayotganligini koʼrsatadi. Bolalik holati quyidagilarga boʼlinadi: tabiiy bolalik «men»i (xursandchilik, qaygʼu kabi spontan namoyon yetuvchi), moslashuvchi bolalik «men«i (moslashuvchi, quloq soluvchi, oʼzini aybdor hisoblovchi, ikkilanuvchi), norozilik qiluvchi bolalik «men»i (qaysarlik, qarshilik qiluvchi).
Ota-onalik holati (O) — butun masʼuliyatni oʼz zimmasiga oluvchi, talablar va shart qoʼyadigan, nazorat oʼrnatadigan holat. Bu holatning jismoniy belgilari: qoshlarni uyish, koʼrsatkich barmoqni yuqoriga koʼtarish, qoʼllarni koʼkrakda chalishtirish, «uf» tortish, suhbatdosh yelkasini qoqib qoʼyish. Ota-onalik holatidagi kishi koʼpincha quyidagi soʼzlardan foydalanadi: «yaxshilab miyanga quyib ol», «hech qachon...», «unutmagin», «qancha gapirish kerak», «qani qoʼlingni tekkizib ko ʼg-chi» (doim, hech qachon, mumkin, mumkin yemas soʼzlari ota-onalik holatidagi kishi tomonidan koʼp ishlatiladi).

Baholovchi fikrlar — qoralash, maqtash maʼnosidagi fikrlar («ahmoq», «jinnivoy», «erkatoyim», «bechoragina» kabi) ota-onalik holatidagi kishiga xos. Ota-onalik holati quyidagilarga boʼlinadi: mehribon ota-onalik «MEN»i (yordam beruvchi, toʼgʼrilovchi, ovutuvchi), tanqidchilik «MEN»i (tanqid qiluvchi, buyruq beruvchi, qoʼrqituvchi).

Katta odam holati (K) — vaziyatni inobatga ola biladigan, boshqalarning manfaatlarini ham yeʼtibordan chetda qoldirmaydigan, masʼuliyatni oʼzgalarning va oʼzining oʼrtasida adolatli taqsimlay oladigan holat. Bu holatning jismoniy belgisi: tinglayotganda yuzkoʼz, tananing harakatlanishi (har 3—5 soniyada koʼzlar pirpirashi).
Bolalik holatiga xos qiziquvchanlik va berilib ketish ham katta odam holatidagi inson yuzida aks yetishi mumkin. Katta kishi holatidagi inson koʼpincha quyidagi soʼzlardan foydalanadi: «nima uchun?», «kim?», «qanday qilib?», «qachon?», «balki», «menimcha», «mening tushunishimcha» (masalan: «mening fikrimcha, yoshlar kattalarni hurmat qilishlari kerak, shart»).
Ye. Bern fikricha, shaxsning yetukligi insonda katta odam YeGO holatining qanchalik shakllanganligiga bogʼliq boʼladi. Transakt tahlilga koʼra, muloqot davomida ishtirokchilar har bir YeGO holatga muvofiq keluvchi nuqtyai nazarda turib kontaktga kirishadilar. Ayrim transaksiyalar ijobiy munosabat shakllanishiga, baʼzilari nizoga olib keladi.
92 Psixoterapiya (psixo... va terapiya) — ruhiy kasal bemorlarni davolash maqsadida soʻz, xushmuomala bilan hamda qulay sharoit yaratish orqali ular ongiga psixik taʼsir etish. Umu-miy va xususiy (yoki maxsus) P. farqlanadi. Umumiy P. bu vrachning bemor bilan boʻlgan muloqotlari jarayoni, bunda turli ruxiy taʼsirotlar bemor shaxsiga, uning tuzalishiga ishonch hosil qilish, uni tinchlantirishga tibbiy xodimlarning (vrachlar) notoʻgʻri hara-katlari tufayli paydo boʻladigan holatlarni (yatrogeniya) oldini olishga qara-tiladi. Bu barcha davolash choralari ichida yordamchi tadbir hisoblanadi.
Xususiy P.ning tushuntirish, suhbat oʻtkazish, ishontirish (bedorlik va gipnoz holatlarida), oʻz-oʻzini ishontirish (autogen mashq) va boshqa xillari bor. P.da asosiy qurol soʻz hisoblanadi. Soʻzning qudrati, uning shifobaxsh taʼsiri qadim zamonlardan maʼlum. I. P. Pavlov soʻzning oliy nerv faoliya-tida qudratli qoʻzgʻatuvchi taʼsir eka-nini ilmiy jihatdan asoslab berdi. Gipnoz vaqtida psixoterapevtning soʻzi bosh miya poʻstloq qismining maʼlum bir yerida kuchli qoʻzgʻalish oʻchogʻini vujudga keltiradi va bu turlicha ifodalangan tormozlanish holatiga olib keladi. Bemor bilan vrach oʻrtasida olib boriladigan tushuntirish suhba-ti P.ning yetakchi usuli boʻlib u toʻgʻri olib borilganda har qanday bemor ham tinchlanadi, ham dardi yengillashadi. Ishontirish usuli eng keng tarqalgan. Muhimi bemorni ishontirish, suh-bat oqilona va mulohaza bilan olib borilishi lozim. Tushuntirish va ishontirish, odatda, birgalikda olib boriladi. Bunda vrach bilan bemor oʻrtasida oʻrnatilgan munosabat muhim oʻrin tu-tadi. Taʼsir qilish va oʻz-oʻziga taʼsir etish P.ning muhim usullaridan hisoblanadi. Bedorlik holatida taʼsir etishdan maqsad u yoki bu kasallik holatini bartaraf etishgina emas, balki bemorni bu holatdan tuzalib ketishiga ishontirish va bunda oʻz organizmining kuchiga ishonchini mustahkamlashdan iborat. Ayrim psixoterapevtlar ruhiy taʼsir etishni uxlatadigan vositalar (dorilar)dan foydalanib ba-jaradilar. Gipnoz P.ning koʻp qoʻlla-nadigan usulidir.
P. nevrasteniya va boshqa shunga oʻxshash holatlarda, jumladan, jinsiy ojizliqsa (impotensiya), miyadan ketmaydigan holatlar nevrozida, isteriya nevro-zida, psixopatiyalarda, alkogolizm va narkomaniyalarda keng qoʻllanadi.
93 Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv uzoq vaqtdan beri mavjud. A.N. kabi taniqli psixologlar. Leontiev, I. S. Yakimanskaya, K. Rojers maktabning o'quvchilar shaxsini shakllantirishga ta'siri haqida yozgan. Birinchi marta “shaxsiyga yo‘naltirilgan yondashuv” atamasi K.Rojers tomonidan qo‘llanila boshlandi. Shu bilan birga, u o'quvchiga nafaqat o'qish, balki zavq bilan o'qish va tasavvurini rivojlantiradigan ma'lumotlarga boy material olish imkonini beradigan printsipial jihatdan yangi o'qitish usuli haqida gapirdi. Rojers, shuningdek, o'rnatilgan an'anaga ko'ra, ta'limda shaxsiy rivojlanishga emas, balki faqat intellektual rivojlanishga e'tibor qaratilganligini ta'kidladi. U ta'limning ikkita asosiy yo'nalishini ajratib ko'rsatdi: avtoritar va insonga asoslangan, bepul ta'lim, bunda o'quvchilar maktabning birinchi kunlaridanoq do'stona muhitda bo'lishadi, ochiq, g'amxo'r o'qituvchi bilan ular xohlagan va yoqtirgan narsalarni o'rganishga yordam beradi.

Rojersning ta'lim jarayonini tavsiflovchi ikkita so'z bor: o'rganish va o'rganish. O'rganish orqali Rojers o'qituvchining o'quvchilarga ta'sir qilish jarayonini, o'qitish orqali esa - o'quvchilarning o'z faoliyati natijasida intellektual va shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish jarayonini tushunadi. U o‘quvchiga yo‘naltirilgan metodni qo‘llashda o‘qituvchining quyidagi munosabatlarini belgilaydi: o‘qituvchining o‘quvchilar bilan shaxslararo muloqotga ochiqligi, o‘qituvchining har bir o‘quvchiga, uning qobiliyat va qobiliyatiga bo‘lgan ichki ishonchi, dunyoni o‘quvchi nigohi bilan ko‘ra olishi.

94 Neyro-lingvistik dasturlash amaliy psixologiyaning mashhur va qizg'in muhokama qilinadigan sohasidir. Ushbu mavzuning dolzarbligi bir qator sabablarga bog'liq. Birinchidan, NLP usullari bir nechta fanlarning chorrahasida joylashgan: psixologiya, psixoterapiya, dasturlash va tilshunoslik. Ikkinchidan, NLP - bu asosan inson hayotida amaliy qo'llashga qaratilgan yangi tadqiqot yo'nalishi. Bundan tashqari, neyro-lingvistik dasturlash ko'pincha akademik hamjamiyat tomonidan tanqid qilinsa-da, ushbu intizom ushbu bo'limning darslarida muhokama qilinadigan juda ko'p foydali va "ishchi" texnikalarni o'z ichiga oladi. Ushbu onlayn treningda siz NLP-ning asosiy usullaridan qanday foydalanishni bepul o'rganasiz: metamodel, ramkalash, hisobot berish, bog'lash, davlatlar va vakillik tizimlari bilan ishlash, shuningdek, bu boradagi eng yaxshi amaliyotlar, o'yinlar, kitoblar, videolar bilan tanishasiz. mavzu.

Bu nima?
NLP (Neyro-lingvistik dasturlash) mashhur psixoterapevt va aloqa ustalarining texnika va amaliyotlarini modellashtiruvchi amaliy metodlarni ishlab chiqadigan amaliy psixologiya sohasi.

Boshqacha qilib aytganda, NLP ushbu tajribadan yanada foydalanish maqsadida psixoterapiya, gestalt psixologiyasi, psixoanaliz, tilshunoslik, gipnoz sohasidagi mutaxassislarning ijobiy tajribasini o'rganish bilan shug'ullanadi. Aslida, NLP muvaffaqiyatli odamlarning usullarini ommaga taqdim etish uchun modellashtirishdir.
Shuni ta'kidlash kerakki, NLP fan emas va bilim, uni o'zlashtirishning o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra, to'liq ilmiy tekshirish mumkin emas. Bundan tashqari, ilmiy jamoatchilik bu yo'nalishga shubha bilan qaraydi va universitetlarda NLP bo'yicha kurslarni topish kamdan-kam uchraydi. Ammo shuni tushunish kerakki, NLP yaratuvchilari to'liq ilmiy nazariyani yaratish maqsadiga ega emas edilar. Ular uchun taniqli psixologiya amaliyotchilarining murakkab texnikalarini ochib beradigan ommaga ochiq usullarni topish muhim edi.
Neyrolingvistik dasturlashni yaratish bo'yicha qo'shma ish 1960-yillarning oxirida Kaliforniya universitetining bir guruh mutaxassislari tomonidan boshlangan: Richard Bandler, Jon Grinder, Frenk Pucelik, ularning ilmiy maslahatchisi, taniqli antropolog Gregori Beytson boshchiligidagi. NLP tizimi nega ba'zi terapevtlar o'z mijozlari bilan shunchalik samarali munosabatda bo'lishadi degan savolga javob berish uchun ishlab chiqilgan. Muammoni psixoterapevtik nazariya nuqtai nazaridan o'rganish o'rniga, Bandler va Grinder bu psixoterapevtlarning ishining borishini kuzatish orqali qo'llagan usul va usullarni tahlil qilishga kirishdilar. Keyin olimlar o'rganilgan usullarni turli toifalarga ajratdilar va ularni shaxslararo munosabatlarning umumiy naqshlari va odamlarning bir-biriga ta'siri sifatida taqdim etdilar.
NLP amaliy psixologiya sohalaridan biridir. U o'z oldiga amaliy usullarni ishlab chiqish, ularni keyinchalik kundalik hayotda qo'llash uchun modellashtirish usullarini ishlab chiqish vazifasini qo'yadi. Neyrolingvistik dasturlash asos sifatida psixologiyaning turli sohalaridagi mutaxassislarning ijobiy tajribasidan foydalanadi.
Hozirgi vaqtda NLP usullarini ishlab chiqish uchun fanning quyidagi yo'nalishlari bo'yicha materiallar qo'llaniladi:
psixoterapiya;
gipnoz;
tilshunoslik;
psixoanaliz;
Gestalt psixologiyasi.Neyro-lingvistik dasturlash (NLP) muvaffaqiyatli odamlarning xulq-atvori, turmush tarzi va ilmiy xulosalarini qayta ishlaydi va ularni ommaga taqdim etadi. Ushbu zamonaviy va doimiy rivojlanayotgan soha yordamida amaliy psixologiya usullarini kundalik hayotda mustaqil ravishda qo'llash mumkin.
So'zma-so'z tarjima qilinganda, NLP qisqartmasi bir nechta tushunchalarni o'z ichiga oladi. Ular orasida:
Neyro - miya jarayonlariga ishora qiladi, hislar bilan bog'liq bo'lgan 5 ta asosiy kanal yordamida tashqi dunyodan ma'lumot to'plash tamoyillarini o'z ichiga oladi.
Tilshunoslik - til xususiyatlarini o'rganadigan fan. Bu tashqi tomondan qabul qilingan, voqea va hodisalarni ichki tushunish filtridan o'tgan, til tuzilishida ifodalangan axborotning o'zgarishi.
Dasturlash - kundalik harakatlarni nazorat qilish, xatti-harakatlar xususiyatlarini sharhlash, haqiqatni o'zgartirish usullarini tanlash usuli.
96 psixodrama Bu turli xil ishtirokchilar o'rtasidagi psixologik muammolarni o'rganish, ichki ziddiyatlarni hal qilish va ularning ruhiy salomatligini yaxshilash uchun dramatizatsiya, rol o'ynash va dialog kabi usullardan foydalanadigan terapiya turi. U 20-asrning boshlarida Jeykob Moreno tomonidan ishlab chiqilgan.
Ushbu terapiyaning nomi psixodrama seanslarida teatr elementlaridan foydalanilishidan kelib chiqadi. Terapiya ko'pincha bir nechta ishtirokchilar ishtirok etadigan sahnada amalga oshiriladi. Har bir mashg'ulot o'tmishdagi yoki kelajakdagi vaziyatlarni yoki ichki ruhiy jarayonlarni ko'rinadigan tarzda namoyish etishga intiladi.
Psixodrama mashg'ulotlari ishtirokchilari o'zlarining ruhiy holatlarini ko'rgan holda, o'zlarining xatti-harakatlari va his-tuyg'ularini baholashlari, shuningdek, muayyan vaziyat ularning hayotiga qanday ta'sir qilishini osonroq tushunishlari mumkin. Shuning uchun ushbu terapiya shaxsiy muammolarni hal qilish uchun juda foydali vositalarni taqdim etadi.Guruhda bajarilganiga qaramay, psixodrama odatda guruh terapiyasining bir turi hisoblanmaydi. Buning sababi shundaki, har bir mashg'ulot ishtirokchilardan birining muammolariga qaratilgan. Biroq, mashg'ulotda qatnashganlarning qolganlari hamkasblarining muammolarini kuzatish va ularni tahlil qilishdan bir oz foyda olishlari mumkin.
Ushbu turdagi terapiyani yaratishda Jeykob Moreno psixodramani dramatik usul orqali haqiqatni ilmiy izlanish deb ta'riflagan. Uning yondashuvi sotsiometriya, guruh dinamikasi va rol nazariyasidan olingan elementlarni birlashtiradi, shuningdek ijodkorlik va o'z-o'zidan paydo bo'lishni rag'batlantirishga harakat qiladi.Psixodrama mashg'ulotlarining maqsadi bemorlarda hissiy, xulq-atvori va kognitiv reaktsiyalarni shakllantirishdir, shu bilan ular o'z hayotlarining turli jabhalarida o'ynagan rollarini, ular oldida turgan muammolarni va ularning boshqalar bilan o'zaro aloqalari usullari.Psixodramaning asosiy foydasi, odatda, bemorlarning o'tmishi, hozirgi va kelgusi hayoti to'g'risida yangi qarashlarni shakllantirishga imkon berishidir.Odamlarga o'z hayotlarini "tashqaridan" o'rganishga imkon berish orqali ular yangi echimlar haqida o'ylashlari va ular bilan sodir bo'layotgan voqealarni oqilona kuzatishlari mumkin.

Psixodrama - bu teatrlashtirilgan namoyish orqali muammolarni hal qilishga intiladigan terapiya turi. Terapevt to'g'ri harakat yo'nalishini aniqlash uchun ishtirokchilarning chiqishlarini tahlil qiladi. Ruminiyalik psixiatr Jeykob Leviy Moreno, biz bilan nima sodir bo'lishini ko'rsatib berish terapevtik degan fikrni ilgari surdi. Ushbu maqolada, bu sizga qanday qilib muammolarni hal qilishda yordam berishi mumkinligini bilib olamiz.

Psixodrama psixoterapiyada bemorlarning muammolarini hal qilish usuli sifatida ishlatiladi. Uni shaxslar, juftliklar, oilalar va boshqa guruhlarga nisbatan qo'llash mumkin. Hammasi bemor va terapevtga bog'liq. Ushbu aralashuv shakli odatda ushbu jarayonga amal qiladi:
Qizdirish; isitish. Psixodramaning ushbu birinchi bosqichida ishtirokchilar jarayon bilan tanishish uchun mashq bajaradilar. Bu ularga boshidanoq ongni beradi.
Dramatizatsiya. Bemorga o'zlarida mavjud bo'lgan muammoni vizual tarzda tushuntirish tavsiya etiladi. Bemor buni namoyish qilishi yoki o'zi uchun ijro etadigan kishini tanlashi mumkin.
Guruh tahlili. Ushbu bosqichda ishtirokchilar ishtirokchi bo'lishdan yoki tomoshabin bo'lishdan o'rganganlari bilan o'rtoqlashadilar.
Yopish. Har bir ishtirokchi mashg'ulot davomida o'rganganlarini o'rtoqlashgandan so'ng, terapevt ularning tahlillarini tushuntiradi.
Psixodramma - 20-yillarda Moreno tomonidan ishlab chiqilgan metod bo’lib, u guruhiy psixoterapiyaning shakllanishiga asosiy turtki bo’lib xizmat qilgan.Bu metod mijozning ruhiy olamini o’rganish uchun psixodrammada guruhiy dramatik improvizastiya qo’llaniladi. Psixodrammada mijoz o’z dolzarb muammosini guruh bilan o’ynab ko’rishi mumkin. Masalan, mijozning muammosi otasi bilan gaplashish bo’lishi mumkin. Terapevt rejissyor sifatida rollarni bo’lib beradi. Sharoitga qarab odamlar predmetlar rolida stol, stul, lampa va boshqalar ota rolida chiqishi mumkin. Ota rolini o’ynovchi mijozga otasining xususiyatlari aytiladi va u vaziyatni o’ynab ko’radi, keyin boshqa vaziyatni kuzatib turgan guruh a’zolari o’z variantlarini ko’rsatishadi. Yoki bo’lib o’tgan voqeaning mijozda kuchli his

uyg’otgan tomonini o’ynab ko’rsatishadi. Shunisi qiziqarliki, bu hodisa o’ynalayotganda mijozda o’sha his boshdan kechirilishi, hatto u hushidan ketib qolishi mumkin.

Psixodrammaning maqsadi ham, Moreno fikricha, mijozda kuchli tuyg’u va hislar kechishini uyg’otish orqali tajribani yanada takomillashtirishdir. Psixodrammada roli o’yin uslubi qo’llaniladi. Bunda o’yin spontan va ijodiy kechadi. Bu narsalar o’z ichiga adekvat javob berishni va yangilikni oladi. «Tele psixodramma» proekstiya sifatida qo’llanuvchi tushunchadir, ya’ni rollar o’ynalishi davomida olamga boshqa odam ko’zi bilan qarash g’oyasi yotadi.
Rolli o’yinlar keng tarqalgan o’yin metodlaridan bo’lib, ular mohiyat jihatdan ma’lum obrazlarga kirish, o’sha obrazga xos bo’lgan hissiyotlarni o’z boshidan kechirishni taqozo etadi. Shuning uchun ham nemis olimi va mutaxassisi Margaret Forverg ulardagi dramatizastiya elementining borligini, bu - "shaxsga o’zida mavjud bo’lgan va o’zgalardagi begona obrazlarni tuzatish - korrekstiya qilish samarasidir", (Vvedenie v marksistkuyu sotsialnuyu psixologiyu. 1972) deb yozgan edi. Muallif rolli o’yinlarning uch asosiy jihatlarga ajratgan:
o’yinning emostional jihatdan mukammalligi;
unda identifikastiya va empatiya hodisalarining rivojlanganligi;
boshlovchining alohida, o’ziga xos mavqega ega ekanligi.
Rolli o’yinlarning korrekstion va amaliy ahamiyati shundaki, ularda har bir shaxs o’z real faoliyatiga yaqin bo’lgan vaziyatlarga tushiriladi va shu orqali uning ustanovkalari o’zgartiriladi. Bunda o’yin ishtirokchisining o’sha vaziyatni hissiy o’z boshidan kechira olishi katta ahamiyatga ega. Rolga kirishning esa quyidagi talablari mavjud:
kitob tilida gapirmaslik;
muloqotning barcha kodlari va sirlaridan foydalanish;

v) ovoz xususiyatlariga muntazam e’tibor berish, ya’ni intonastiyalar, tovushlarning past-balandligi, ovozning emostionalligi bu o’rinda rolni aniqroq idrok qilishga imkon beradi;

g) mimika va pantomimika elementlarini keng qo’llash;
har bir holat va turishni jonlantira olish;
vaqt va fazoni doimo tushunib, his qilib turish;
j) boshlovchining rolga kirganlar holatlarini aniq tushunishi va ularga mos baho berib turishi.
Royali o’yinlarda eng avvalo ishtirokchi shaxs sifatida o’zligini namoyon qila boshlaydi. Rolli o’yinlarning o’z-o’zini namoyon qilish va shu orqali o’z xulqini tuzatishga imkon berishi xususiyatiga o’z vaqtida amerikalik olim Jon Moreno ham e’tibor bergan va o’zining psixodrammatik texnikasida unga katta ahamiyat bergan edi. Texnikaning mohiyati shundan iborat ediki, ishtirokchi ichki ziddiyatlarga boy vaziyatni o’ziga o’xshash shaxslar bilan birgalikda his qilish va o’ynash orqali to’laroq hamda aniqroq anglaydi. Rolli o’yinlarning sotsial psixologik ahamiyati ham aynan shu narsaga bog’liq. Shuning uchun ham san’atkorlar, dramatik aktyorlar o’z mahoratlarini takomillashtirishda shunday psixotahlil usulidan keng foydalanadilar, zero, o’zini anglamaguncha, o’zga bo’lolmaydi, va aksincha "o’zga bo’lish san’ati" -o’zlikni anglamoqdir.
Ushbu tamoyillarni hisobga olgan holda Moreno keyinchalik "guruhiy psixoterapiya"ni ham rivojlantirdi, unda ham individning guruh hayotiga kirib borishi, guruh ta’siriga beriluvchanlik o’z ichki holatlarini va o’zgalar ruhiy kechinmalarini bevosita his qilish orqali ro’y berilishiga alohida e’tibor qaratgan.
Har bir o’yin bir necha daqiqadan tortib, to 1-2 soatgacha davom etishi mumkin va unda 2 kishidan tortib, to 10 kishigacha ishtirok etadi. O’yin jarayoni quyidagicha kechadi: avval tipik sotsial psixologik vaziyat modellashtiriladi: masalan, agar bu maktab hayoti bo’lsa, o’qituvchilar, o’quv ishlarini boshqaruvchi va hokazolar personaj sifatida har birining mavqei aniqlanadi va ishtirokchilarga
98 Guruh ishiga Gestalt yondashuvi uning asoschisi, neyropsixolog F. Perls bilan bog'liq. 1926 yilda psixoanalizga murojaat qilib, u Freyd tamoyillari bilan o'z amaliyotini ochadi.
Gestalt terapiyasi individual psixoterapiya usuli sifatida shakllangan, ammo uning eng keng tarqalgan shakli guruhga aylandi. Gestalt guruhi boshqa turdagi guruhlardan ancha farq qiladi. Ulardan farqli o'laroq, Gestalt terapiyasi Perls ta'riflaganidek, guruh rahbari va individual ishtirokchining shartnomaviy aloqasi bo'lib, T-guruhning barcha a'zolari va uchrashuvlar guruhi ular o'rtasidagi o'zaro ta'sirni rag'batlantirish bilan ishda ishtirok etadilar.
Ishtirokchi bemor bo'lish uchun ko'ngilli bo'lib, terapevt yonidagi stulni oladi. Guruhning boshqa a'zolari hech qanday izoh bermasdan, terapevtik jarayonni kuzatadilar. Ba'zan mashg'ulotlarda guruhning barcha a'zolari ishtirok etadilar, faqat jim tomoshabinlar rolida. Perls guruh a'zolarining ishlayotgan bemorning xulq-atvorini kuzatish orqali ularning muammolarini ancha yaxshi tushuna boshlaganida guruh ishining ahamiyatini ko'rdi. Guruhning har bir a'zosi bemor bilan tanishishi mumkin va zanjirli reaktsiya printsipiga ko'ra, guruhning bir a'zosida paydo bo'lgan kuchli his-tuyg'ularni boshdan kechirishi mumkin.
99Psixodrammatik faoliyatda ishlatiladigan metodikalar.
Psixodramani o'tkazishda quyidagi usullar qo'llaniladi:
O'zini namoyon qilish (o'z-o'zini tanishtirish).
Bu eng oddiy texnikalardan biridir. Bu qisqa bir qatordan iborat qahramon o'zini yoki o'zi uchun juda muhim bo'lgan odamni tasvirlaydigan rol ijro etuvchi harakatlar. Ushbu harakatlarda qahramon yagona ishtirokchi bo'lib, taqdimot mutlaqo subyektivdir.

Monolog.
Monolog. Ushbu texnik sharhga o'xshaydi uning harakatlari sahnaning o'rtasida, boshlanishidan oldin yoki oxirida bo’ladi.Monolog-bu muammoning muallifi. Unda u muammoning mohiyatini ifodalaydi, o'z fikrlarini va his-tuyg'ularini ifodalaydi. Aktyor tomonidan taqdim etilgan belgi boshqa aktyorlarga emas, balki o'ziga

murojaat qiladi. Bu foydali usul qahramonga tashqi tomondan his-tuyg'ulariga qarashga imkon beradi va shu bilan ularning reaktsiyalarini hozirgi holatga tahlil qiladi. Monolog ayniqsa, yashirin va ko'zga tashlanadigan his-tuyg'ular va fikrlar o'rtasidagi farqlarni aniqlashda samaralidir. Ushbu texnik tomoshabinlarga qahramonning yashirin fikrlari va ularning keyingi rivojlanish tendentsiyalari haqida ma'lumot beradi.
Qahramon "bu erda va hozir" ko'rinadi. Misol uchun, mijoz ishdan uyga qaytish sahnasini o'ynaydi. U metro stantsiyasidan uyiga boradi. Haqiqiy hayotda u odatda o'z fikrlarini o'zi bilan yolg'iz o'zi emas, balki o'zi haqida o'ylaydi. Direktor unga monologning texnikasidan foydalanishni taklif qiladi; yurish paytida baland ovoz bilan gapirish, "bu erda va hozir"deb o'ylaydigan va his qiladigan hamma narsa. Mijoz uzoq vaqt davomida sahnada yurib, boshini silkitib, asta-sekin ichidagi vaziyatga tushib, hayotda o'zini takrorlaydi. Uning yuzi qotib qoladi, boshi elkasiga tushadi, ko'kragiga beixtiyor o’sadi, u g'amgin. Jim ovoz bilan, deyarli pichirlab, u: "men hayotimdan charchadim”. To'g'ri, menda yaxshi ish bor, lekin agar kimdir kechqurun uyga qaytishni istamasligini bilsa edi. Men u erda nima kutayotganini oldindan bilaman; onam, hech qanday shifokor davolay olmaydigan abadiy og'riqlar haqida shikoyatlari bilan, opam esa onasini hayotini bag'ishlashga majbur bo'lgan va bu g'azabdan va g'azabdan azob chekayotgan baxtsiz keksa bokira. U hayotni boshdan kechirayotganini his qiladi, lekin u narsalarni o'zgartirishga, yangi hayotni boshlashga harakat qilish uchun jasoratga ega emas va men singlimning aniq nusxasi; ularni qo'llab — quvvatlashga majbur bo'lish uchun ikkalasi ham g'azablangan".

Takrorlash (bir nechta takrorlash).

Psixodramada takrorlash muammoning muallifi rolini bajaradigan, uni to'ldiradigan va muallifning psixologiyasi va xatti-harakatlarida muayyan daqiqalarni ta'kidlaydigan juftlik tomonidan amalga oshiriladi. Er-xotin muallifning

"ichki ovozi" sifatida harakat qilishi mumkin. Bunday holda, u o'zining yashirin fikrlari va his-tuyg'ularini ifodalaydi. Er-xotin muammoli vaziyatda muallifning xatti-harakatlarini kuchaytirishi, ularni kulgili tarzda ifodalashi, mutlaqo teskari tarzda harakat qilishi va hokazo.Ba'zan psixodramatik harakatlar, ikkiyuzlamachi qahramonning yashirin his-tuyg'ularini va fikrlarini ifodalaydi, uning ichki ovozining rolini bajaradi. Ba'zi guruhlarda ishtirokchilar o'z navbatida harakatga kirishadi, keyin qahramon, keyin esa ikki barobar bo'ladi. Qahramonning yashirin fikrlarini berishga harakat qilib, er-xotin uning ishlashini boyitadi. Bu neytral (rangsiz), istehzoli, ehtirosli, muxolifat bo'lishi mumkin.

Neytral juftlik qahramonning his-tuyg'ularini bir necha marta tasdiqlaydi yoki kuchaytiradi.
Istehzoli juftlik qahramon rolini ironik, kulgili tarzda bajaradi va uni muammoni chuqurroq o'rganishga majbur qiladi.
Ehtirosli juftlik qahramonning his-tuyg'ularini kuchaytiradi, ularni yanada jonli va tushunarli qiladi. Er-xotin muxolifatchi protagonistning qarama-qarshi pozitsiyasiga, qarama-qarshi pozitsiyani egallashga harakat qiladi va uning e'tiborini muqobil xatti-harakatlarga jalb qiladi. Er-xotin barcha holatlarda o'z-o'zidan emas, balki qahramonlarning his-tuyg'ularini ifoda etishi muhimdir.

Rollarni almashish.

Rollarni almashtirishda qahramon psixodrammada boshqa asosiy raqamning rolini o'ynaydi, yordamchi "men" qahramon rolini bajaradi. Rollarni almashtirishning maqsadi, yordamchi "men" sifatida ishlaydigan kishi, uning qahramoni tomonidan bajarilishiga qarab, o'z rolini yaxshiroq tushunishdir.
Ushbu texnik rejani yanada aniqroq ifodalashga imkon beradi va boshqa tomondan, yordamchi "men" vaziyatni tushunishimni ko'rsatishga, unga bo'lgan munosabatingizni ifodalashga imkon beradi. Misol uchun, er — xotin o'rtasidagi janjal sahnasini o'ynatganda, qahramonning roli xotin tomonidan amalga oshiriladi

va yordamchi "men" - er, ular rollarni o'zgartirish talab qilinadi. Bunday holda, psixodramatik harakatlar butunlay boshqacha yo'nalishga ega bo'lishi mumkin; nizoni hal qilish yoki muayyan vaziyatda etarli xatti-harakatni topishga yordam berish.Ushbu texnikada mijoz shaxslararo vaziyatda boshqa ishtirokchining rolini qabul qiladi. Shunday qilib, o'zaro munosabatlarda boshqasini his qilishning buzilishi ma'lum bir guruh kontekstida amalda aniqlanishi, tushunilishi va ishlab chiqilishi mumkin.Rollarni almashish yosh va o'rta yoshdagi bolalar bilan va o'z- o'zini integratsiya qilish usuli sifatida samarali qo'llaniladi. Bolalar ota-ona va kattalar rolini bajarishga tayyor bo'lib, yangi ijtimoiy tajribani o'rganadilar.

"Bo'sh" stul va" yuqori " stul.
Foydalanish paytida"bo'sh" stulning texnikasi mijoz o'z muammolari bilan reaksiyaga kirishib, uning antagonistini sahnada bo'sh stulda o'tirganini tasavvur qilishi mumkin. Mijoz bu hayolot bilan muloqot qiladi va hatto u bilan rollarni almashadi va hayolot rolida o'zini o'zi tasavvur qiladigan kishi bilan muloqot qiladi. "Yuqori" stulni ishlatganda, oddiy stul stendga joylashtiriladi, shunda mijozning o'tirgan joyida qolgan o'rindiqlar ustida ko'tariladi (u sahnada hamma narsadan ustun bo'lishi uchun stulga ko'tarilishi mumkin). Bu, mijoz-protagonistga psychodramatik harakatlarda yoki uning uchun muhim bo'lgan boshqa odamlar bilan muvaffaqiyatli kurashish uchun zarur bo'lgan kuch yoki kuch hissi berish uchun amalga oshiriladi, lekin odatda uni haqiqiy hayotda bostiradi."Yuqori" stulning tajribasi mijozga
tahdidli haqiqatni yanada muvaffaqiyatli boshqarishni o'rganishga yordam beradi.
"Oyna". Mashq qilish" oyna " ma'nosini anglatadi
mashq qilish "rol almashish". "Oyna" qahramonga boshqalarning qanday algılandığını tushunishga imkon beradi. Rejissor bu usulni qo'llash vaqti kelganini his qilganida, u qahramonni chetga surib, keyinchalik yordamchi "men"deb tasvirlanganini kuzatishni taklif qiladi. Ko'pincha qahramonlar ular qanday taassurot qoldirganiga juda hayron qolishadi. "Oyna" ularga o'z harakatlariga qarash imkonini

beradi, shuningdek, o'z xatti-harakatlariga yangi ko'rinish beradi.Ushbu usul vaziyatga muvofiq o'zini tutish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan guruhlarda qo'llaniladi. "Oyna "qahramoni va uning yordamchi" men " o'rtasidagi vizual va og'zaki mulohazalarni keltirib chiqaradi, bu esa qahramonning odatlarini qayta tarzda tasvirlab, unga xatti-harakatlarida ba'zi mumkin bo'lgan muqobillarni ko'rsatishi mumkin.

O'zingizni boshqa shaxs sifatida aks ettirish o'zingizni butunlay yangi nurda ko'rishga imkon beradi, bu regressiv yoki haqiqiy mijozlar bilan ishlashda juda samarali bo'ladi.
Kelajakdagi hayotiy vaziyatlarni yo'qotish.
Ishtirokchilar, agar ular haqiqatan ham dramatizatsiyalashgan muammoli vaziyat aslida boshqacha bo'lsa yoki boshqa yo'l bilan hal etilsa, kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan vaziyatlarni qayta tiklash va yo'qotish bo'lsa, nima bo'lishini tasavvur qilishlari kerak. Usul qahramonni kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan holatlarga tayyorlash uchun ishlatiladi. Ushbu vaziyatlarni oldindan yo'qotish uchun qahramon ularga tayyorgarlik ko'rmoqda va ularning xatti-harakatlariga tegishli o'zgarishlar kiritadi.

"Orqa tomonda".

"Orqa tomon" usuli quyidagicha,
mijoz tomoshabinlarning orqasida stulda o'tiribdi va rejissyor tomoshabinlarni mijozni muhokama qilishga chaqiradi, shu bilan unga boshqalarning qanday ko'rganini tushunish imkoniyatini beradi.

Mukammal boshqa.

"Ideal boshqa" texnikasidan foydalanish psixodramatik harakatlarning oxirida mijozning zo'riqishini kamaytirishga yordam beradi va unga o'zi uchun juda chanqoq bo'lgan, ammo haqiqiy hayotda imkoni bo'lmasligi mumkin bo'lgan munosabatni boshdan kechirish imkoniyatini beradi. Psixodrammada tasvirlangan "boshqa" turmush o'rtoqlar, ota— onalar, do'stlardan biri bo'lishi mumkin, "mukammal boshqa" esa psixodramda bu odamning ideal uslubiga aylanadigan yordamchi "men" deb tasvirlangan.mijozni haqiqiy hayotda ko'rishni xohlaydi.Bu usul ko'pincha uni juda qimmatli hissiy tajriba sifatida boshdan kechirganlar tomonidan tasvirlangan.

Sehrli do'kon.

Psixodrammada eng keng tarqalgan mish-mishlardan biri "Magic shop"deb nomlangan o'yin. Ushbu texnik mijozga hayotdagi haqiqiy maqsadlari va istaklarini tushunishga yordam beradi: mijoz "men" yoki "direktor" tomonidan tez-tez tasvirlangan "sehrli do'kon" egasi bilan hamkorlik qiladi.Direktor ishtirokchilarga sahnada har qanday ajoyib narsalar sotiladigan do'kon ochilganini tasavvur qilishni so'raydi: sevgi, jasorat, donolik, iste'dod va h.k. do'kon egasi mijozga xohlagan hamma narsani tanlash uchun taklif qiladi: boylik, muvaffaqiyat, baxt, daho zakovati. Ko'ngillilarga oldinga borish va ba'zi mahsulotlarni almashtirishga harakat qilish talab qilinadi. Misol uchun, kimdir "hurmat"so'rashi kerak. Do'kon egasi rolini o'ynaydigan rejissyor: "qancha hurmat kerak", "kimdan", "nima bilan" va boshqalar. Shu bilan birga, do'kon egasi mijozdan bemorga sog'liq, sevgi, hurmat, mustaqillik kabi qimmatbaho narsalarni to'lashni talab qiladi. Bu mijozni ikkiyuzlamachilik oldida qo'yadi va odatda o'zini o'zi qadrlashini va hayotda nima istayotganini tushunish uchun darhol o'z-o'zidan so'rashga majbur qiladi. Mijoz va sotuvchining o'zaro ta'siri natijasida bitimning qabul qilinishi yoki uni rad etish yoki juda tez-tez sodir bo'ladigan bo'lsa, xaridorning ba'zi qarorlarni qabul qila olmasligi. Ushbu mavzuni ishlab chiqish ixtiyoriy xaridorlarni sotib olish maqsadini yaxshiroq
tushunishga va ularning harakatlarining oqibatlarini tushunishga olib keladi. Bundan tashqari, savdo jarayonida psixodramda o'ynash uchun mos mavzu bo'lishi mumkin. Ammo mijozning yakuniy qarori nima bo'lishidan qat'iy nazar, natijada u o'zi haqida yangi narsalarni o'rganishi muhimdir.
Texnikani tanlash guruhning tarkibi va a'zolarining umumiy guruh maqsadiga erishishga qaratilgan o'z-o'zidan harakat qilishga tayyorligi bilan belgilanadi. Psixodrama insonga o'zlarini tushunish va amalga oshirishga yordam beradi, ular uchun hisob-kitob qilish xavfisiz xatolar qilish va salbiy mustahkamlash uchun sharoit yaratadi. Biroq, uning samaradorligi tufayli psixodrama direktordan yuqori malakani talab qiladi. Tajribali rejissyor turli usullarni tanlab oladi, psixodramatik harakatlarning rivojlanishi bilan nazorat qiladi, katarsis va veb-saytni kuchaytiradi va chuqurlashtiradi.
Psixodramaning shubhasiz afzalligi shundaki, guruhning barcha a'zolari, ayniqsa, yordamchi "men"sifatida tanlanganlar faol ish bilan shug'ullanadi
100Treningning asosiy qonunlari
1. «00»Qonuni.
2. Mikrofon qonuni.
3. Faollik qonuni.
4. Faqat o’z fikrini bayon etish qonuni.
101 Psixodrammaning maqsadi ham, Moreno fikricha, mijozda kuchli tuyg’u va hislar kechishini uyg’otish orqali tajribani yanada takomillashtirishdir.
Psixodrammada mijoz o’z dolzarb muammosini guruh bilan o’ynab ko’rishi mumkin. Masalan, mijozning muammosi otasi bilan gaplashish bo’lishi mumkin. Terapevt rejissyor sifatida rollarni bo’lib beradi. Sharoitga qarab odamlar predmetlar rolida stol, stul, lampa va boshqalar ota rolida chiqishi mumkin. Ota rolini o’ynovchi mijozga otasining xususiyatlari aytiladi va u vaziyatni o’ynab ko’radi, keyin boshqa vaziyatni kuzatib turgan guruh a’zolari o’z variantlarini ko’rsatishadi. Yoki bo’lib o’tgan voqeaning mijozda kuchli hisuyg’otgan tomonini o’ynab ko’rsatishadi. Shunisi qiziqarliki, bu hodisa o’ynalayotganda mijozda o’sha his boshdan kechirilishi, hatto u hushidan ketib qolishi mumkin.
Psixodramaning maqsadi shaxsning ichki muammolarini va uning ijtimoiy muhit bilan munosabatlarini ishlab chiqishdir.
Psixodramaning maqsadi - noto'g'ri holatlarni tashxislash va tuzatish va hissiy reaktsiyalar, ularni yo'q qilish, ijtimoiy idrokni rivojlantirish,o'z-o'zini bilishni chuqurlashtirish. Psixodrama mijozga chuqur kashf qilishga yordam beradi his-tuyg'ularni u ruxsat berganidan ancha jonli va samarali shaklda tajribaning og'zaki tavsifiga asoslangan boshqa usullar. Vaqtida psixodrama, psixologik hal qilishning samarali usullarini izlash mavjud turli darajadagi muammolar: oddiy, kundalikdan ekzistensialgacha. Buyon mijoz Rahbar va guruh yordamida u dramatik harakatlarda muhim rol o'ynaydi hayotidagi voqealar, muammolari bilan bog'liq sahnalarni o'ynaydi. Sahnalar xuddi ma'lum bir vaqtda sodir bo'layotgandek ijro etiladi moment. Harakat tushuntirishga yordam beradigan tarzda tuzilgan va muammoning spetsifikatsiyasi. Tahlil qilingan yangi rollar, muqobil,
ta'sirchan va xulq-atvor uslublari, izlash va boshqalarni sinab ko'rishmuammolarni hal qilish uchun konstruktiv modellar. Harakatlar, jismoniy harakatlar, yoqilganqaysi psixodrama qurilgan bo'lsa, ulardan foydalanish imkoniyatini oshiring og'zaki bo'lmagan xatti-harakatlarning signallari sifatida o'zini va boshqalarni bilishning muhim manbai. Psixodrama guruhining ishi rolli o'yin shaklida amalga oshiriladi
mijozlarning o'zlari tanlagan mavzu, bu haqiqiyishtirokchilardan biri uchun muammo. Psixodramada rollar shunday qo'yiladi va ijro etiladini chuqur tushunish va hal qilishga yordam beradigan tarzda Muammolar.
Psixodramaning vazifalari:
1. O'z muammolari va ziddiyatlarini ijodiy qayta ko'rib chiqish.
2. Mijoz tomonidan chuqurroq va adekvat o'zini-o'zi tushunishni rivojlantirish.
3. Konstruktiv bo'lmagan xulq-atvor stereotiplari va usullarini bartaraf etish
hissiy javob.
4. Yangi adekvat xulq-atvor va yangi usullarni shakllantirish hissiy javob.
adekvat bo'lmagan holatlar va hissiy reaktsiyalar, ularni bartaraf etish, ijtimoiy idrokni rivojlantirish, o'z-o'zini bilishni chuqurlashtirish. Psixodrama mijozga tajribaning og'zaki tavsifiga asoslangan boshqa usullarga qaraganda ancha yorqin va samarali tarzda chuqur his-tuyg'ularni ochishga yordam beradi. Psixodrama davomida turli darajadagi psixologik muammolarni hal qilishning samarali usullari izlanadi: kundalik, kundalikdan ekzistensialgacha. Mijoz fasilitator va guruh yordamida hayotidagi muhim voqealarni dramatik harakatlarda aks ettiradi, muammolari bilan bog'liq sahnalarni o'ynaydi. Sahnalar xuddi hozir sodir bo'layotgandek o'ynaydi. Harakat muammoning aniqlanishi va aniqlanishiga hissa qo'shadigan tarzda tuzilgan. Yangi rollar, muqobil, ta'sirchan va xulq-atvor uslublari tahlil qilinadi, muammoni hal qilish uchun yanada konstruktiv modellarni izlash va sinovdan o'tkazish amalga oshiriladi. Psixodrama qurilgan harakatlar, jismoniy harakatlar o'zini va boshqalarni bilishning bunday muhim manbasidan og'zaki bo'lmagan xatti-harakatlar signallari sifatida foydalanish imkoniyatini oshiradi.
102 Tguruhlar (trening guruhlari) ko'pchilik “ijtimoiy-psixologik trening’” tushunchasi bilan birlashtirilgan guruhlar bilan zamonaviy psixologik ishlarning asoschilariga aylandi. T-guruhlarining mashhurligining sabablaridan biri bu mashg'ulot guruhining psixologik xavfsiz sharoitida samarasiz stereotiplarni qayta qurish imkoniyatining mavjudligi bilan farqlanadi. T-guruh ishtirokchilariga o'zlarining xatti-harakatlarini sun'iy ravishda yaratilgan muhitda, ishonch va qo'llab-quvvatlash muhitida sinab ko'rish imkoniyati taqdim etiladi, bu esa o'zlarini oshkor qilishga yordam beradi va shunga mos ravishda chuqurroq o'zgarishlarga olib keladi. Bundan tashqari, trening ishtirokchilari trenerdan kerakli psixologik ma'lumotlarni olishadi va ularning shaxsiy o'sishiga va boshqalar bilan muvaffaqiyatli aloqada bo'lishlariga yordam beradigan ko'nikmalarni egallaydilar. T-guruhlarning keyingi rivojlanishi ularning ko'plab turlarining paydo bo'lishiga olib keldi, ammo umuman olganda ularni uchta yo'nalishga bo'lish mumkin:
shaxsning umumiy rivojlanishi;
shaxslararo munosabatlarni shakllantirish va o'rganish;
mehnat munosabatlarini optimallashtirish orqali tashkilotlar va jamoalar faoliyatini takomillashtirish. Birinchidan, T-guruhlarning maqsadi alohida ishtirokchilarning vaziyatni anglash qobiliyatini oshirishdir. Guruh hayotdagi qiyinchiliklar va muammolarga duch kelganda imkon qadar ko'proq tanlovni aniqlashga intiladi. Ikkinchidan, T-guruhlar voqelikka bo'lgan tadqiqotchi munosabatni rag'batlantiradi.
T-guruhlarning yoki ular o'sha paytda "asosiy ko'nikmalarni o'rgatish guruhlari" ning asosiy vazifalari uning ishtirokchilariga shaxslararo muloqotning asosiy qonunlarini, qiyin vaziyatlarda etakchilik qilish va to'g'ri qaror qabul qilish qobiliyatini o'rgatish edi. Tabiiyki, bunday guruhlar dastlab terapevtik yo'naltirilgan emas edi.
Keyinchalik, T-guruhlari o'z maqsadlariga ko'ra, ko'nikmalar guruhlariga (menejerlarni, ishbilarmonlarni tayyorlash), shaxslararo munosabatlar guruhlariga (oilaviy, jinsiy muammolar) va "sezuvchanlik" guruhlariga (shaxsiy maqsadlarga qaratilgan guruhlar) bo'linishni boshladilar. o'sish va o'z-o'zini takomillashtirish, qat'iyatsizlikni engish va boshqalar).P.). Shunga qaramay, uzoq vaqt davomida T-guruhlarida asosiy e'tibor sog'lom odamlarga yuqori va bo'ysunuvchilar bilan muloqot qilish, qiyin vaziyatlarda maqbul echimlarni ishlab chiqish, tashkilot faoliyatini yaxshilash usullarini izlash va boshqalar kabi rol funktsiyalarini o'rgatish edi.
103 prostogonist va rejisyorKlassik psixodramaning asosiy elementlari: bosh qahramon - bu sessiyada mijoz vazifasini bajaradigan guruh a'zosi; guruh faoliyati uchun mas'ul bo'lgan rahbar ("direktor" - rejissyor va tahlilchi), uning yordami bilan qahramon o'z muammosini sahnalashtirish va uni ishlab chiqishni amalga oshiradi; qahramon dramasida rol o'ynash uchun tanlangan guruh a'zolari; tomoshabinlar - sahna harakatida bevosita ishtirok etmaydigan va tomoshabin sifatida harakat qiladigan guruh a'zolari
Protogonist - birinchi o'yinchi (yunoncha "protos" - birinchi va "agon" - kurash, o'yin so'zlaridan), psixodramada glavniy qahramon, psixodramatik sahnaning asosiy ijrochisi, o'z muammolarini taqdim etadi. Qahramon o'z hayotining obrazini yaratadi. U bosh qahramon va butun guruhning nigohi unga qaratiladi. Rejissyor, tomoshabin va maxsus sahnalashtirish texnikasi yordamida bosh qahramon tushunchaga ega bo‘lish va real hayotda ishlash qobiliyatini oshirish maqsadida hozirgi psixologik voqelikni qayta tiklaydi.
Rejisyor - mijozga muammolarini o'rganishga yordam beradigan odam. Qoida tariqasida, bu psixolog. Uning vazifalari psixodramatik harakatni, makonni tashkil etish, ishonch muhitini yaratish, ishtirokchilarni o'z-o'zidan rag'batlantirish, qahramonni va butun guruhni rolli o'yinga tayyorlash, muammolarni, mijozning tajribasini aniqlash, sharhlash, yordamchi belgilarni kiritish, muhokamani tashkil qilishdir. , hissiy almashish va tahlil qilish, nima bo'layotganini izohlash . Rejissyor guruhda ma'lum bir muhit yaratadi, rollarni taqsimlaydi (spektakllarni boshlaydi, ularga ma'lum yo'nalishlarni beradi),
Shunday qilib, guruhning barcha a'zolari o'z fikrlari va his-tuyg'ularini dramatik harakat tiliga tarjima qilish imkoniyatini beradi. Yaxshi rejissyordan moslashuvchanlik, butun guruhni psixodramaga jalb qilish qobiliyati kabi fazilatlar kerak.
Psixodramadagi rejissyor rejissyor, tahlilchi va terapevt vazifalarini bajaradi.

Rejissyor rolida rejissyor guruhdagi ishni tashkil qiladi, ishtirokchilarni sahna harakatlarida o'z fikrlarini ifoda etishga undaydi. Rejissor psixodrama aktyorlarining ruhiy holatining barcha og'zaki va og'zaki bo'lmagan ko'rinishlariga va tomoshabinlarning kayfiyatiga juda sezgir bo'lishi kerak. Yaxshi rejissyorning asosiy fazilatlari - ishga ijodiy yondashish, moslashuvchanlik, guruhning barcha a'zolarini istisnosiz psixodramatik harakatga jalb qilish qobiliyatidir.

Tahlilchi rolida rejissyor psixodramaning barcha ishtirokchilarining harakatlarini muhokama qiladi, ularning xatti-harakatlari, fikrlari va his-tuyg'ularini izohlaydi. Tahlilchi rolida guruh rahbari taqdimot paytida har bir jamoa a'zosining xatti-harakatlarini izohlaydi va sharhlaydi. Bundan tashqari, u ishtirokchilarning alohida epizodlarga bo'lgan umumiy reaktsiyalarini aniqlaydi va tahlil qiladi.
Terapevt rolida psixodramatik harakat rahbari uni to'g'ri psixokorrektiv kanalga yo'naltiradi. Terapevt rolida psixodrama direktori ishtirokchilarga kiruvchi xatti-harakatlarni o'zgartirishga yordam berishga harakat qiladi. Terapevt stulda o'tirishi mumkin, bu ishtirokchilarga mustaqil ravishda harakat qilishiga imkon beradi yoki juda faol bo'lib, guruh a'zolarini harakatga undashi mumkin. Har qanday rahbar kabi rejissyor ham guruhning tanqidiga duchor bo'lishi mumkin, lekin ayni paytda guruh a'zosi bo'lgani uchun u tanqidga ochiq bo'lishi va o'zini hujumlardan himoya qilmasligi kerak.
105 ГОВОРИТЕ ТОЛЬКО ОТ СВОЕГО ИМЕНИ
Участников призывают говорить только от первого лица и в единственном числе, чтобы подчеркнуть их личную ответственность за свои мнения и чувства. Слова «мы», «все» и тому подобные часто употребляют с целью завуалировать потенциальное несогласие или избежать проверки. Употребляя местоимения преимущественно первого лица и единственного числа, члены группы оказываются вынуждены различать свои взгляды и взгляды других людей и не проецировать на окружающих свои собственные отношения и чувства.
2. СОПРОВОЖДАЙТЕ ВОПРОСЫ УТВЕРЖДЕНИЯМИ
Вопросы в чистом виде предназначены исключительно для получения информации. Вопросы часто маскируют скрытые утверждения (например, за вопросом «Неужели вы действительно считаете, что эта программа будет работать?» скрывается уверенность в том, что эта программа работать не будет). Вопросы дают возможность избежать риска, связанного с высказыванием своих мыслей, тогда как заявления от своего имени являются формой подлинного общения и помогают повысить самоосознание.
3. ВОЗДЕРЖИВАЙТЕСЬ ОТ ЛИЧНОСТНЫХ ОЦЕНОК
Интерпретирование поведения других может быть следствием особой проницательности. Но, как правило, оно вынуждает других становиться в защитную позицию.
4. ИЗБЕГАЙТЕ ОБОБЩЕНИЙ
Обобщения меняют направление происходящих в группе процессов. Это не всегда желательно.
5. СОЗНАВАЙТЕ СУБЪЕКТИВНОСТЬ СВОЕГО ВОСПРИЯТИЯ ДРУГИХ
Членам группы напоминают, что их мнения о других – это только мнения и что никто не обладает монополией на истину. Членов группы побуждают к обмену впечатлениями и к пониманию того, что личное отношение у каждого может быть предвзятым. Таким образом можно препятствовать личным нападкам и поискам козла отпущения.
6. ПОСТОРОННИЕ РАЗГОВОРЫ НЕ ДОЛЖНЫ ИГНОРИРОВАТЬСЯ
Посторонние разговоры между двумя и более членами группы, подобно помехам, имеют приоритет. Такие разговоры часто содержат много важной для работы в группе информации и могут быть проявлением заторможенности или враждебности отдельных членов группы. Руководителю следует в мягкой форме предложить поделиться содержанием разговора со всей группой, а его участники сами решат, следовать ли им этому предложению.
7. ГОВОРИТЕ ПО ОЧЕРЕДИ
Ясно, что когда двое или более членов группы говорят одновременно, это не способствует сплочению группы.
8. ЕСЛИ ДВОЕ ИЛИ БОЛЕЕ ЧЕЛОВЕК ЗАХОТЕЛИ ЗАГОВОРИТЬ ОДНОВРЕМЕННО, НАДО ДАТЬ ИМ ВОЗМОЖНОСТЬ САМОСТОЯТЕЛЬНО ДОГОВОРИТЬСЯ ОБ ОЧЕРЕДНОСТИ.
Всех желающих поговорить призывают к тому, чтобы они коротко обсудили между собой причины, по которым каждый из них хочет высказаться немедленно. Таким образом определяется очередность высказываний. Это делают сами заинтересованные члены группы, а не ее руководитель.
9. В ОБЩЕНИИ БУДЬТЕ ИСКРЕННИМИ И ИЗБИРАТЕЛЬНЫМИ
Разговоры должны быть откровенными и в то же время избирательными: откровенными в смысле правдивости и искренности, а избирательными в том смысле, что не всем, что есть на душе, следует делиться с другими. Участники должны сознавать свои мысли и чувства и осознанно решать, что они будут говорить или делать. Поскольку каждый из членов группы сам себе голова, он сам выбирает, чем делиться с группой. Каждый должен быть уверен, что сможет быть откровенным, если сочтет нужным, и что группа в этом смысле не будет оказывать на него давления.
106. Djogari diagrammasi O'z-o'zini bilish jarayoni o'z-o'zini ochish jarayoni bilan chambarchas bog'liq. Boshqa odamlar bilan o'zaro munosabatda fikr bildirish va qabul qilish jarayonini amerikalik psixologlar Luft Jozef va Garri Ingramlar tomonidan taklif qilingan model yordamida ko'rsatish mumkin. Ushbu modelni tasvirlash uchun Jogari oyna diagrammasi qo'llaniladi.
Taklif etilgan diagrammada mualliflar 4 ta zonani ajratib ko'rsatishadi, ular o'z ichiga olgan ma'lumotlarning xususiyatlarida farqlanadi:
1. Ochiq maydon.
2. Ko'rinmas zona.
3. Yashirin maydon.
4. Noma’lum zona.
Ochiq maydon.
Unda odamning o'ziga ham, uning atrofidagilarga ham ma'lum bo'lgan xatti-harakatlar, his-tuyg'ular, fikrlar mavjud bo'ladi . Ushbu zonaning ma'lumotlari shaxs va boshqa odamlar o'rtasida erkin va ochiq shaxsiy ma'lumotlar almashinuvi jarayonida namoyon bo'ladi. Odamlar o'rtasida ishonch kuchaygan sari "ochiq zona" ortadi.
Ko'rinmas hudud.
U boshqa odamlarda mavjud bo'lgan, ammo unga noma'lum bo'lgan shaxsning o'zi haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Bu odamda boshqalar ko'rgan narsadan iborat bo'lib, u o'zi sezmaydi va boshqalar bu haqda unga aytishni o'rinsiz deb biladi. Bu jirkanch muloqot usuli, tajovuzkorlikning kuchayishi, obsesyon, yangilanish va boshqalar bo'lishi mumkin. Masalan, gap o'rtasida boshqalarning gapini to'xtatish odati. Odamlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar jarayonida tashqi faoliyatning ko'plab ko'rinishlari, shuningdek, shaxsning shaxsiy xususiyatlari boshqalar tomonidan belgilanadi va ular asosida u haqida fikr shakllanadi. Shu bilan birga, shaxsning o'zi uning xususiyatlariga e'tibor bermasligi yoki ulardan bexabar bo'lishi mumkin.
Yashirin maydon.
Yashirin zo'na insoning o'zi haqidagi malumotlarni ozida mujassam etadi va buni shu shaxsning o'zigina biladi qolganlarga esa bu ma'lumotlar nomalum. Subekt o'zi anglab yetgan ammo , boshqalar uchun mavxum bo'lgan narsalarni ozida saqlaydi .Bu hal qilinmagan muammolar, nomaqbul harakatlar, hayotdagi intim daqiqalar sohasi bo'lishi mumkin. Biror yoki boshqa sababga ko'ra, odam bu ma'lumotlarni boshqalardan yashiradi. Masalan, boshqalarning hurmatini yo'qotish qo'rquvi tufayli, uning haqiqiy his-tuyg'ularini bilib, boshqalar unga bo'lgan munosabatini o'zgartirishi mumkinligidan qo'rqadi. Ammo shunga qaramay, odam boshqalar bilan baham ko'rishni, ularning fikrini tinglashni xohlaydigan vaziyatlar bor. Guruhda bu tinglovchilar guruh a'zolaridir.
Noma'lum zona.
Shaxs haqida o'ziga ham, boshqalarga ham ma'lum bo'lmagan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Misol uchun, bu hali namoyon bo'lmagan qobiliyatlar, shuningdek, potentsial rivojlanish imkoniyatlari.
O'quv mashg'ulotida muloqot va o'z-o'zini bilishni yaxshilash uchun "ochiq zona" imkon qadar keng bo'lishi kerak. O'zini oshkor qilish, o'zi haqida ma'lumot berish darajasi qanchalik katta bo'lsa, gorizontal chiziq shunchalik past bo'ladi. Biror kishi o'zi haqida boshqalardan qanchalik ko'p ma'lumot olsa, vertikal chiziq shunchalik o'ngga siljiydi va shu bilan "ochiq zona" ortadi. Boshqalarning fikr-mulohazalarini qabul qilish orqali "ko'r nuqta" kamayadi. O'zini oshkor qilish tufayli "yashirin zona" kamayadi.
Shunday qilib, teskari aloqaning maqsadi - 2 va 3-zonadan ma'lumotni 1-chi zonaga ko'chirish, u erda shaxs va boshqalar uchun mavjud bo'ladi. Fikr-mulohazalarni chiqarish va qabul qilish jarayonida ma'lumotlarning 4-chi zonadan 1-chi zonaga o'tishi mumkin. O'zi uchun kutilmaganda odam yangi ma'lumotlarni idrok etishi, hozirgi paytda u bilan sodir bo'layotgan voqealar va oldingi voqealar o'rtasidagi yangi aloqalarni ko'rishi mumkin. Axborotni assimilyatsiya qilishning bunday shakli insight yoki insight deb ataladi.
109 Art-terapiya (inglizcha: art — „sanʼat“ + terapiya- davolash) - sanʼat va ijodkorlikdan foydalanishga asoslangan psixoterapiya va psixologik korreksiyaning yoʻnalishlaridan biri. Soʻzning tor maʼnosida art-terapiya odatda mijozning psixo-emotsional holatiga taʼsir koʻrsatishga qaratilgan vizual art terapiyani anglatadi .
Основоположником арт-терапии обычно называют Адриана Хилла – английского художника и исследователя, который одним из первых стал использовать термин «арт-терапия» в описании своих занятий изобразительным искусством с пациентами госпиталя, в том числе, с ранеными солдатами. С описания А. Хиллом процесса и результата этих занятий, представленного в его вышедшей в 1945 году книге «Искусство против болезни», начала свое становление Британская школа арт-терапии, которая на сегодняшний день остается одной из сильнейших в мире. При этом в современных представлениях об арт-терапии та работа, которую проводил А. Хилл, занимаясь с пациентами изобразительным искусством, может быть отнесена скорее к терапевтическому изобразительному творчеству, чем к собственно арт-терапии как форме психотерапевтической практики
Dastlab, art-terapiya Z. Freyd va K. G. Yungning psixoanalitik qarashlarini aks ettirdi, unga koʻra mijozning badiiy faoliyatining yakuniy mahsuloti (chizma, haykaltaroshlik, montaj boʻladimi) uning ongsiz aqliy jarayonlarini ifodalaydi. 1969-yilda Amerikada Amerika Art Terapiya Uyushmasi tashkil etildi .
Art-terapiyaning asosiy maqsadi oʻzini namoyon qilish va oʻzini oʻzi bilish qobiliyatini rivojlantirish orqali ruhiy holatni uygʻunlashtirishdir.. Sanʼatdan terapevtik maqsadlarda foydalanishning ahamiyati shundaki, u turli xil his- tuygʻularni : sevgi, nafrat, xafagarchilik, gʻazab, qoʻrquv, quvonch va boshqalarni ramziy ravishda ifodalash va oʻrganish uchun ishlatilishi mumkin..Art-terapiya texnikasi insonning ichki „men“i mazmuni u chizgan rasm yoki haykaltaroshlik qilganda vizual tasvirlarida aks etadi, degan xulosaga asoslanadi [1], bunda psixikaning holati oʻzgaradi.
Tor maʼnoda aytadigan boʻlsak, art-terapiya — bu tasviriy sanʼatga asoslangan chizma terapiyasi (izoterapiya). Oʻqish va ijtimoiy moslashishda qiyinchiliklarga duch kelgan bolalar va oʻsmirlar orasida nevrotik va psixosomatik kasalliklarni aniqlash va tuzatish uchun mashhurdir. Bu jarayon rasm chizgan insonning hissiy holatini ifodalaydi.
Biblioterapiya (shu jumladan ertak terapiyasi) — badiiy kompozitsiya va badiiy asarlarni ijodiy oʻqish yoki yaratish.
Musiqa terapiyasi
Drama terapiyasi
Raqs terapiyasi
Qoʻgʻirchoq terapiyasi
Qum terapiyasi
Haykal terapiyasi
Fototerapiya
Oʻyin terapiyasi
Art terapiya vazifalari.
Agressiya va boshqa salbiy his-tuygʻular uchun ijtimoiy jihatdan maqbul boʻlgan joy ajratish.
Yordamchi usul sifatida davolash (psixoterapiya) jarayonini osonlashtirish.
Psixodiagnostika uchun material olish.
Bostirilgan fikrlar va his-tuygʻular bilan ishlash.
Mijoz bilan aloqa oʻrnatish.
Oʻz-oʻzini nazorat qilishni rivojlantirish.
Tuygʻular va his-tuygʻularga eʼtibor qaratish.
Ijodkorlikni rivojlantirish va oʻz-oʻzini hurmat qilishni oshirish.
110 Bixeviorizm (ing. behaviour xulq) — 19-asrning oxiri — 20-asrdagi amerika psixologiyasining yetakchi oqimlaridan biri. B. taʼlimoti asosida odam va hayvon xulqida tashqi muhitdan boʻladigan taʼsir, qoʻzgʻatuvchi (stimul)ga javoban yuzaga keladigan xatti harakat va unga taalluqli nutqiy va hissiy javoblarning majmui yotadi. B. introspektiv psixologiya inqirozi sharoitida va hayvonlar psixikasini eksperimental tadqiq qilish taʼsiri ostida yuzaga kelgan. Chunki bunday tadqiqotlarda inson psixikasini oʻrganishda yetakchi boʻlgan oʻz-oʻzini kuzatish metodidan foydalanib boʻlmagan, shuning uchun hayvonlarga nazorat qilib turiladigan turkum taʼsirlar koʻrsatish va bu taʼsirlarga hayvonlar tomonidan beriladigan (berilayotgan) javob reaksiyalarini qayd etib borishga asoslangan tajriba metodikasi ishlab chiqilgan. Soʻng bu metodika odam psixologiyasini ham oʻrganishga koʻchirilgan. Pozitivizm falsafasi tamoyillari B.ning umummetodologik asosi boʻlib xizmat qilgan. Bu tamoyilga koʻra, fan, bevosita kuzatib boʻlmaydigan ongni emas, balki faqat bevosita kuzatsa boʻladigan narsalarnigina qayd etishi lozim. B. nuqtai nazaridan xulq "stimul—reaksiya" (S—R) aloqalarining majmui sifatida talqin qilingan (tushunilgan). B.ning ilk gʻoyalari E. Torndayk (1874— 1949) asarlarida oʻz aksini topgan. B. dasturi va shu atamaning oʻzi birinchi bor J. B. Uotson tomonidan taklif etilgan (1913). B. ilmiy asoslarining shakllanishiga V. M. Bexterev va I. P. Pavlovlarning ishlari katta taʼsir koʻrsatgan.
B. taʼlimotiga koʻra, odamda, u tugʻilgan vaqtda nisbatan oz (kam) sonli xulqning tugʻma tizimlari (nafas olish, yutish va shahri k.) mavjud boʻladi va keyinchalik shular ustiga ancha murakkabroq xulq jarayonlari qoʻshilib boradi. Muvaffaqiyatli reaksiyalar mustahkamlanib boradi va keyinchalik ham "effekt qonuni"ning qayta tiklanishi anʼanasiga ega boʻladi. Reaksiyalarning mustahkamlanib borishi "mashklar qonuniga" boʻysunadi, yaʼni bir xil stimullarga javoban bir xil reaksiyalarning qaytaqayta takrorlanaverishi natijasida bu reaksiyalar oʻz-oʻzidan yuzaga chiqaveradigan boʻlib qoladi.
B. 20-asrning 20- yillarida yuksak darajada rivojlandi. B. atamasi va tadqiqot metodikalarining asosiy gʻoyalari antropologiya, sotsiologiya va ped.ga ham tatbiq etildi. Xulqni oʻrganish borasida bir-biri bilan bogʻliq bu fanlar Amerikada bixevioral fanlar deb ataladigan umumiy nom olgan. Hozir koʻp hollarda B. gʻoyalari saqlanib qolgan, Ikkinchi jahon urushidan keyin B. anʼanalari qator tadqiqotlar, shuningdek dasturli taʼlim (Skinner) deb nomlangan amerika konsepsiyalarida davom ettirilgan.Hozirgi zamon psixologiyasida B. jiddiy tanqid ham qilinadi. Buning sababi B.da ong, tafakkur, iroda va shahri k. asosiy tushunchalar psixologiyadan chetlashtiriladi, psixikaning ijtimoiylik tabiati inkor qilinadi va shularning oqibatida inson xulqi soddalashtirilib yuboriladi.