Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

2 3 8  Mark R.  Cohen 
görü, 
akıl 
ve dostluk, ortak bir insan deneyimi lehine tekil dini­
bağları  aşarak  eski  bilgeliğin  koru
nmas
ına  ve hakikatin aranıp 
bulunmasına ad
anmı
ş, bu toplulukların bir araya gelmesini ola­
naklı kıldı."68 
Yahudilerin ve Hıristiyanların tarafsız, bir ortamda karşılıklı 
ilgi duyulan konulan tartışma fırsatları, Aşkenazik Kuzey Avru­
pa'da çok az  vardı.  Olduğu kadarıyla  Yahudi ve Hıristiyan bil­
ginlerin bu türden toplanhlarında, Hıristiyanlar Eski Ahit'le ilgili 
"gerçek" Yahudi anlayışını öğrenmenin bir aracı olarak, Yahudi­
ler  Hıristiyan  tefsir yöntemlerini  anlamak  için bir forum olarak 
yararlandılar.69 İslam'daki meclislere özgü olan türden açık fikir­
li  dini  tartışmaların, Hıristiyan Kuzey A vrupa'da bir benzerinin 
bulunduğu  kuşkuludur.  Aksine  orada,  Albertus  Magnus  ve 
Thomas  Aquinas  gibi  Hıristiyan  alimlerin  düşüncesine  nüfuz 
eden akıl, Yahudi entelijensiyaya ulaşmadı. Dahası,  hem Muse­
viliğin hem Hıristiyanlığın kendine haslığını yumuşatacak hiçbir 
dini görececilik rüzgarı da esmedi.  Burada  Hıristiyanlık ile Mu­
sevilik  arasındaki  polemik,  sokakta,  popüler  önyargı  ve  şiddet 
biçiminde sergilendi.70 
İslama Yahudi Polemiksel Yanıh 
İslam'ın Museviliğe nispeten ılımlı saldırısıyla orantılı olarak 
İslama Yahudi yanıh da, Hıristiyanlığa karşı ateşli polemikleriyle 
karşılaşhrıldığında,  özellikle  A vrupa'daki  Hıristiyan  karşıh  Ya­
hudi polemiklerin sertliğiyle karşılaşhrıldığında, yumuşakh. 
Olumsuz Yahudi Tutumları 
Yahudi yazılarında rastlansa da, İslama yönelik düşmanlığın 
tonu, Hıristiyan dünyasındaki benzerinden daha az ekşiydi. Da­
hası,  İsa ve Hıristiyanlık simgeleri, Hıristiyan dünyasının Yahu­
dileri arasında dizginsiz bir tiksinti uyandırdığı halde,71  benzer 
bir itki ve tepki  İslam  dünyasının Yahudileri  arasında yok görü-

---

Haç  ve  H ilal Altında Ortaçağda Yah udiler 2 3 9  
nüyor.  İslami fetihler sırasında, açık ya da örtülü Hıristiyan kar­
şıh  temalar  Yahudi  zihniyetine  o  kadar  yerleşmişti  ki,  Arap 
dünyasındaki  Yahudi  yazılarında  bile  çıkmaya  devam  elti.72 İs­
lam Yahudileri,  Ceuta  (Fas)  ve  İskenderiye limanı gibi Akdeniz 
kıyısının  üç  dinli  pazarlarında  da  Latin  Hıristiyanlığıyla tarhş­
maya girdiler.73 
İslam  dünyasının  Yahudileri  arasında  Hazreti Muh
amm
edi 
betimleyen sadece iki tane aşağılayıcı lakabın kullanıldığı bilini­
yor.  Birincisi,  "deli" 
(meshugga) 
lakabıydı.  O  sırada  inanmayan 
bazı  Arapların Muhammed'e  yakıştırdığı  "çılgın" 
(mecnun) 
sıfa­
hndan açıkça esinlenen Yahudiler, sözcüğü Hosea'daki* bir ayet­
le 
(9: 7) 
ilişkilendirdiler: 
evil ha'navi'  meshugga  ish ha-ruah, 
"Pey­
gamber  çılgın,  sürekli  rahatsız  edilerek  delirtilen  mülhem 
adamdı."74  Diğer  lakap, 
resul 
sözcüğüyle  İbranice  oynanarak 
üretilen  "sakat" 
(pasul) 
lakabıydı.  İslam  hukukuna  göre  böylesi 
hakaretlerin cezası  ölümdü.  Yahudilerin Muh
amm
edi "deli"  ya 
da "sakat" olarak nitelemeleri Müslümanlarca bilindiğine, ya da 
Yahudilerin  daha  incelikli  bir jargon  kullandıkl
arına 
dair  fazla 
belirti yok.75 
Müslüman Polemiklere Yanıt 
Müslüman dünyasında yazılan Yahudi kutsal kitap yorumla­
rındaki İslam karşıh malzemenin, Avrupalı Yahudi kutsal  kitap 
tefsirlerindeki  dinler arası polemikle bir karşılaştırılması', yeter­
siz sonuçlar verir. Örneğin, İspanyol Abraham ibn Ezra'nın 
(1089 
-1164) 
yorumlarında Muhammed'le ilgili  ileri sürülen kutsal  ki­
tap kehanetlerine bir Yahudi yanıh bulunabilir.  Hıristiyan Tude­
la'da doğmuş  olmasına ve yaşa
nunın 
büyük bir bölümünü  İtal­
ya, Fransa ve İngiltere'de dolaşarak geçirmesine karşın, İbn Ezra 
Müslüman  İspanya'da,  Endülüs  sarayındaki  Yahudi  topluluğu 
• Eski 
Ahlt'te adı geçen ikinci.derecede peygamberlerden biri 
-çv. 

---

240 Mark R.  Cohen 
arasında  eğitimini  almışh.  Can  alıcı  ayetleri  ele  alışı,  İslam'ın 
reddiyle  fazla  ilgilenmediğini  gösterir.  örneğin Genesis  17'de, 
Tanrı'nın İsmail'i  kutsamasını içeren bölümü atlar; yorumunun 
bir baskısında ise, Kutsal Kitap'ta başka bir yerde geçen 
bi nıe'od 
nıe'od 
ifadesinde (Exodus 1: 7; Firavun'un İsrail oğullarının nüfu­
sunun artacağına dair korkusuyla ilgili), Muhammed'in gelişiyle 
ilgili  sayısal  öngörüyü  dikkate  almaz.76  Deuteronomy  18'de 
"Efendiniz Tanrı, kendi halkınız arasından sizin için benim gibi 
bir peygamber çıkaracak" ifadesiyle başlayan, pasaj için şu tarih­
sel  açıklamayı  verir:  "Tanrı'nın  çıkaracağı"  peygamberin  Mu­
sa'nın  ardılı  Joshua'ya  işaret  eder  ve  bu  peygamber Tanrı'dan 
gönderilecektir, bir kahin olmayacakhr. Hosea 13: 5'i, -"Ben, çöl­
de  size  yol- göstermiş  olan  Efendiniz  Tanrıyım"  ifadesini  -
Müslüman yoruma göre Muhammed'i ima eden ifade- yorum­
layan İbn Ezra, bu ifadenin, çölden çıktıklarında Tanrı'nın İsrail 
oğullarına  yaphğı  ihsanla  ilgili  görüşünü  içerdiğini  belirtir. 
Açıkçası ibn Ezra, Müslüman Kutsal kitap  tefsirlerinde  anlamlı 
bir  meydan  okuma  görmez.  Müslüman  açıklamalar,  ayetlerin 
manhklı Yahudi okumalanyla kolayca karşı durulabilen metin­
lerin taraflı bir okumasını temsil eder. 
Genesis  16'daki  öykünün  ele  alınışı  daha  karmaşıkhr.  Ha­
gar'ın oğlu İsmail'le birlikte çıkıp gitmesi sırasında melek, oğlu­
nun büyük, güçlü bir halk yaratacağı kehanetiyle Hagar'ı rahat­
lahr.  İslam'ın  doğuşundan çok önce,  Deuteronomy  33:  2-3'teki 
"Sina-Seir-Paran  ayeti"yle  ilgili  bir midraşta77  rebbiler,  Genesis 
16'daki  İsmail  betimlemesini,  Tanrı'nın  Tevrat'ı  İsrail'den  önce 
Yahudi  olmayan  milletlere  sunduğuna  dair  süregelen  inançla 
ilişkilendirmişlerdi.  İsmail'in "eli  herkese karşı"  olan bir  "yabani 
adam" 
(pere' adanı) 
olarak nitelenmesi (Genesis 16), Yahudi vaiz­
ler tarafından, İsmail ve torunl
arının 
hırsız  oldukları ve dolayı­
sıyla Tevrat'a layık olmadıkları şeklinde anlaşıldı.78 
Müslüman dünyada yazı yazan ortaçağ Yahudi yorumcula­
rının, 
bu düşmanca temayı geliştirme olanakları vardı; fakat, bu 

---