Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
4- İslam' da Yahudilerin Hukuksal Konumu "Yahudiler Hukuku" - İslam' da Zimmi Hukuku Yahudilerin hukuksal statüsü bakımından İslam ile Hıristi yanlık arasında başta belirtilmesi gereken iki temel fark var. Bi rincisi, İslam, İslami yönetim alhnda yaşayan Yahudileri ve diğer gayri-Müslimleri (dini ve pek çok sivil meselede iç özerklikten yararlansalar da) İslami hukuka tabi görür.1 Buna karşı ortaçağ kilisesi, Yahudiler üzerindeki yetkiden vazgeçme eğilimindeydi. Dahası, ortaçağ Hıristiyan devlet, kendi payına, evrilen kamu hukuku şemsiyesinin dışında özel bir monarşik "mülk" örneğini oluşturuncaya kadar Yahudiler üzerindeki kontrolünü pekiştir diği halde, İslami hukuk, yöneticinin gayri-Müslimler üzerinde iyelik hakkını hiçbir zaman onaylamadı. Gayri-Müslimler yöne ticinin taşınır malı değil, ikinci sınıf da olsa tebaasıydı .. İkincisi, Hıristiyanlıkta Yahudiler, Hıristiyan toplum içinde sürekli yaşayan tek inançsız topluluk -dolayısıyla, hem kilisenin hem devlet düzenlemesinin özel bir nesnesi- olduğu halde, İs lami hukuk Yahudileri nadiren seçip ayırdı. Daha çok, geniş ka firler -zimmi1er- kategorisi altına sokuldular.2 - Zimmi'ler, "Kitap Ehli"ydi -Hazreti Muhammed'in ilahi olarak vahiy edilen kutsal bit kitabı kabul edenler olarak tanıdığı gayri-Müslimler. Başlan gıçta bu kategori sadece Yahudileri ve Hıristiyanları, Muham med'in ilişki içinde olduğu iki tektanrılı dini (arlı Kuran'daki Sa bian'ları) kapsıyordu. İslam yayılınca, diğer dinler de zimmi ka tegorisinin İçine alındı.3 İslam'ın hukuk literatürü ile Hıristiyanlığın hukuk literatü rünün bazı özelliklerini karşılaşhrdığımızda, -bu önemli (ve ay dınlahcı) fark görülür. Daha önce de belirtildiği gibi, beşinci yüzyılın Theodosian Yasası, kilise ile diğer dinler arasındaki iliş kileri ele alan kitapta, Yahudilere, başka yerlerde genel başlıklar altında dağınık duran yasaları tamamlayan ve bazen tekrarlayan 96 Mark R. Cohen bir bölüm ayırır. Daha dokuzuncu yüzyılda düstur hukukçuları, benzer bir yolu izliyorlardı. Wormslu Bişop Burchard, kendi Decretum'unda (1012), Hıristiyan vaftiz ve kiliseye kabulü ele alan bir bölüm olan dördüncü kitabının sonunu doğru, Yahudi ler hukukundaki kısıtlayıcı maddeleri pekiştiriyordu. Birinci madde, Yahudi'dönmeleri vaftize kabul etmeden önce muayene etme prosedürüyle ilgilidir.4 Eski Ahit'ten alınan geleneksel, sal dırgan inatçı Yahudiler metaforuyla (Meseller 26: 11 "Kusmuğu na geri dönen bir köpek gibi") başlar: "Vefasızlığı sık sık kusmu ğuna geri dönen Yahudiler, Katolik inanca gelmek isterlerse . . . "5 Chartres'li Ivo, çok daha fazla sayıda Yahudi karşıtı düsturu, ço ğunu "Yahudiler için gerçek bir yasa oluşturdukları" 13. kitapta toplayarak derlemesine geçirdi.6 On üçüncü yüzyılda düstur hukukçuları, Yahudiler hukukuna De judeis başlığı altında özet bölümler ayırdılar.7 İslami. hukuk kitapları, eş bir sentetik alt bölüm, Latince De judeis'in ArapÇa karşılığı olan bir Fi' l-yahud bölümü içermez. Geç ortaçağa kadar, on dördüncü yüzyıl hukukçusu İbn-i Kayyım el Cevziyya'nın Ahkam ahi al-dhimma'sına [Himaye Altındaki Halka Dair Kanunlar] kadar,s kapsayıcı bir şekilde ve özel olarak zim miler için daha genel bir İslam hukukunu konu alan bir kitap çıkmadı. Bu eser (Fattal kitabını yazdığında henüz basılmamıştı) üzerinde özellikle duruyorum; çünkü, daha önceki literatürde büyük ölçüde dağınık duran malzemenin, iyi bir sentezini veri yor. Roma hukuku gibi İslam hukuku da, konuya göre düzen lenmiştir. Tipik olarak ahi al-dhimma ile ilgili statüler, geleneksel, konusal şemalarda toplanır -zimmilerin İslam hukukuna tabi ol dukları ilkesiyle tutarlı olarak Abd el-Rezzak el-Şan'ani'nin (ölümü 826) erken fakat düstursal olmayan hadis derlemesi El musannafının "Kitap Ehli Üzerine" (Kitab fi ahl al-kitab) başlıklı uzun bir bölümü var; fakat bu bir istisnadır. Altı hadis derleme sinden hiçbiri düstur olarak görülmedi -İbn Abi Şayba'nın Mu- Haç ve H i lal Altında Ortaçağda Yah ud i l e r 9 7 sannafı da kabul edilmez.9 Abd el-Rezzak1ın çağdaşının (ölümü 849), böyle bir alt bölümü yok. Zinınıi'lere ve/veya Kitap Ehli1ne işaret eden pasajlar, hadislerde, cihad üzerine kitapta bile, büyük ölçüde birbirinden yalıhlır. En önemli hadis kitaplarında· gayri Müslimlerle ilgili maddelerin bir araya toplanmamış olması, bir terim uyarlamak gerekirse 11Zinınıi hukuku11nun genel İslam hu kuku literatürüne (fıkıh) yayılmasıyla tutarlıdır. İslam hukuku külliyah, içinde Zinınıi hukukunun yayılımı ve dağılımıyla ilgili birkaç örnek bu noktayı aydınlahr. Hanefi hti kukununio temel kitabı el-Serahsi1nin Kitab el-nıebsud1a, evlilik ile ilgili yasaları, evlilik üzerine kitap Kitab el-nikah1ta toplar ve kita bın 29 bölümünden biri zinınıi evliliğine ayrılıyor.11 Serahsi'nin Sahş Üzerine Kitap1ı (Tikab el-bay), İslam hukukunda genelde ol duğu gibi, 11Zinınıi1lerin Sahşları Üzerine11 bir bölümü içerir.12 Zinınıi1erle ilgili maddeler, ceza hukuku üzerine bölümlerde de bir araya toplanır. Serahsi1nin "Belirlenmiş Cezalar Üzerine Ki tap11ı (kitab el-hudud), şunu ilan ederek başlar: 11Eğer bir grup Müslüman ya da zinınıi, öldürerek ya da parasını çalarak bir grup Müslüman ya da zinınıi'ye saldırırsa, imamın bunların sağ elleri ile sol ayaklarını kesmesi gerektiğini söylüyoruz.1113 İsl amın temel bir hukuk kitabı, zimmi alt gruplarından birini adıyla andığında, İslam hukukunun oluşum sürecinde olduğu yüzyıllarda Yahudilerden sayılan çok fazla olan Hıristiyanlara işaret edilir. Bazı değerlendirmeler, Arapçada Mecusi denilen Zerdüştleri ayırır; zira onlar, ateşe tapmaları ve vahiy edilmiş bir kitaptan yoksun olmalarıyla özel bir sorunu temsil ediyorlardı. Gayri-Müslimlerin hukuksal statülerini İslami kavramlaşhrma biçimleriyle ilgili bu gözlemler, İslam hukuku özel olarak Yahu diler üzerinde yoğunlaşmaz dediğimde anlatmak istediğimi da ha iyi açıklar. 11Yahudiler hukuku11nun 11Zimmi hukuku11 kategori sinin arkasında su yüzüne çıkması, Yahudilerin hukuksal statü süne İslami yaklaşım ile Hıristiyan yaklaşım arasında önemli bir Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|