Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç  ve  H i lal Altı nda Ortaçağda Yahu d i l e r  1 07 
ristiyanlığı  puta  tapıcı  gördüğü  için,  Müslümanlar  bu  konuyu 
kullanabilirdi.48 
Bu  sınırlamalar,  Yahudileri  fazla  etkilememiş  görünüyor, 
Arap tarih kaynaklan, Müslümanların gözü önünde ayin yapan 
Hıristiyanlara  bundan vazgeçmelerinin emredildiği sayısız olayı 
kayda  geçirdiği  halde,  Yahudiler  nadiren  göze  çarpar.49  Bunun 
nedeni,  kısmen,  pek çok  Yahudi  ayinin kapalı  mekanda  gerçek­
leşmesi ve İsl
amın 
kolayca putperestlik olarak yorumlayacağı bir 
şey içermemesiydi.  Dahası,  duyulur  mesafede yüksek  sesle  dua 
ederek  ya  da  Paskalya'da  ortalıkta  görünerek  Hıristiyanlan  ra­
hatsız  etmemeye  yüzyıllarca  gösterilen  özen  Yahudileri,  Müs­
lüman kısıtlamaları sükunetle kabul etmeye hazırlamışh!  (Yahu­
dilere  sorun  yaratacak  tek  dışarı  mekan  dini  pratiği,  kaçınılması 
olanaksız cenaze törenleriydi).50 
Erken Hıristiyan-Roma Yahudiler hukuku, Purim bayramın­
da* Haman kuklasının asılmasını yasaklayarak,  Ömer Pakh'nda­
ki  bu  hükümle  kaba  bir  paralellik  içerir.51  Benzer  şekilde,  daha 
alhncı yüzyılda ecclesiastik hukuk,  Papa Innocent IIl'ün yazdığı 
gibi,  "eski  adetin  aksine  Yahudiler,  alışkanlıkları  olduğu  üzere 
Haç üzerinde çarmıha gerilene taphkları için Hıristiyanlarla alay 
ettikleri  ve  münasebetsizlikleriyle  onları  ibadetlerinden  vazge­
çirmeye  çalışhklan  yerlere,  sokaklara  ve  kamuya  açık  yerlere" 
üşüşmesinler  diye, Paskalya sırasında Yahudilere  sokağa çıkma 
yasağı koydu.52 
Ömer  Pakh'yla karşılaşhrma,  Museviliğe  yönelik  Müslüman 
tutum  ile  Hıristiyan  tutum arasındaki önemli bir  farkı  belirgin­
leştirir. Hıristiyanlık, inançsız karalamanın açıkça sergilenmesine 
karşı  yasalar  çıkardı.  Hıristiyan  dinin  hakikatine  bir  meydan 
okumayı tetnsil  ediyordu.  Daha  önceki tek tannlı  dinlerle ilişki-
· Yahudi  kavminin  Haman'ın  elinden  kurtuluşu  anısına  düzenlenen 
Yahudi bayramı  -çv 
-

---

l 
08 
Mark R. Cohen 
sinde çok daha az diyalektik olan İslam ise,  dine saygısızlık ge­
rekçesiyle  değil,  Yahudileri ve Hıristiyanlan ve dinlerini hak et­
tikleri,  aşağı konumda  tutmak  istediği  için,  Yahudi ve  özellikle 
Hıristiyan ayinlerin aleni sergilenmesiyle ilgilendi.53 
Din Değiştirme ve İslam' a 
Zimmi 
Dönüşü 
Ömer Paktı, aleni dini törenler üzerindeki  yasağın yanı sıra, 
gayri-Müslimlerin din değiştirmemelerini de  emreder,  ya  da İs­
lama dönmek isteyen dindaşların yoluna engeller koyar. Bu son 
hüküm, Hıristiyan-Roma Yahudiler hukukunu  akla getirir: 11Ya­
hudilerin, Musevilikten Hıristiyanlığa dönmüş olan herhangi bir 
insanı rahatsız  etmesine,  ya  da saldırmasına izin verilmeyecek­
tir."54 Fakat bağlam farklıdır. Hıristiyan özgüven üzerinde tedir­
gin edici bir etkisi bulunan yeni Hıristiyanların Museviliğe  tek­
rar geri dönmelerini engellemek için Hıristiyanlık çok mücadele 
etti.  Hıristiyanlıktan Museviliğe  geri  dönüş, Hıristiyanlığın, Hı­
ristiyanlık  doğduğu  saatte  Museviliğin  "öldü"  şeklindeki  temel 
ilkesine ideolojik bir darbeyi temsil ediyordu. Ömer Paktı'ndaki 
hüküm, geri dönüş kaygısı taşımaz. Kendi üstünlüğünü dayatan 
İslam, basitçe kendisi dışında herhangi bir dine dönüşü yasaklar: 
Ayırma ve Aşağılama Simgeleri 
Ömer  Paktı,  zimmi'leri  aşağılamanın  bir  parçası  olarak;  bir 
Müslü
manın 
varlığında,  eğer oturuyorlarsa  ayağa  kalkmalarını 
ister. Zimmi1er, ata binmekten imtina ederek, ya da silah taşıma­
yarak da düşük düzeylerini göstermek zorundadırlar.55 Pakt, ev­
lerini  Müslümanlarınkinden  daha  alçak  inşa  etmeleri  konusun­
da da zimmi'leri uyarır. 
Zimmi'lerin  kabul  etmek  zorunda  olduğu  diğer bir koşullar 
grubu da, onları hakim gruptan ayırt etme niyetiyle konulan ko­
şullardı.  Müslümanlardan  farklı  konuşmalı  (binin  tam  anlamı 
belli değil), onursal adlar ("Ebu" ile başlayan adlar) ve mühürle-

---

Haç  ve  H i lal Altı nda Ortaçağda Yah u d i l e r  l 09 
rinde Arapça  yazı kull
anma
ktan  sakınmalı ve farklı  giysiler gi­
yinrnelidirler. Müslümanlardan farklı giyinme koşulu, görünüşe 
göre, ilk defa 1215'de Dördüncü Lateran Konsey'in düsturların­
da görülen Hıristiyan buyruğun kaynağıdır.56 Hıristiyan dünya­
sında,  başlangıçtaki  amaç,  Hıristiyanlar  ile  Yahudiler  arasında 
cinsel  ilişkiyi  yasaklamakh.  Laik  yöneticilerin  düsturu  uygula­
maları,  tedrici  ve  kesintili  ilerledi.  "Yahudi  işareti"nin;  nakit 
ödeme biçimine  dönüşmediği  yerde, Yahudilerin yabancı statü­
sünü belirtmeye ve  onları ahalinin şiddetine daha açık hale  ge­
tirmeye yaradı. 
Gayri-Müslimlerden  giysileriyle  kendileriİı.i  ayırmalarını  is­
teyen  yasanın  kökenini  kuşatan  koşullar, 
fikir  verecek  ölçüde 
farklıdır.57  Tritton'un  gözlemlediği  gibi,  fethedilen  toprakların 
gayri-Müslim ahalisi,  giysileriyle;  kaba,  çöl  Araplarından  zaten 
ayırt  edilebilir  durumdaydılar.58  Daha  sonra,  gayri-Müslimler 
siyasi koşullarına eşlik eden baskıyı savmaya çalışınca ve Arap­
lar  da  çoğunlukla  yerli  halka  öykünerek  daha  "uygar"  giysileri 
benimsedikçe,  Müslüman  egemen sınıf gibi  giyinme  ve  dolayı­
sıyla  bunu  engelleme  dürtüsü  arfu.59  Bu  uslamlama,  Tritton'ın 
Ömer  Pakh'nın  topyekun  otantikliği  konusundaki  kuşkuculu-
. ğunun temelidir. 
Triton  ve  ondan  sonraki  bilginler,  dindar  Emevi  halifesi 
Ömer  ibn  Abd  el-Aziz-in 
(il. 
Ömer),  gayri-Müslimlere,  ünlü 
zünnar· 
da  dahil,  giysi  kısıtlamaları  dayatan  ilk  kişi  olduğuna 
inanır.60 Ne var ki, Pakt'la ilgili makalesinde Albrecht Noth, 
zün­
nar 
düzenlemesinin  (dolayısıyla,  gayri-Müslimlerin  statüsüyle 
ilgili  diğer  dışsal  göstergelerin)  fetih koşullarının  ürünü  olarak 
daha  önceki  zamanlardan,  hatta 
1. 
Ömer  zamanından  gelmiş 
olabileceğini ileri sürer.  Noth, 
zünnar'ın 
(Grekçeden alman 
zona-
• 
Gayri-Müslimlerin bellerine bağladıkları uçlan sarkık ipten örme ku­
şağa verilen ad -çv. 

---