Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
1 78 Mark R. Cohen yerarşisinde 'Yahudiler (ve diğer gayri-Müslimler) organik bir yer işgal ediyorlar mıydı? Ya da, Hıristiyan dünyasındaki ben zerleri gibi, egemen toplumdan dışlanır duruma geldiler mi? Yahudilerin özel giysilerle ve belli davranışlarla kendilerini Müs lümanlardan ayırt etmelerini istediği için Ömer Pakh'nı, zim:.. mi'lere dışlamayı dayatan bir belge olarak okumak olasıdır. Ger çeklikte, Pakt'ın düzenlemeleri, bir tek toplumsal düzen içinde Müslümanlar ile gayri-Müslimler arasındaki hiyerarşik aynını pekiştirecek kadar dışlama niyetinde değildi. Gayri-Müslimler "kendi yerlerinde" kalacakh. Müslümanların ya da İslam'ın üs tünlüğüne meydan okuyabilecek herhangi bir hareketten, öze likle dini hareketten sakınacaklardı. Bununla birlikte, zimmi, İs lami toplumda belirli bir yer işgal ediyordu bişopluğuna -düşük bir düzey, fakat.yine de bir düzey. Hinduizm gibi İslam da, fark lılığı, hiyerarşik toplumsal ilişkiler düzeninin doğal gereği olarak tanıyıp kabul ediyordu. İslam düşüncesindeki en temel içerdekiler ile dışarıdakiler ayrımı -dünyanın iki kısma ayrılması: İslam'ın Evi ya da Alanı (dar el-İslam) ve Savaş Evi ya da Alanı (dar el-harb) gayri Müslimlerin Müslüman hiyerarşisine dahil edilmesini doğrular. Savaş Alanı, İslam Alanı'na çok benzer ve Müslümanlara, İslam toprakl arının dışındaki kafirlere karşı cihat yürütmeleri, onları kılıç ile İslam arasında tercih yapmaya zorlamaları emredilir. Sa vaş Alanı'nın yerli bir gayıj-Müslimi, güvenlik, garantisi alhnda İslam toprağına -örneğin işi gereği- girebilir.24 Fakat bu, sadece geçici bir himaye statüsüdür. Bu mustamin1erin üstünde, üçüncü bir seçenekten -din değiştirme zorlaması, olmaksızın dininin ge reklerini az çok özgürce yerme getirme ve güvenlik karşılığında haraç ödeme ayrıcalığı- yararlanan İslam Alanı'nın yerleşik gay ri-Müslim sakinleri, ahi el-zımmet, yer alır.25 Bu nedenle, marjinal de olsalar Yahudi, ve Hıristiyan zimmi'ler, İslami toplumsal dü zenin hiyerarşisinde kabul edilen, sabit ve güvenli bir aralığı iş- gal ediyorlardı. · Haç ve H ilal Altı nda Ortaçağda Yah u d i l e r 1 79 Hanefi hukuku -İslami hukuk biliminin dört Ortodoks (Sün ni) mezhebinden biri- bunu çok iyi ifade eder. Gayri-Müslim mustamin'lerin ve zimmi'lerin Müslüman mahkemelerdeki hu kuksal konumunu karşılaşhran hukuksal belgenin bir bölümü, miras hukukuyla ilgili olarak şunları belirtir: Mustarnin'lerin karşısında ahl el-zımmet'nın konumu, ahl el zimmet karşısında Müslümanların konumuyla aynıdır; zira, mustamin'lerin aksine bunlar bizim Ala nımız a mensupturlar [li'ennehum rnin ehli darine]. Bu nedenle de, zimmi bir köle, bi zim aramızda kaldığı sürece bir mustarnin'in iyeliğine bırakıla maz. Aksine, hpkı bir Müslüman bir zimmi'nin iyeliğine bırakı lamayacağı gibi, mustarnin köleyi satmaya zorlanmalıdır.26 Başka bir Hanefi kitabında bu konum, daha açık bir şekilde açıklanır: Haydutlara verilen cezanın, "Al anımız ın daimi men supları [ala el-ta'bid] oldukları için" Müslümanlara ve zimrni'lere eşit uygulandığı söylenir."27 Ortaçağ İslam' ının zimmet tarhşmalarında kullanılan termino lojiden zimmi- Müslüman ilişkilerini kapsayan bir hiyerarşi kav ramı çıkarsanabilir.28 Dhimma sistemini betimleyen en genel te rim, cizye ödemeyi tarif eden Kuran ayetinin son sözcüğü şaghi rnn ' dan türetilen şaghat'dır. Görmüş olduğumuz gibi, diğer orta çağ bilginlerinin yanı sıra birçok Kuran yorumcusu da, bunun simgesel olarak alçalhcı bir hareketi tarif ettiğini kabul eder. Bu nunla birlikte, İbn Kayyım el-Cevziyye kadar önemli bir otorite, şaqhar'ın gayri-Müslimin İslam otoritesine (yasal arına ) boyun eğmesine [iltizamuhum li-jiryan ahkam el-milla aleyhim) işaret etti ğine dair daha temel bir fikri savunarak bütün bu anlamları red detti.29 On birinci yüzyıl İspanyol-Müslüman edebiyatçı ve fıkıh çısı İbn Hazın, üç yüzyıl önce bunu dillendirdi: Şaghar, onların İslam otoritesine tabi olduklarını [yajri hukm el-İslam aleyhim] küfürlerinden herhangi bir şeyi ve İslam di nince yasaklanan herhangi bir şeyi açıkça göstermemelerini anla- 1 80 Mark R. Cohen br ... "ÖmerHükümleri", bunun için Allah ondan razı olsun, şaghar'ı özetler.30 Bir tek bütünlük içinde grupların açık hiyerarşik sıral anma sı, gayri-Müslimler ile Müslümanlar arasındaki temel ilişkinin bu niteliklerinin temelini oluşturur. · Şaghar'a tabi insanlar, marjinaldirler, fakat dışlanmazlar; zira, kendi düşük, derecesine uygun davrandığı sürece zimmi, hakim Müslüman grupla birlikte bir dizi faaliyete kahlmak için sınırları geçebilir. Ekonomik faaliyetlerde tezahür etmesine karşın, bu durum, kültürel alışverişe, devlet bürokrasisine ve hp mesleğine de yayıldı. Başka bir ifadeyle, Yahudilerin ve Hıristiyanların İs lam hiyerarşisi içinde marjinal bir durumda bulunmalan, İs lam' ın toplumsal düzeninin yapısal bir özelliğini oluşturur. Geleneksel olarak şaghar teriminin yerine Müslümanlar ile zimmi1er arasındaki ilişkiyi tarif etmek için kullanılan başka bir Arapça sözcükler saikımı, zimmi1erin düşük derecesini yumuşa hr görünüyor. Bu terimlerden en çok kullanılanı ghiyar terimi dir.31 Bazen bu terimin eşanlamlısı olan ve farklılığı ya da ayrılığı gösteren tamyiz sözcüğüne rastlanır. Birincisinde ghiyar, gayri Müslimlerden istenen ayrı giysileri anlam; fakat, terim genişle yerek, Müslümanlar ile gayri-Müslimler arasındaki bütünsel farklılık sistemini de çağrışhrır.32 Doğrudan Kuran'ın kavgacı cizye ayetinden alman şaghar teriminden daha az amirane olan ghiyar/tamyiz sözcükleri, şaghar'ın taşıdığı hiyerarşik anlama kar şın ortak çıkarları bulunan Müslümanlardan ayrı, fakat onlarla paralel bir arada var olan farklı etno-dini gruplar arasında "ya tay" ilişkiler olasılğını gösterir. Gerçekten de, zimmi'lerin marjinal durumlarının şekillendir diği fiili toplumsal ilişkiler, şaghar rejiminin ayrımcı niyetini bir bakıma yahşbrdı. On ve on birinci yüzyıl Irak'ıyla ilgili kaynak lara dayanan Roy Mottahedeh, katiplerin, askerlerin ve tüccarla rın (yanı sıra doktorların), ortak çıkarlar etrafında kendilerini Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|