Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Polad tökmə üsulu 79
yuxarıya doğru məqsədli bərkiməsinə şərait yaradır. Bərkidikdən sonra kokillər töküyün üzərindən kəlbətin formalı kranlarla ayrılırlar.
lövhə və kokillər
Fasiləsiz tökmə üsulu ilə polad töküklərin alınmasında elə töküyün özü müəyyən mənada kokil rolunu oynayır (şəkil 2). Çünki, tökmə zonasına daxil olan maye ilkin olaraq qəlibin divarları ilə görüşdükdə onda bərkimiş qabıq əmələ gəlir. Tökmə davam etdiyindən daxi- lində ərinti olan qabıq tökmə zonasından kə- narlaşdırlır, onun tökmə zonasında olduğu vaxt tam bərkimə üçün kifayət etmir. Tökmə zona- sını tərk etmiş, üzü nisbətən bərk qabıqlı ərinti diyircəklər arasında nəql etdirilir və zaman
Şəkil 2. Fasiləsiz tökmə üsulu ilə polad məmulun alınması keçdikcə onun daxilindəki maye tam bərkiyir. Bu üsulla böyük uzunluqda və həcmdə polad tökük əldə etmək mümkündür. Bu üsulun məhsuldarlığı digərlərinə nisbətən çox yük- səkdir. İlkin vaxtlarda bu üsul əlvan metallarda istifadə olunsa da, keçən əsrin 60-ci illərindən bəri polad istehsalında da geniş tətbiq tapır.
(alm. das Stahl-Gießverfahren, ingl. Steel casting method) Poladın tablandırılması evtektoidə qədərki poladları As3, evtektoiddən sonrakı poladları isə As1 temperaturlarından 30÷50°C yuxarıda qızdırıb, sonra yüksək sürətlə (su və ya yağ mühitində) soyudulmasından ibarətdir. Tab- lamadan sonra poladlar onların daxilində yaranmış gərginliyi və kövrəkliyi azaltmaq üçün →tabəksiltmə əməliyyatına uğradılır. →Dəmir-karbon hal diaqramına əsasən pola- dın termodinamiki dayanıqlı halı GSE xət- tindən yuxarıdakı temperaturda austenit və γ- dəmirdən ibarətdir. PSK xəttindən aşağıda fer- rit və sementitin qarışığı üstünlük təşkil edir. Yavaş soyumada PSK xəttindən yuxarıda austenit ferrit və sementitə parçalanmalıdır. Bu çevrilmənin sürəti temperaturdan asılıdır və nisbətən aşağı temperaturda çevrilmə sürəti o qədər aşağı olur ki, austenit parçalana bilmir. Temperaturun sonrakı kiçilməsində austenit martensitə çevrilir ki, onun da strukturda yaranması bərkliyin və möhkəmliyin kəskin artmasına və plastikliyin azalmasına gətirib çıxarır. Bu baxımdan poladın tablandırılmasın əsas məqsədi sürətlə soyutmaqla tam martensit strukturunun əldə olunmasıdır, yəni sürətli soyuma nəticəsində austenitin parçalanmasının qarşısını almaq və onun tamamilə martensitə çevrilməsinə nail olmaqdan ibarətdir. Minimal soyuma sürətinə poladın kritik tablanma sürəti deyilir. Poladın tərkibindən, hissənin ölçüsü və həndəsi formasından, tələb olunan mexaniki xassələrdən asılı olaraq aşağıdakı tablama üsullarından istifadə olunur.
Burada azkarbonlu və legirli poladdan hazırlanmış maşın hissələri austenit halına qədər qızıdılır və sonra divarının qalınlığın- dan asılı olaraq su və ya yağda soyudulur.
Poladın tablandırılması 80
austenit halına qədər qızdırılır və öncə 300÷400°C-ə qədər suda, sonra isə nisbətən kiçik sürətli soyutducu mühitə daxil edi- lərək orada otaq temperaturuna qədər soyudulur. Polad, martensitin yaranma tem- peraturu intervalında yavaş soyuduğu üçün daxili gərginlik azalır.
lına qədər qızdırılaraq saxlandıqdan sonra o, martensit çevrilməsindən 180÷250 °C yuxarı temperatura malik olan soyuducu mühitdə, bütün həcmi bu mühitin tem- peraturunu alana qədər saxlanır. Növbəti mərhələdə hissə havada soyudularaq tab- lanır (yəni austenit martensitə çevrilir). Prosesin belə aparılması divarının qalınlığı müxtəlif olan hissələrdə termiki emal nəticəsində yaranan qalıcı gərginliyi aradan qaldırmağa şərait yaradır.
tablamada polad
məmul martensit çevrilməsindən yuxarı tempera- turda soyuducu mühitdə saxlanaraq aus- tenitin izotermik çevrilməsi ilə səciyyə- lənir. Austenit 250÷350°C-də beynitə çevrilir. Beynit strukturu poladın yüksək möhkəmliyini və özlülyünü təmin etsə də, bu effektə karbonlu poladlarda rast gəlinmir. İzotermik tablamada soyuducu mühit kimi duz (55%KNO 3 və 45%NaNO 3 ) və ya qələvi məhlullardan (20%NaOH və 80%KOH) istifadə olunur.
polad lazım ola temperatura qədər qızdırılır, bu şəraitdə bir müddət saxlandıqdan sonra soyuducu mühitə daxil edilərək soyudulur. Hissənin səthində müəyyən tablanma dərinliyi əldə olunduqdan sonra o xaricə çıxarılaraq havada soyudulur. Bu zaman hissənin daxilində temperatur hələ yüksək
olduğundan istilik
daxildən xaric qata ötürülür. Nəticədə xarici səthdə öz-özünə→ tabəksiltmə prosesi baş verir. Bu üsuldan zərbələrlə işləyən
alətlərin səthlərinin termiki emalında istifadə olunur. Xaricdən daxilə getdikcə azalan bərklik alətlərin dinamik özlülüyünü artırır. (alm. das Härten von Stahl, ingl. Hardening of
sənin üst qatında termiki emal nəticəsində müəyyən mexaniki xassələr əldə olunur. Səthi tablama prosesində hissənin daxilində plas- tiklik və özlülük saxlanılaraq, onun səthində bərkliyi, yeyilməyə davamlığı və dinamiki yükləmələrə qarşı möhkəmliyi artırılır. Səthi tablamada hissənin səthi asetilen- oksigen qazının alovu ilə, əridilimiş və ya ifrat qızdırılmış duz və qurğuşun vannalarında və ya yüskək tezlikli elektrik cərəyanı vasitəsilə qızdırıla bilir. Hissənin üst səthi sürətlə qızdırıldığından istiliyin daxilə keçməsinə vaxt qalmır və nə- ticədə xarici səthdən daxilə getdikcə tem- peratur fərqi yaranır. Üst səthdə temperatur A s3 -dən yuxarı olduğundan burada martensit, növbəti, tempearturu A s1 -ə uyğun gələn qatda trostit və sorbit əmələ gəlir. Yəni xarici səth tam, sonrakı qat isə natamam tablanır. Səthin qızdırılma sürəti xırda dənəvərli strukturun alınması üçün əhəmiyyətlidir. Bu- nun üçün hər qızdırma sürətinə uyğun tem- peratur intervalı müəyyən olunur. Əgər səth ki- çik sürətlə qızdırılarsa, onda temperatur inter- valı dəmir-karbon hal diaqramından uyğun seçilir. Böyük sürətlərdə qızdırmada tem- peratur intervalı şəkil 1-dən (sahə İ) götürülür.
I-elektrik cərəyanı ilə sürətli qızdrıma II-sobada kiçik sürətlə qızdırma
Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|