Hisse 01 uz qabigi

Porşenli kompressor 

 

88 

 

qayırmada,  tekstil,  kimya,  soyuducu  səna-

yesində  və  kriogen  texnikasında  geniş  tətbiq 

tapır.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 2. İki pilləli hava kompressoru (3 silindr I pil-

lədə, 1 silindr II pillədə) 

(alm.  der  Kolbenverdichter,  ingl.  Piston  compres-

sor) 

 

Porşenli maşın işçi maddənin enerji çevrilmə-

sində  gərəkli  olan  əsas  funksiyaları  →por-

şendən istifadə etməklə yerinə yetirən maşındır 

(şəkil 1).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  1.  Bir  silindrli  porşenli  maşının  sxematik 

təsviri 

a-nazim  çarx,  b-dirsəkli  val,  c-tarazlıq    kütləsi,  d-

sürüngəc, e-porşen, f-işçi kamera  

 

Porşenin hərəkəti zamanı onun maşının silindri 

daxilində  yaratdığı  kameranın  həcmi  və  həm-

çinin  işçi  maddənin  parametrləri  (təzyiq,  tem-

peratur və s.) dəyişilir. Maşınların işləməsində 

işçi  maddənin  enerjisi  azala  (→mühərrik-

lərdə)   və  arta  (→nasos,  → kompressor  və  s.) 

bilər.  İşçi  maddənin  kameraya  verilməsi  kla-

pan, ventil və ya da porşenlə əlaqədə olan pay-

layıcı qurğu ilə tənzimlənir.  

Porşenli  maşınlar  üçün  prosesin  fasiləliyi  və 

tsiklik  olması  səciyyəvidir.  Çox  hallarda  por-

şenin  irəli-geri  hərəkəti  →çarxqollu-sürüngəc 

mexanizmi  vasitəsilə  dirsəkli  valın  fırlan-

masına  və  ya  əksinə  çevrilir.  Prosesin  tsiklik 

aparılması  və  çarxqollu-sürüngəc  mexaniz-

minin  tətbiqi  maşınların  rotorlu  maşınlara 

nisbətən sürətli işləməsinə mane olur.  

(alm.  die  Kolbenmaschine,  ingl.  Reciprocating 

engine ) 

Porşenli  nasos  mayelərin  və  qazların  nəqli 

üçün  tətbiq  olunan  nasosdur.  Birinci  taktda 

maye   silindr  daxilində  yerləşdirilmiş  porşenlə 

giriş  ventilindən  sorulur  və  cıxış  ventilinə  vu-

rulur.  Bu  üsul  həcmi  üsul  adlanır,  çünki  iş 

zamanı  mayeyə  verilən  təzyiq  silindrin  daxili 

həcminin  dəyişməsi  hesabına   əldə  edilir.  İşçi 

üzvə  irəli-geri  hərəkətin  verilməsinə  görə  na-

soslar  ötürməli  (val,  çarxqolu-sürgüqolu  me-

xanizmi)  və  düzxətli  olaraq  fərqlənirlər  (şəkil 

1). Mayenin nasosda nəqli istqiaməti giriş (K

g

) 

və çıxış (K

ç

) ventilləri ilə tənzimlənir.  

Porşenli  nasosla  iş  zamanı  mayedə  yüksək 

təzyiq yaranır. Porşenli nasoslar mayenin nəqli 

zamanı  100  МPa  və  daha  çox  qiymətə  malik 

təzyiq  yarada  bilir. Nəql  edilən  mayenin 

həcmini  dəqiq  təyin  emtək  olur.  Nasosun 

işləməsi  əl  ilə  ya  da  elektrik  mühərriki  vasi-

təsilə  icra  edilir.  Porşenli  nasoslardan  geniş  

istifadə  olunmur,  onlar  yalnız  əl  ilə  işləyən 

qürğülarda  və  yüksək  təzyiq  tələb  olunan 

hallarda tətbiq tapırlar. Bu, porşenli nasosların 

çatışmayan  cəhətləri  ilə  bağlıdır.  İş  zamanı 

nasosda maye pulsla vurulur ki, bu da sistemdə 

titrəmələr  yaradır. 

→

Mərkəzdənqaçma  nasos-

lar  ilə  müqayisədə  porşenli  nasoslar  daha 

mürəkkəb  konstruksiyaya  malikdir,  o  öz  sakit 

gedişi,  böyük  qabariti  və  vahid  işə  düşən 

çəkisinə görə fərqlənir.  

---

Porşenli nasos 

 

89 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Porşenli nasosun ötürmə sxemi 

1-işçi kamera, 2-porşen, 3-silindr, 4-qol, 5-oynaq, 6-

sürgüqolu, 7-dirsəkli val 

  

(alm. die Kolbenpumpe, ingl. Piston pump) 

 

Portal frez dəzgahında  →frezləmə başlığı iki  

dayaq arasında bərkidilmiş eninə tirin üzərində 

hərəkət  edir.  Pəstah  qantri  (ingl.  Gantry)    sis-

temi  ilə  təchiz  olunmuş  dəzgahın  konstruksi-

yasından asılı olaraq  tərpənməz yerləşdirilmiş 

stolun  və  ya  hərəkətli  stolun  (tərpənməz 

dayağa  malik  dəzgahda)  üzərində  bərkidilir 

(şəkil 1).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  1.  Dönən  stollu  portal  frez  dəzgahı  (DMG 

firması) 

 

Portal  frez  dəzgahları  böyük  ölçülü  müstəvi 

səthlərin  səmərəli  emalına  şərait  yaradır.  Bəzi 

hallarda  eninə  tirdə  bərkidilmiş  frezləmə 

başlığına  əlavə  olaraq,  sağ  və  sol  tərəflərdəki 

dayaqlarda  da  şaquli  istiqamətdə  hərəkət  edə 

bilən frezləmə düyümləri bərkidilir. Bu, stolda 

bərkidilmiş pəstahın bir gedişdə eyni zamanda 

yan  tərəfdən  də  emalı  üçün texnoloji  imkanlar 

açır.   Bu  növ  dəzgahlar  öz  yüksək  sərtliyi    və 

eyni  zamanda  yüksək  dəqiqliyi  ilə  səciy-

yələnirlər  ki,  bu  da  maşın  hissələrində  tələb 

olunan  keyfiyyətin  və  prosesin  məhsuldar-

lığının təmin olunması üçün əsas şərt sayılır.  

 

(alm.  die  Portalfräsmaschine,  ingl.  Portal  milling 

machine) 

 

Poselye-Lipkin  mexanizmi  fırlanma  hərəkə-

tini  düzxətli  hərəkətə  (inversor)  və  əksinə  çe-

virən 

→

yastı  mexanizmdir.  O,  1864-cü  ildə 

fransız  zabiti  nikola  Poselye  və  litvalı  Yoma 

Lipki  tərəfindən  ixtira  edilmiş  və  buxar  ma-

şınının  inkişafında  önəmli  rol  oynamışdır.  Bu 

mexanizmin  ixtirasına  qədər  düzxətli  hərəkəti 

yönəldicisiz  yaratmaq mümkün  deyildi.  Posel-

ye-Lipkin mexanizminin riyazi təsviri çevrənin 

inversiyasına  əsaslanır.  Mexanizmin  qurulmuş 

həndəsi təsvirində altı bənd görünür:  OA, OB, 

BQ, AQ, PA və PB. OA-nın uzunluğu OB-yə, 

və  AQ,  QB,  BP,  PA  bəndlərinin  uzunluqları 

rombun  tərəfləri  olduğundan  öz  aralarında 

bərabərdirlər.  Onların  birləşməsi  romb  əmələ 

gətirir. Eyni zamanda  O nöqtəsi  tərpənməzdir. 

Mexanizm  iki  sərbəstlik  dərəcəsinə  malikdir. 

Birincisi  OA  və  OB  qolları  bir-birinə  yaxınla-

şıb, aralana bilir. Digər tərəfdən bu qollar bir-

likdə  çevrə  üzrə  O  nöqtəsi  ətrafında  dönə  

bilirlər.  Belə  hərəkət  zamanı  O,  P  və  Q  nöq-

tələri bir düz xətt üzərində qalırlar və

 

 

OP

⋅

OQ=OA

2

-AQ

2

 

 

bərabərliyindən  doğan  şərt  ödənilir.  Belə  ki, 

rombun  təpəsi  olan  P  nöqtəsi  çevrə  üzrə 

məcburi hərəkətə gətirilərsə (şəkildə qırıq-qırıq 

xətlə  göstərilir)  onda  onun  digər  təpəsi-Q 

nöqtəsi  mütləq  xətti  hərəkət  edəcək.  Digər 

tərəfdən  P  nöqtəsi  (O  nöqtəsindən  keçməyən) 

düzxətt üzrə hərəkət etsə, onda Q nöqtəsi çevrə 

üzrə hərəkət alacaq.  

---