Hisse 01 uz qabigi

Yonqarçıxarma prosesinin sumulyasiyası  

 

380 

 

tezliyində  ölçülmüşdür.  Yonqar  seqmentləri 

arasında  deformasiya  lokallaşdırılmışdır.  Nəti-

cədə materialın lokal bərkiməsi əsasında pilləli 

yonqar yaranır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  2.  a)  şəbəkələndirilmiş  tor  topologiyası,  b) 

yenidən hesablamadan sonra alınan tor 

 

Əgər  yonqarın  yaranması  çatlarla  bağlıdırsa 

onda uyğun dağılma və çatyaranma hipotezləri 

SE-modelində nəzərə alınmalıdır. Burada mik-

ro və makro dağılma fərqləndirilir. Bunlar ma-

terialın  deformasiyası  zamanı  →çatların  əmə-

ləgəlməsinin  səbəblərini  izah  edərək  dağıl-

manın  modelləşdirilməsinə  xidmət  edir.    Çata 

əsaslanan  yonqarəmələgəlməni  təyin  etmək 

üçün  zədələnmə  əmsalından  (C

krtik.

)    istifadə 

olunur.  SE  simulyasiyasında  verilmiş  element 

zədələnmə  əmsalını  keçdikdə  onun  tordan 

silinməsi  baş  verir.  Bu  əmsal  aşağıdakı  kimi 

ifadə olunur: 

 

 

Şəkil 4-də dağılma hipotezi əsasında  ADİ-900 

çuqunun  mexaniki  emalında  yonqarım  əmələ 

gəlməsinin simulyasiyası təsvir olunur.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  3.  v

c

=25  m/dəq  və  S=0,20  mm-də  pilləli  yon-

qarın əmələ gəlməsi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  4.  Pilləli  yonqarım  əmələgəlmə  prosesinin 

simulyasiyası (v

c

= 70 m/dəq, S=0,25 mm və 

γ

=-6°) 

 

Dağılma  kriteriyası  kimi  dartılmada  yaranan 

normal  gərginliyin  böyük  toxunma  gərginli-

yinə  nisbətindən  istifadə  olunur  (Barozzo 

prinsipi).  Şəkildə  təsvir  olunmuş  ardıcıllıqda, 

alət  tili  materialla  təmasa  girdikdən  sonra 

pəstahın  səthində  çat  yaranır  və  sürüşmə 

zonası  boyunca  uzanır.  Tilin  qarşısında  yara-

nan  yığılma  zonası  kiçilir  və  yonqar  seqmenti

∫

=

k

d

a

f

C

krit

ε

ε

ε

σ

0

.

)

,

,

(

---

Yonqarçıxarma prosesinin sumulyasiyası  

 

381 

 

 

sıçrayışla  tildən  qabağa  sürüşür.  Çat  əsas  ma-

terialla  yonqar  arasındakı  en  kəsiyi  kiçildir. 

Sürüşmə  bucağı  kiçilir  və  yonqar  pəstahdan 

daha  uzaqlaşdırılır.  Kəsmə  bucağının  kritik 

qiymətindən  sonra  ilkin  sürüşmə  zonası 

dağılır. Nəticədə ikiyə bölünmüş yonqar alınır. 

Qopmuş  yonqar  hissəsi  alətin  qabaq  üzü  üzrə 

sürüşür, yerdə qalan hissə yenidən deformasiya 

olunaraq  yuxarıdakı  proseslərin  təkrarı  üçün 

zəmin yaradır.   

 

(alm. die  Simulation der Spanbildung,  ingl. Simu-

lation of chip formation)

   

 

 

Yonqarın  yığışması  kəsilən  qatın  qalınlığının  

və  eninin  emal  zamanı  kəsmə  zonasında  plas-

tiki deformasiya nəticəsində dəyişilməsi və be-

ləliklə yonqarın uzunluğunun alətin tilinin get-

diyi  yoldan  fərqlənməsi  ilə  xarakterizə  olunur. 

Yonqarın  uzunluğu  kəskinin  gət  etdiyi  yola 

nisbətən  kiçilir.  Yonqarın  plastiki  deformasiya 

nəticəsində  ölçülərinin  dəyişməsi  yığışma  əm-

salı (

ξ

) ilə işarə edilir. Nəzərə alsaq ki, plastiki 

deformasiyanın  təsirindən  yonqarın  həcmi  də-

yişmir,  onda  yonqarın  yığışması  ilə  kəsilən 

qatın  parametrləri  arasında  aşağıdakı  asılılıq 

mövcud  olur:   

ξ

  =  L

0

/L

1

=a

1

/a.  Burada  a  yon-

qarın  qalınlığı,  a

1

  kəsilən  qatın  qalınlığı,  L

1

- 

yonqarın  uzunluğu,  L

0

-  kəsmə  uzunluğudur.  

Yonqarın 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  1.  Yonqarın yığışma  əmsalının  kəsmə  rejimlə-

rindən asılılığı  

yığışmasına  ən  çox  təsir  edən  kəsmə  sürətidir. 

Sürət  ardıqca  kəsmə  bucağı  kiçildiyindən  yı-

ğışma əmsalı da kiçilir (şəkil 1).  Veriş artdıq-

ca əmsal kiçilir. Bunun da səbəbi odur ki, qalın 

yonqarlarda  deformasiya  zəif  gedir.  Nazik 

yonqarlarda  yığışma  əmsalı  daha  çox  nəzərə 

çarpır.  

 

(alm. die Spanstauchung, ing.  Chip compresion) 

 

Yonqarqıran  kəsmə  ilə  emalda  alətin  kəsici 

tilinin  üzərində,  uzun  yonqarların  qırılıb 

əlverişli formaya salınması üçün tətbiq olunan 

pillədir.  Bu  pillə  bərk  xəlitəli  lövhələrdə  çox 

zaman  hazırlama  ərəfəsində  kəsici  tilin  ar-

xasında,  alətin  dal  üzü  üzrə  çöküntü  şəklində 

yaradılır.  Yonqarqıran  pilləsi  olmayan  kəsici 

alətlərin  üzərinə  əlavə  lövhə  bərkitməklə  bu 

pilləni əldə edirlər.  

Yonqar bu pilləyə çatdıqda sınır və onun işçi 

zonadan  təhlükəsiz    nəqli  mümkünləşir  (şəkil 

1).  Çünki  uzun  yonqar  insan,  alət,  dəzgah  və 

emal olunan səth üçün təhlükə yaradır.  

Yonqarqıran  pillənin  eni  və  hündürlüyü 

(dərinliyi)  emal  olunan  materialın  xassələri, 

kəsmə dərinliyi və sürətdən  asılıdır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  1.  Yonqarqıranla  təchiz  olunmuş  kəsici  lövhə 

ilə yonma 

 

(alm. der Spanbrecher, ingl. Chip beaker) 

 

Yorğunluq  (material)  maşınqayırmada  uzun-

müddətli  tsiklik  →gərginliklərin  və  →defor-

masiyaların təsiri altında işləyən  materialların 

öz  mexaniki  və  fiziki  xassələrinin  dəyişməsi-

---