Radial burğulama dəzgahı
110
Radial burğulama dəzgahı böyük, ağır və
nəqli çətin olan maşın hissələrinin bir yer-
ləşmədə burğulanması üçün tətbiq olunan dəz-
gahdır. Bu dəzgahlar universal dəzgahlara aid
olunaraq metal sənayesində kiçik və orta seri-
yalı istehsalda tətbiq olunur.
Şəkil 1. Radial burğulama dəzgahı
Radial burğulama dəzgahı gövdə, qol,
yönəldicilər və burğulama stolundan ibarətdir
(şəkil 1). Üfüqi müstəvidə 360° bucaq altında
dönəbilən qol üzərindəki yönəldicilərdə hərə-
kətli yerləşmiş, radial istiqamətdə sürüşə bilən
burğulama başlığı pəstah üzərində lazım olan
mövqeyə gətirilir. Pəstahın hündürlüyünə
uyğunlaşmaq üçün qol, gövdə üzərində bər-
kidilmiş sütun boyunca mexaniki olaraq
yuxarı-aşağıya hərəkət edə bilir. Qol və
burğulama başlığı verilmiş vəziyyəti aldıqdan
sonra onlar ya əl, ya da avtomatik şəkildə
sıxıcılarlara qərarlaşırlar. Dəzgahın asanlıqla
sazlana bilməsi burğu alətini qısa zamanda
lazımi mövqeyə gətirmək və dövrlər sayını,
həmçinin verişi seçməyə imkan verir. Buna
görə də, dəzgahın idarə elementləri bir lövhədə
cəmləşdirilərək şpindel başlığının yaxınlığında
bərkidilir.
(alm. die Radialbohrmaschine, ingl. Radial Drilling
Machine )
Radial porşenli nasos həcmi hidravlik na-
soslardan olub, porşenləri fırlanan oxa nəzərən
radial istiqamətdə yerləşir. Val üzərində və ya
xaricdə yerləşən eksentrik valın dönməsi za-
manı nasosun işçi həcmi dəyişir. Radial por-
şenli nasosda valın bir dövründə maye porşen-
lər tərəfindən bir neçə dəfə sorulur.
Radial porşenli nasosun sxematik təsviri şəkl
1-də verilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi,
poşenlərin söykəndiyi xarici üzük valın oxuna
nəzərən eksentrik yerləşir. Eksentrikliyin öl-
çüsü sıxışdırılan mayenin həcmini müəyyən-
ləşdirir. İşçi porşen daxili ölü nöqtəsində
(DÖN) sormağa başlayır. 180° dərəcə dön-
dükdə sorma prosesi başa çatır. Bu halda
porşen xarici ölü nöqtəsinə (XÖN) çatır və
nasosun daxili maye ilə dolmuş olur. Bu
nöqtədən başlayaraq maye nasosun təzyiq
kanalına vurulur.
Radial porşenli nasosun üstün cəhətlərinə
daxildir: əlverişli faydalı iş əmsalı, yüskək
təzyiq (1000 bar), səlis işləmə, aşağı dövrlər
sayında yüksək gücötürmə, yastıqlara oxboyu
qüvvənin təsir etməməsi, yüksək uzunömür-
lülük. Çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, bu
nasoslar oxboyu nasoslara nisbətən böyük
qabarit ölçülərinə malikdir.
Şəkil 1. Radial porşenli nasos
1,3- işçi kameralar, 2-aralıq, 4-rotor, 5-plunjer, 6-
gövdə
Nasosun işçi kamerasının həcmi
Wk porşenlərin
sahələrinin Sp və gedişlərinin ( l ) (Wk = Sp *
l) törəməsi kimi tapılır. Şəkil 1-ə əsasən
Radial porşenli nasos
111
məlum olur ki,
l = 2е
Onda, aşağıdakı asılılığı
Wo =
к
⋅
z
⋅
Wk
nəzərə almaqla nasosun işçi həcmi üçün bu
düstur tapılır:
Wo = 2
⋅
Sp
⋅
e
⋅
k
⋅
z.
Bu düsturda nasosun işçi gedişlərinin sayı (k)
nəzərə alınır, çünki radial-porşenli nasoslarda
iki və da çox gedişli ola bilirlər. Gövdənin
daxili profilini xüsusi formada hazırlamaqla
porşenin hərəkət zamanı iki və daha artıq
gedişinə imkan yaradılır. Onu da qeyd etmək
lazımdır ki, bir gedişli hidravlik nasosların işçi
həcmini rotorun gövdəyə nəzərən sürüşməsi
(e-nin qiymətini dəyişməklə) hesabına tənzim-
ləmək mümkündür.
(alm. die Radialkolbenpumpe, ingl. Radial piston
pump)
Randomizasiya eksperimentlərin aparılma-
sında istifadə olunan bərabərlişdirmək üsu-
ludur. Onun köməyi ilə sınaqların aparılma
ardıcıllığı elə tərtib olunur ki, tədqiq olunan
prosesə təsir edən təsadüfi amillərin təsirləri
sınaqlar arasında paylansın və bununla aradan
götürülsün
(minimallaşdırılsın).
Sınaqların
qruplaşdırılması təsadüfi olaraq seçilir.
(alm. die Randomisierung, ingl. Randomization)
Raster elektron mikroskopu (REM) səthində
kiçik hazırlıq aparılmış və ya hazırlıqsız sınaq
nümunəsinin səthinin marfoloji xassələrini
təsvir etməyə imkan verir. Bu cihaz çox vaxt
örtükçəkmə, yeyilmə, korroziya, erroziya və
kavitet zədəsi nəticəsində zədələnmiş səthlərin
ölçülməsində tətbiq olunur. Şəkil 1-də raster
elektron mikroskopu sxematik təsvir olunmuş-
dur. Bütün ölçmə sistemi 5mPa təzyiq altında
saxlanaraq elektronların izafi qazla toq-
quşmasının qarşısı alınır. Közərmiş volfram
elektrodundan 2600
÷
3000 K-də elektronlar ay-
rılır və 10
÷
-50kV gərginlikdə sıfır potensiallı
üzükformalı anoda yönəldilir. Katodu əhatə
etmiş və mənfi potensiala malik Venelt silindri
tərəfindən ötürülən elktron şüası dəstlənir.
Venelt silindrindən çıxan elektron şüası
obyektin üzərinə salınır və rasterlə (addımla)
hərəkət etdirilir. Silindrik formalı inhomoqen
maqnit sahəsi elektronlara şüşə linzada olduğu
kimi təsir edə bilir. Maqnit sahəsində, linza
burulğan cərəyanın təsiri altında dolaq üzrə hə-
rəkət edən elektrona Lorens qüvvəsi təsir edir.
Lorens qüvvəsinin vektoru maqnit sahəsinin
xətləri və elektronun hərəkət trayektoriyasına
perpendikulyar yönəlir. Sonuncu ona gətirir ki,
dolaqdan keçən elektronlar öz trayektori-
yalarından çıxır. Elektronların meyillənməsini
məqsədli fokuslama ilə yönəltmək olar. Elek-
tron mikroskopda bu məqsədlə elektromaqnit
linza elektronların idarəsi üçün tətbiq olunur.
Hər iki sistemin şüa hərəkətində həndəsi nisbət
oxşardır. Hər iki halda işıq optikasından mə-
lum olan qanunlar qüvvədədirlər. Elektro-
maqnit linzalar diametri 5 nm olan şüaları nü-
munənin üzərinə fokuslaşdırır. İdarə dolaqları
isə dəstlənmiş şüaları raster şəklində nümu-
nənin üzərinə salır.
Nümunənin səthini təsvir etmək üçün geriyə
qayıdan və ikinci dərəcəli elektronlardan isti-
fadə oluna bilir. Bu hissəciklər və şüalanma
material nümunəsinin səthinin topologiyası
haqqında məlumat daşıyıcısıdırlar.
Şəkil 1. Raster elektron mikroskopunun sxematik
təsviri