H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
dozi güzəşllor müəyyənləşdirirdi. 150 ildən artıq bir müddət ərzində bu güzəştlər qüvvədə idi. Nəhayət, BMT-nin səlahiyyətlər və Güzəştlər Komissiyasının 196l-ci il 18 aprel tarixli Vyana Konvensiyasında diplomatik səlahiyyətlər və immunitetlər öz əksini tapdı. Burada əsas məsələ dövlətlərin böyük və kiçikliyindən asılı olmayaraq onların suveren hüquqlarına ehtiram əlaməti kimi bütün diplomatlara bu güzəşt və immunitetlər şamil edildi. Diplomatik nümayəndəliklər öz funksiyalarını nornıal həyata keçirmək üçün qəbul edən dövlətin nəzarətindən kənarda olmalıdırlar. Bundan əlavə, bu üstünlüklərin hüquqi təbiəti ona əsaslanır ki, bir suveren dövlət digər suveren dövlətin hakimiyyətinə tabe ola bilməz, diplomatik nümayəndəlik və onun diplomatik heyəti isə məhz dövləti təcəssüm etdirir. Dövlətin malik olduğu immunitet təbii ki, onu rəsmi təmsil edən orqanlara və ya şəxslərə də şamil olunmalıdır. Bu baxımdan xarici diplomatik nümayəndəliklərə və onların əməkdaşlarına beynəlxalq hüquq normaları əsasında xüsusi güzəşt və üstünlüklər verilir ki, bunlara diplomatik imtiyaz və immunitetlər deyilir. Tərifdən göründüyü kimi, diplomatik imtiyaz və immunitetlər iki qrupa ayrılır: 1.
2.
şəxsi imtiyaz və immunitetlər. Buna görə də, diplomatik nümayəndəliyin xaricdə nornıal fəaliyyəti üçün hamı tərəfindən qəbul edilmiş 1-ci şərt bu nümayəndəliyin ərazisi və binasının toxunulmazlığıdır. Burada diplomatik nümayəndəliyin binası dedikdə, diplomatik münasibətlər haqqında Vyana Konvensiyasına görə, nümayəndəliyin məqsədləri üçün istifadə olunan bina, binanın hissələri, mülkiyyət hüququ kimə məxcsLis olmasından asılı olmayaraq diplomatik nümayəndəlik başçısının rezidensiyası (yerləşdiyi yer) başa düşülür. Bura həmçinin bina və binanın digər hissələrinə xidmət edən torpaq sahələri də aid edilir. (Vyana Konvensiyası 22-ci maddə) BMT-nin Beynəlxalq Hüquq Komissiyasının açıqlamalarına görə burada “torpaq sahələri” anlayışına diplomatik nümayəndəliyə məxsus bağ və ya baxça və nəqliyyat vasitələri üçün dayanacaq daxilir.
Beləliklə, diplomatik nümayəndəliyin ərazisinin və binasının toxunulmazlığı diplomatik nümayəndəliyin ən əsas immunitetlərindən biridir. Diplomatik nümayəndəliyin bu hüquqi halı beynəlxalq hüquqda hamı tərəfindən qəbul edilmişdir, 1961-ci il diplomatik münasibətlər haqqında Vyana Konvensiyası diplomatik nümayəndəliyin ərazisinə və binasının ölçülərinə, diplomatik nümayəndəlik tərəfindən istifadə olunan binaların sayına münasibətdə məhdudiyyətlər müəyyən etmir. Lakin burada bir qeyd-şərt var ki, bu da diplomatik nümayəndəlik tərəfindən bu binalar yalnız “nümayəndəliyin məqsədləri üçün” istifadə edilməlidir. Yerləşmə dövləti nümayəndəliyin məqsədləri üçün istifadə edilməyən binalara diplomatik immunitet şamil etməkdən imtina edə bilər: Bu binalara misal olaraq, diplomatların uşaqları üçün məktəblər mədəniyyət mərkəzləri və s. göstərmək olar. Əlbəttə belə olan hallarda akkreditə edən dövlət tərəfindən qarşılıqlılıq prinsipi əsasında eyni cavab tədbirlərinin tətbiq ediləcəyi istisna deyil. Lakin qarşılıqlılıq prinsipi əsasında bu dövlətlər belə cavab tədbirləri barədə qabaqcadan razılığa gələ bilərlər. Bir ölkədə sətirlik açmaq üçün birinci növbədə həmin ölkəyə diplomatik nümayəndələr gedirlər, onlarla gedən diplomatik İnzibati işçilər səfirlik binasını tikdirir və ya satın alıb hazırlayırlar və səfirin gəlişinə qədər hətta açılışını da edirlər. Səfir gəlib etimadnaməni təqdim etdikdən sonra rəsmi fəaliyyətə başlayır. 1961-ci il diplomatik münasibətlər haqqında Vyana Konvensiyasının 20-ci maddəsinə görə, diplomatik nümayəndəliyin və
onun başçısının diplomatik nümayəndəliyin binasının, nümayəndəlik başçısının rezidensiyasının, həm də onun nəqliyyat vasitələrinin üzərində akkreditə edən dövlətin bayraq və emblemindən istifadə etmək hüququ var. 1961-ci il
diplomatik münasibətlər haqqında Vyana
Konvensiyasının 21-ci maddəsinə görə, yerləşmə dövləti öz ərazisində öz qanunlarına uyğun olaraq, akkreditə edən dövlətin nümayəndəliyi üçün mühüm olan bina və torpaq sahələrinin əldə edilməsində akkreditə edən dövlətə lazımi kömək göstərməlidir və 73 ya hər hansı digər yolla bu bina və torpaq ərazilərinin əldə edilməsində akkreditə edən dövlətə yardım etməlidir. Yerləşmə dövləti həm də ehtiyac olduqda, diplomatik nümayəndəliyin əməkdaşlarının yerləşməsi, yaşayış yerlərinin əldə edilməsində onlara lazımi kömək göstərməlidir. Təcrübədə həm xarici diplomatik nümayəndəliklərə bina və torpaq sahələrinin verilməsinin konkret qaydası, həm də bu binaların tikinti və təmir məsələləri Vyana Konvensiyasına uyğun olaraq yerləşmə dövlətinin qanunvericiliyi ilə tənzimlənir. Bu məsələlər həm də maraqlı tərəflər arasında ikitərəfli razılaşmalar bağlanması yolu ilə tənzimlənə bilər. Xarici diplomatik nümayəndəliklərə onların öz funksiyalarını yerinə yetirmək üçün verilmiş bina və torpaq sahələrinin yerləşmə dövlətinin yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən dövlət ehtiyacları üçün geri alınması imkanı haqqında məsələ kifayət qədər işlənməmişdir. Vyana Konvensiyasının hazırlanması prosesində ABvŞ və bəzi digər dövlətlərin nümayəndələri bildirdilər ki, diplomatik nümayəndəlik binalarının toxunulmazlığı onların yerləşmə dövləti tərəfindən ictimai maraqlar naminə geri alınması imkanını istisna etmir. Lakin nümayəndə heyətlərinin əksəriyyəti bu mövqe ilə razılaşmadılar. Belə olan halda yerləşmə dövləti də öz tərəfindən ədalətli kompensasiya təklif etməli və ya akkreditə edən dövlətin sərəncamına digər bina və torpaq sahələrini verməlidir. Təcrübədə yerləşmə dövlətləri bir çox halda xarici diplomatik nümayəndəliklərə verdikləri bina və torpaq sahələrini məcburi müsadirə etməkdən çəkinirlər. Konvensiyasının layihəsinin müzakirə edilməsi prosesində bununla bağlı bəzi misallar gətirilirdi. Məsələn, xarici diplomatik nümayəndəliklərin başqa binalara köçmək təklifinə etirazla bağlı inşaat işlərinin gedişi prosesində yerləşmə dövləti müəyyən rahatsızlığa dözmək məcburiyyətində idi. Diplomatik təcrübədə yerləşmə dövlətinin belə vəziyyətlərdə məcburiyyət tədbirlərinin tətbiq edilməsi kimi presedentlər var. Yerləşmə dövləti ehtiyac yarandıqda dövlət ərazisi üzərində öz suverenliyinin gücündən istifadə edərək və qüvvədə olan qanun
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|