H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
yaratmışdır. Bundan əlavə personalın tərkibində diplomat hesab edilməyən mütəxəssislər meydana gəlmişdir. Diplomatik nümayəndəliklər yanında diplomatik fəaliyyətə birbaşa aidiyyəti olmayan, xüsusilə də daxili mühafizə xidməti kimi müxtəlif köməkçi orqanlar yaradılır. Diplomatik nümayəndəliklərin funksiyaları daha rəngarəng olmuş, fəaliyyət metodları mürəkkəbləşmiş, diplomatların hərəkət marşrutları barədə qabaqcadan xəbər vermə qaydası geniş yayılmış, diplomatik poçtun göndərilməsinin Vyana Konvensiyasında nəzərdə tutulmayan vasitələri (telekslə, kompyuterlə) və s. yaranmışdır. Bütün bu dəyişikliklər diplomatik nümayəndəliklərin və onların personalının statusuna əsaslı surətdə təsir etmişdir. Son vaxtlar diplomatik heyət məskun olduğu dövlətin ərazisində sərbəst yerdəyişmək hüququna malikdir (bağlı zonalar olduğu təqbirdə bunlar haqqında qaydaları nəzərə almaqla). Diplomatların bir sıra ölkələrdə mövcud olan xəbərdarlıq qaydasında yerdəyişməsi yuxarıda göstərilmiş qaydaya zidd deyildir. Diplomatik nümayəndəliklərin və onların personalının statutuna aid olan və diplomatik münasibətlər haqqında 1961-ci il Vyana Konvensiyasında lazımi razılığı almayan (məsələn, diplomatik kuryerin statusu) və ya ümumiyyətlə, bu məsələyə toxunulmayan (məsələn, diplomatın müvəqqəti rezidensiyasının immuniteti) məsələlər vardır. Dövlətlərin diplomatik təcrübəsində diplomatik nümayəndəliklərin və onların personalının statusunu tənzimləyən hüquq normalarının təfsirində dəyişikliklər meydana gəlmişdir. Bu dəyişiklər 1961-ci il Vyana Konvensiyasına yenidən baxmağa, diplomatiya hüququnun normalarının gələcəkdə yenidən məcəllələş- dirilməsinə ehtiyac yaratmışdır. Diplomatik kuryer vasitəsilə göndərilməyən diplomatik poçtun və diplomatik kuryerin statusu haqqında maddələrin layihəsinin hazırlanması üzrə BMT-nin Beynəlxalq Hüquq Komissiyası tərəfindən yerinə yetirilən iş xüsusilə böyük maraq doğurur. Lakin diplomatiya hüququnun fəaliyyət göstərən normalarının effek 60 tivliyinin zəifləməsi təhlükəsi ilə bağlı Vyana Konvensiyasının yenidən baxılması prosesinə digər bir baxış da mövcuddur. Bu baxış ABŞ və Böyük Britaniya kimi dövlətlərin hökümətlərinin mövqeyində öz əsasını tapmışdır. Bu dövlətlərin hökümətləri Vyana Konvensiyasına yenidən baxmağa rəsmən öz etirazlarını bildirmişlər. Beləliklə, diplomatik nümayəndəliklərin və onların personal- larının statusunun beynəlxalq-hüquqi tənzimlənməsində mövcud meyllərin analizi öz aktuallığı ilə seçilir. Diplomatiya hüququnun yaranması və inkişaf tarixi onu göstərir ki, diplomatik nümayəndəliklərin statusunun beynəlxalq - hüquqi tənzimlənməsi üçün iki qarşı-qarşıya qoyulmuş meyllərin mövcudluğu xarakterik idi: biri imtiyaz və immunitetlərin məh- dudlaşdırılmasına yönəlmiş, degəri isə imtiyaz və immunitetlərin genişləndirilməsinə yönəlmişdir. Onlar yerləşdiyi ölkədə akkreditə edən dövlət arasında maraqların toqquşması ilə əsaslanır və onların balanslaşdırılması əsasında diplomatik nümayəndəliklərin statusu formalaşır. Maliyyə maraqlarını, dövlətin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi maraqlarını rəhbər tutaraq, yerləşdiyi dövlət öz ərazisində imtiyazlı əcnəbilərin sayının ixtisar edilməsinə və əcnəbi diplomatik nümayəndəliklər tərəfindən müxtəlif növ sui-istifadə hallarının qarşısının alınmasına yönəldilmiş hüquqi qarantiyaların əldə edilməsinə cəhd edir. Akkreditə edən dövlət isə xaricdə yerləşən nümayəndəliklərin və öz vətəndaşları üçün təhlükəsizliyi maksimal dərəcədə təmin edilməsində, onların işi üçün əlverişli şərait yaradılmasında maraqlıdır. İlk baxışda belə fikir ayrılığı olmamalıdır, belə ki, hər bir dövlət prinsip etibarilə həm akkreditə edən, həm də qəbul edən, dövlətdir. Lakin dövlətlər arasında onların siyasi sistemində, əhalinin sayında, coğrafi mövqeyində, maliyyə və digər imkanlarının xarakterində, beynəlxalq aləmdə bu dövlətin real təsir dairəsi və s. fərqlər qaçılmazdır. Bu faktlar ona gətirib çıxarır ki, bu və ya digər mərhələdə hər bir dövlətdə ya akkreditə edən, ya da yerləşdiyi dövlətin maraqları qalib gəlir. Bununla bagiı öndə gedən dövlətlərin mövqeyi xüsusi maraq 61 doğurur. Bir tərfdən bu dövlətlər xaricdə inkişaf etmiş diplomatik nümayəndəliklər şəbəkəsinə malik olaraq, diplomatik imtiyaz və immunitetlərə, onların həmçinin genişləndirilməsinə ciddi riayət edilməsində maraqlıdır. 50-ci illərin axırlarında qərb dövlətlərinin çoxu diplomatik imtiyaz və immunitetlərin dairəsinin genişləndirilməsi tərəfdarları kimi çıxış etdiyi zaman bu maraqlılıq özünü Vyana Konvensiyasının layihəsinin hazırlanmasında tapdı. Diplomatik nümayəndəliklərin normal fəaliyyət göstərməsini stabil, etibarlı təminatına can atmaq xarici diplomatik nümayəndəliklərin imtiyaz və immunitetlərinin açıq və kobud şəkildə pozulması ilə xarakterik olmayan qərb dövlətlərinin müasir diplomatik təcrübəsində də özünü göstərir. 1983-cü il 6 sentyabr tarixində Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq üzrə müşavirənin iştirakçı olan
dövlətlərin nümayəndələrinin Madriddə keçirilən görüşünün Yekun sənədi qəbul edilmişdir. Bu Yekun sənədində deyilir ki, “İştirakçı dövlətlər konvensiyalarda nəzərdə tutulmuş müddəaları yerinə yetirməyi və bu missiyaların normal fəaliyyəti üçün mümkün qədər əlverişli şərait yaradacaqlarını öz öhdəliklərinə götürmüşlər. Digər tərəfdən, son illərdə Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa kimi qərb dövlətlərində inzibati hüquq normalarının tətbiqi yolu ilə diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdırılmasına yönəldilmiş daha acıq siyasət yürüdülür. Diplomatik imtiyaz və immunitetlərin məhdudlaşdırılmasına yanaşmanın əsas səbəblərindən biri daxili siyasi yanaşma mövqeyidir. Digər bir səbəb isə xarici diplomatik nümayəndəliklər tərəfindən diplomatik imtiyaz və immunitetlərdən çoxsaylı sui- istifadə hallarına qarşı qərb dövlətlərinin ictimaiyyətinin narazılığına yerləşmə dövlətinin hökümətinin reaksiya verməsinə can atmasıdır. Son illərdə xarici diplomatlar tərəfindən yol hərəkəti qaydalarının daimi pozulmasına və bu yol hərəkəti qaydalarını pozan diplomatların cəzasız qalmasına cavab olaraq ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada hökümətləri diplomatik münasibətlər haqqında 1 9 6 I - C İ il Vyana Konvensiyası ilə” bir araya sığmayan”
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|