I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva
Odamga radiatsiyaning ta’siri oqibatlari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 3.3. Odamga radiatsiyaning ta’siri oqibatlari
Radiatsiya tabiatan hayot uchun zararli. Uning kam dozasi ham rakka yoki genetik zararlanishga olib kelishi mumkin. Radiatsiya yuqori dozasida organizm to‘qimalarini zararlashi va tezroq o‘limga sabab bo‘lishi mumkin (3.1-rasm). 3.1-rasm. Nurlanishning dozasiga bog‘liq oqibatlari Yuqori doza bilan nurlanishdan zararlanis’]h birnecha soat yoki kunda bilinadi. Rak kasalligi birdan boshlanmasligi mumkin, u bir necha yillarda hosil bo‘lishi mumkin. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki radiatsiya ta’siriga tushgan odamda rak kasali kelib chiqishi potensial xavf bo‘lib qoladi. Radiatsiyadan zararlangan genetik hujayralardan tug‘ilgan chaqaloqlarda yurak poroklari kuzatilishi mumkin (3.2-rasm). 3.2-rasm. Nurlanishning odam a’zolariga ta’siri 66 Tibbiyot sohasida radiatsiyaninig odam organizmiga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki odam organizmining a’zolari radiatsiyadan turlicha ta’sirlanadi. Bular ichida gen a’zolari, sut bezlari, homilalar radiatsiyadan engil ta’sirlanadi va salbiy oqibatga tushib qoladi. Albatta yuqori dozada radiatsiyadan nurlanish o‘limga sabab bo‘ladi, doza darajasiga qarab bir necha soatdan bir necha kunlarda o‘lim sodir bo‘lishi mumkin. Yuqori darajada nurlanish olish, masalan 100 Gr miqdordagi nurlanish odamda markaziy asab tizimini tezdan ishdan chiqaradi va ma’lum soatlarda o‘limga olib boradi. 10-50 Gr nurlanishda tezdan o‘lim sodir bo‘lmasada jiddiy zararlanadi, bir ikki hafta ichida ovqat hazm qilish organlaridan qon ketishi natidasida baribir o‘ladi. 3-5 Gr doza nurlanish olganda bir ikki oy davomida taxminan nurlanganlarning yarmi o‘ladi. Radiatsiya ta’siriga tushuvchilarning organizm holati ham ma’lum darajada nurlanish jarayoniga ta’sirini ko‘rsatadi. 3.3 - rasm. Radiatsion muhitda ishlovchilarda o‘tkazilgan tadqiqot natijasining grafigi (uran koni) Masalan, chekuvchilarning organizmi nurlanish va uning oqibatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Chekuvchilarning organizmida rak kasalligini hosil bo‘lishi ehtimoli chekmaydiganlar organizmiga qaraganda ancha yuqori bo‘ladi (3.3-rasm). Masalan, chekuvchilarning organizmi nurlanish va uning oqibatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Chekuvchilarning organizmida rak kasalligini hosil bo‘lishi ehtimoli chekmaydiganlar organizmiga qaraganda ancha yuqori bo‘ladi (3.3-rasm). 67 3.4-rasm. Nurlanishning natijasida rak bilan kasallanish ehtimoli. A-Rakning oqqon kasalligidan boshqa turlari; B-Leykoz (oqqon) kasalligi. 3.4-rasmda odam tanasining bir tekisda bir marta nurlanishida ( 0.01Gr ) o‘rtacha statistik ehtimoli ko‘rsatilgan. Unda atom bombardirovkasi hududida (Yaponiya) yashagan odamlarda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari birinchi yomon shishlarning paydo bo‘lishining taxminiy muddati ko‘rsatilgan. Unda leykoz rivojlanishining yopiq davri 2 yilda boshlanib u 6-7 yilda maksimal darajaga erishadi va undan so‘ng tekis pasayib boradi, Yalpi shishlar nurlangandan 10 yildan so‘ng boshlangan. 3.4-jadval. Radioto‘lqinlarning xususiyati va ta’siri Chastota ν, Gs To‘lqin uzunligi, λ, m Diapazon nomi Manbalar. Ta’sir metodi. 10 3 3x10 5 radioto‘lqinlar O‘tkazgichlardagi va elektron oqimlardagi o‘zgaruvchan tok, (turli xil generatorlar) 10 12 30x10 -4 IK-nurlanish Elektr va issiqlik ta’sirida molekulalarni nurlanishi 3,75x10 14 8x10 -7 Ko‘rinadigan yorug‘lik 7,5x10 14 4x10 -7 UF nurlanish, yumshoq rentgen Tezlangan elektronlarni ta’sirida atomlarni nurlanishi 3x10 17 10 -9 Rentgen, γ - nurlanish Tezlangan zaryadlangan zarrachalarning ta’sirida atom jarayonlari 3x10 20 10 -12 γ -nurlanish Yadro jarayonlari, radiaktiv parchalanish, kosmik jarayonlar 10 23 3x10 -15 Nurlanish kasalligi deb nur ta’siri natijasida rivojlanuvchi turli distrofik jarayonlar va unga organizmning javob reaksiyasidan tarkib topgan o‘zgarishlar 68 majmuasiga aytiladi. Bu o‘zgarishlarning turli tumanligi – nurlanishnig umumiy yoki maxalliyligi; bir martali (o‘tkir), ko‘p martali yoki cho‘zilgan, surunkali; tekislik – notekisli; nurlanuvchi to‘qimalarning xajmi, soxasi bilan bog‘liq. Nurlanish (nur) kasalligi degan tushuncha AQSH xarbiylarining Yaponiya shaxarlari Xirosima va Nagosakiga atom bombalari tashlaganlaridan keyin paydo bo‘ladi. Nur kasalligi kechishi bo‘yicha o‘tkir va surunkali turlarga bo‘linadi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|