I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

5.2-rasm. Olis masofalarga 
137
Cs yog‘ilishining fiziko-matematik 
modeli 
Chernobil AES avariyasi katta ko‘lamli falokatdir. Uning ta’sirida Belorussiya 
va Rossiyaning ko‘p maydonlari radionuklidlar bilan kuchli ifloslangan.

---

107 
Ifloslanish zonasi murakkab dog‘lar ko‘rinishini tashkil etgan (5.2-rasm). Uning 
ta’siri respublika hududidan tashqariga chiqib ketgan. Belorussiya, Ukraina va 
Rossiyaning ko‘p viloyatlari zarar ko‘rgan. Eng og‘iri Bryansk viloyati.
Avariya izlari Finlandiyadan, Shvetsiya- Gruziya va Turkiyagacha borgan. 1-
kategoriya jabrlangan mamlakatlar Ukraina, Belorussiya, Rossiya, Finlyandiya, 
Shvetsiya, Polsha, Ruminiya hisoblanadi. Kuchli jabrlanganlarga (2-kategoriya) 
Chexoslovakiya, Vengriya, Avstriya, Germaniyaning janubiy rayonlari, Shveysariya, 
Yugoslaviya, Bolgariya, Gretsiyaning shimoliy rayonlari, Italiya, Turkiya va kam 
jabrlanganlarga (3-kategoriya) Norvegiya, Daniya, Niderlandlar, Germaniyaning 
shimoliy rayonlari, Fransiya, Belgiya, Angliya, Italiyaning janubiy rayonlari, 
Gretsiya, Turkiya kiradi. Ayrim uzoq joylarda radiaktivlik avariya joyiga nisbatan 
kuchliligi kuzatilgan.
Avariya oqibatida: radionuklidlar bilan zararlangan erlar ~ 40 ming km
2
; aholini 
ko‘chirish ~ 125 ming kishini tashkil etgan. Umuman avariya oqibatida jabrlanganlar 
soni ~ 3 mln. kishini tashkil etgan.
Hozirgi vaqtga kelib atrof-muhitga chiqqan nisbatan qisqa yashovchi barcha 
radionuklidlar (
131
I, 
95
Zr, 
140
Va) ta’sirini butunlay yo‘qotgan. Uzoq yashovchi (
131
I, 
95
Zr, 
140
Va) radionuklidlar qisman yomg‘ir suvlari orqali daryo va dengizlarga tushib 
ketgan va cho‘kindilar sifatida hosil bo‘lgan. 
137
Cs er satxida 
90
Sr ga nisbatan sekin 
ko‘chish xususiyatiga ega. 
90
Sr grunt elementlari bilan mustahkam bog‘langan. 
90
Sr 
tuproqda suvda eriydigan gidrokabonat (Sr(NSO
3
)2) hosil qilib sezilarli ko‘chish 
xususiyatiga ega. Shu sababli hozirgi vaqtda
90
Sr ni oziq-ovqat bilan organizmga 
tushish xavfi mavjud. U hozir ham ayrim joylarda 
90
Sr bo‘yicha xavflilik darajasini 
saqlab qolgan.