-------------------------------------------------------------------------------------------- —
--------------------------------------------------------------------------
Ləl ilə doludur m ənim əsərim .
Şah özü sə rra fd ır, qədrini bilər,
Sözümün
rü tb ə s i
qat-qat
yÜKsələr.
KİTABIN BAŞLANMASI
Y unanlı filosof, zəKada nadir,
Ç ıxartdı m ədəndən belə cəvahir:
B ir
dəfə dünyanı səyahət edən
İsKəndər KeçərəK neçə öİKədən,
Gəlib öz yerinə, y u rd u n a çatdı,
Doğma vətənini n u rla p arlatdı.
Ağıl hər b ir sirrə yol tapsm deyə,
O verdi fİKrini elmə, biliyə,
Xəyalı göyləri gəzdi, dolaşdı,
Bağlı qapıların sirrin i açdı.
Bəyəndi pəhləvi, yunan və dəri
Dilində yazılm ış b ir çox əsəri.
B ir də fars dilində şahanə d əftər
Olmuşdu dilində su Kİmi əzbər,
İs tə r Rum elində, istə r Yunanda,
Dünya dillərində nə var cahanda,
B uyurdu tərcüm ə edilsin b ü tü n
Bİİİ
k
xəznəsini doldurm aq üçün.
D ü rr yığdı elm üçün bir-bir hər yandan,
B unlardan y a ra td ı böyÜK b ir ümman.
Onun y aratd ığ ı birinci əsər
D ünyaşünaslıqdan v erirdi xəbər.
O b iri - ru h an i sirlərə açar,
Onunla yun an lar əbədi yaşar.
B ir də «İsKəndərin qeydləri»dir,
Mum
K İm i
yum şalar bununla dəm ir.
K in, qəzəb m ərhəm ət nədir - bilərlər,
Fələyin sirrin d ən tu ta rla r xəbər.
O gövhər Kanını yox edib ru zg ar,
Bircə «Antiyaxis» qalıb yadigar.
Neçə əql övladı n u r yaya-yaya,
O şahm rəyilə gəldi dünyaya.
O böyÜK, a ğ ıllı ayıq hÖKmüdar
Öz şahlıq ta x tm d a tutarK ən qərar,
Əmr etdi, verildi belə b ir fərm an:
«Alimdir gözüm də ən əziz insan!
Elmlə, hünərlə! —Başqa cü r heç
k əs
Heç
k ə sə
üstünlÜK eləyə bilməz!
R ütbələr içində seçilir b iri -
Ham ıdan ucadır alim in yeri!»
Belə q ərar verdi: yanında ancaq
Hər
k əs
öz elmiylə b ir yer tutacaq.
Hamı elmə, fənnə elədi rəğbət,
ÇünKİ
elmə təşv iq edirdi dövlət.
Elmə qiym ət qoydu
böyÜK
hÖKmüran,
Elmilə ucaldı dünyada Y unan.
Onun tacü tə x ti indi yoxsa da,
Elm ilə m ə şh u rd u r b ü tü n dünyada.
Qəsrinin bürcləri göyə dəyərdi,
Haqqm cəlalına o, baş əyərdi.
H ücrəsi ziynətsiz, bərsiz-bəzəKsiz,
B ir dəri ü stü n d ə o, çÖKərdi diz.
Söyüddən qurulm uş sadə b ir otaq,
Yerliyi ağappaq, tərtəm iz torpaq.
Könlü bu dünyadan doyduğu zam an
Ibadətxanaya olardı rəvan.
Tacını götü rü b , b ir xeyli m üddət
Elərdi ürəKdən haqqa ibadət.
Üzünü sürtərəK təm iz torpağa,
Başlardı T anrıya o yalvarm ağa.
Keçmiş günlər üçün şÜKr eləyərəK,
G
ə
I
əcək
işlərə dilərdi KÖməK.
B ütün qazandığı qalibiyyəti
Sanardı A llahın b ir inayəti.
A llaha şahanə dua edərdi,
Özü də duaya layiq bir ərdi.
Könüldən gəlməyən dua, yaxşı bil,
Mənasız bir işdir, ibadət deyil.
Sidq ilə ibadət eləsə insan,
Naüm id qayıtm az haqq dərgahından.
İsKəndər belə b ir düz yolla getdi,
Odur
kİ,
cahanı tam am fə th etdi.
Qafil şah lar Kİmi Keyfə dalaraq,
Yaxşını, yamanı gözündən iraq
Qoymazdı... 0 , zülmə verməzdi imnan,
Saxlardı dünyada daim bir mizan.
Qocalar, cavanlar, uşaqlar üçün
Açıqdı qapısı onun bütün gün.
Özünə düzlüyü eləyib şüar,
O, yeddi öİKəyə oldu hÖKmüdar.
Tədbir soruşardı iş bilənlərdən,
Odur
kİ, olmuşdu özü işbilən.
Yoxsa rum papaqlı bir türK nə sayaq
Çinə, Hindistana basardı ayaq?
Deyirlər, getsəydi o bir yer üstə,
Yanında hazırdı bu altı dəstə:
Minlərcə ən möhKəm, mərd qılıncvuran
D urardı əmrində onun hər zaman.
Əfsunda H arutu vurub Keçənlər,
Neçə əfsun quran, neçə cadugər,
Elə natiqlər Kİ, dilləri atəş,
Heyrandı onlara səmada Günəş.
Alim, uzaqgörən hİKmətşünaslar,
Saysız-hesabsızdı qiymətşünaslar.
Qoca zahidlər də vardı bir qədər,
Dua elərdilər onlar gecələr.
Peyğəmbərlərə də gətirib pənah,
Almışdı orduya onlardan da şah.
Bir işi düyünə düşsə, hər zaman
KöməK istəyərdi daim bunlardan.
Bu altı dəstədən məclis qurardı,
Onlardan iş üçün tədbir sorardı.
Hər
kəs
bildiyini açıb deyərəK,
Ona öz işində edərdi KÖməK.
Bu qədər KÖməKçi edib m əsləhət,
Düyünü açardı onlar, nəhayət.
Yaşlı
K İş ilə rin m ə s lə h ə tilə ,
Xoştale ulduzun hərəKətilə
Gördüyü tədbirlər düz çıxan zaman,
Çatardı məqsədə qadir hÖKmüran.
Ona rast gələndə bir qatı düşmən,
Vuruşda işləri bərKƏ düşərKən,
Qızılı salardı işə ən əvvəl,
QızıltəK eylərdi işi təm iz həll.
Qızıl iş görməsə, iş olsa mahal,
Qılınca atardı əlini dərhal.
Qılınc etməsəydi bu işə çara,
Işi tapşırardı əfsunçulara.
Bir iş görməsəydi onlar da əgər,
KÖməyə gələrdi onda natiqlər.
Söz də etməsəydi düşmənə təsir,
Alimlər yığışıb görərdi tədbir.
Onlar da qalsaydı tədbirdə naçar,
Zahidlər Allaha yalvarardılar.
Bu da verməsəydi əgər səmərə,
Həvalə edərdi peyğəmbərlərə.
İşə gəlməsəydi heç biri hərgah,
Haqqa gətirərdi axırda pənah.
Bəxti yar olardı o şaha müdam,
İşinə verərdi xeyr ilə əncam.
Keçdiyi yollara edərdi diqqət,
Gördüyü şeylərdən alardı ibrət.
Kefdən, əyləncədən ovçuluğadəK
Heç şeyə baxmazdı bir oyuncaqtəK...
Şah İçkİ məclisi düzəltdi bir gün,
Şadlığa qərq etdi dünyanı bütün.
Müğənnilər gəldi, çalanlar gəldi,
Ucsuz-bucaqsız bir məclis düzəldi.
Məclisdə bir gözəl oxuyan vardı,
Şah ona daima nəzər salardı:
Libası yeddi rəng zərif ipəKdən,
Ərişi, arğacı güldən, çiçəKdən.
O qəşəng paltara edib tamaşa,
Heyran qalmış idi xanəndəyə şah.
Paltar Günəş Kİmi par-par yanırdı,
Ancaq
k
İ, xam bezdən astarı vardı.
O paltar sahibi bir xeyli müddət
Ömr etdi, hər yanda qazandı şöhrət.
Soldurdu, toz-torpaq vermədi aman,
O zərif paltarı Köhnəltdi zaman.
TİKİşlər sÖKÜlüb, bəndlər boşaldı,
Xanəndə oxuyub-çalmaqdan qaldı.
Gördü çox KÖhnədir əynində paltar,
A starı üz etdi, üzü də astar.
Bu bədrəng paltarı şah görən zaman
Ona acıqlanıb dedi: «A nadan,
Atıb
qızılgülün ləçəKİərini,
Bəzədin tİKanla ətəKİərini,
Niyə palaz oldu geydiyin ipəK?
Gövhərşünaslara şəvə nə gərəK?»
Xanəndə baş əyib təzim eylədi,
Başına, canına and içib dedi:
«Haman o libasdır bu, ey hÖKmüdar,
Diqqətlə nəzər sal, özüdür Kİ, var.
Dəyişməyib onda, inan Kİ, heç nə,
A starı çevrilib ancaq üzünə.
Üzü KÖhnəlmişdi, gizlətdim mən də,
ÇünKİ utanardım şahım görəndə...»
Bu sözlər o şaha eylədi əsər,
Heyrətlə dayanıb baxdı bir qədər.
Şaha xoş göründü ondaKi xislət,
Ona bəxş elədi hədiyyə-xələt.
Söylədi, təsirdən qəhərlənərəK:
«Sirrimiz gizlində saxlansın gərəK!
Bizim iç üzümüz açılsa əgər,
Dünyanı üfunət basar, bürüyər!
Madam Kİ, o rum i ipəK bir rəngmiş,
İçdən belə çirKİn, üzdən qəşəngmiş,
Gümüş məcməyidə gərəK biz nahaq
B ir qara ud Kİmi coşub daşmayaq.
Ud, söyüd Külüylə yoxsa gözəllər
Dişini ağardıb bizə gülərlər...»
İSKƏNDƏR İLƏ ÇOBAN
DASTANI
Müğənni, dayanma, sübh açılarKən,
Püxtə bir mizrab v u r o xam ruda sən.
Könlümə ru h versin gözəl nəğməsi,
Bu qafil sevdanı oyatsın səsi.
HəKİmlər içində misilsiz olan
Bir qoca bu sayaq eyləyir bəyan:
O, rumi Kəmərli, o Çin taclı şah
Taxtda oturm uşdu yenə bir sabah,
Qaşını çatmışdı onun qüssə, qəm,
Gözündə deyildi əsla cami-Cəm.
Yarının çöhrəsi Günəşdi, Aydı,
O qızı qızdırma yandırmadaydı.
Qəlbində qalmışdı arzusu, Kamı,
Əfsus Kİ, müşKÜldü onun əncamı.
Şahın da KÖKSündə sevdalı ürəK
Qəmli, qüssəliydi həmin xəstətəK.
Əmr etdi, nə qədər Rumda həKim var,
Hansı bir öİKədə, harda olsalar
Gəlsinlər, etsinlər çarə birtəhər,
Şahın
ürəyindən silinsin Kədər.
İşdən başı çıxan həKİmlər gəldi,
Sarayda məşvərət - məclis düzəldi.
Min cür çarə etdi hərə bir yandan,
Ancaq o gözələ olmadı dərman.
Yanırdı
almatəK
qızın yanağı,
Şahm açılmırdı qaşı, qabağı.
Ona vermiş idi şah öz Könlünü,
Qəmlə Keçirirdi bütün gününü.
Qüssə gətirm işdi o şahı cana,
Taxtından enərəK çıxdı eyvana,
Eyvanda dayanıb qəmgin, mÜKəddər,
Ordan çölə, dağa salırdı nəzər.
Padişah çölləri seyr edən zaman
Göründü gözünə onun bir çoban.
MüdrİK bir qocaydı, nurlu, zəKalı,
KafurtəK ağ idi saçı, saqqalı.
Sürü yayıldıqca çəmənə, çölə,
Ürəyi fərəhdən gəlirdi dilə.
Şah bir az sevindi onu görərKən,
ÇünKİ nur yağırdı gülər üzündən.
Tez adam göndərdi onun yanına,
Çağırtdı çobanı öz eyvanma.
Qulamlar baş əyib hÖKmünə yenə,
Piri gətirdilər şahm qəsrinə.
Çoban daxil olub uca saraya,
Bir qəsr gördü
kİ,
ucalmış Aya.
B ilirdi, belə sədd IsKəndərin var,
X oşbəxtdir bu qəsrə daxil olanlar.
Ədəblə yer öpdü, çünKİ bir m üddət
Başqa şahlara da etm işdi xidm ət.
Şah onu yanına dəvət elədi,
Onunla söhbətə başlayıb dedi:
«Ay Kİşi, gəl, mənə dağdan, dərədən
Gözəl bir sərgüzəşt danış görüm sən.
Ürəyim Kədərdən çəKİlib dara,
B
ə
I
kə
söhbətinlə edəsən çara...»
Çoban söylədi Kİ: «Ey tacidar, sən
Özünsən aləm i abad eyləyən.
T axtın işıq salsın
öİKəyə
hər an,
P is göz uzaq olsun tə x tü tacından.
Əvvəl söylə görüm , sən ey hÖKmüdar,
Nə üçün tu tm u ş d u r KÖnlünü qubar?
Söylə Kİ, m üsahib o yolla getsin,
Sözləri dərdinə b ir çarə etsin.»
Çobanm sözünü şah çox bəyəndi,
Gördü Kİ, söz bilən və iş biləndi.
A ğıllı d an ışır dinpərvər Kİmi,
Mənasız söz dem ir çöllülər
Kİmi.
Şah onu dərdindən etdi xəbərdar...
Bu sirri biləndə çoban da təKrar
Torpağı öpərəK yenə də şaha
Sidqilə, ürəKdən elədi dua.
Dedi: «Gəncliyimin xoş zam anm da
Mən xidm ət etm işəm şahlar yanında.
O xidm ət etdiyim şah lar içində
B iri var, yadım dan çıxmaz bu gün də:
O b ir şahzadəydi, Mərvdə yaşardı,
Uca qəd-qaməti, gül üzü vardı.
Boyuna sərvlər m in həsrət çəKər,
Ü zünün rəngindən sərxoşdu güllər.
V ardı bir gəlini - gözəl, m ehriban,
Saray n u r alardı ay Kimi ondan.
Göz dəydi o qıza, üz verdi əzab,
Qızdırma əlindən oldu o, bitab.
Canını yandıran bu bəd azara,
Nə qədər etdilər, olmadı çara.
Uca sərv incəlib söyüdtəK əsdi,
Hamı o gözəldən ümidi Kəsdi.
Şahzadə ölümlə pəncə-pəncəyə
Görəndə gözəli: «Sağalmaz,» deyə, -
Hələ o dilbəri almamış əcəl,
Biçarə gözəldən tam am üzdü əl.
Naümid olaraq, o birdən-birə
Dünyadan əl çəKİb düşdü çöllərə.
Vardı həm in yerdə ucsuz-bucaqsız,
Q upquru b ir səh ra - meşəsiz, dağsız.
H ər tə rə f xaraba m ağaralardı,
Içində pələnglər, şirlər y atard ı.
Nə bir ot, nə yarpaq - h ər tə rə f ölü,
Xalq ona deyirdi: «Ölümlər çölü».
H ər
k ə s
əl çəKsəydi dünyada candan,
O m öhnət çölündə olardı nihan.
Heç görən, eşidən yoxdu: b ir n əfər
Ordan sağ qayıdıb g ətirə xəbər.
Şahzadə dözülməz qəmdən, qüssədən
O çölü etm işdi özünə məsKən.
B ir dostu v ardı
K İ ,
o şahzadənin
Yolunda canm dan Keçərdi yəqin.
Bildi Kİ, bu çöldə cavan şahzadə
Öm rünü verəcəK boş yerə badə.
QuldurtəK niqablı, əlində yaraq
Getdi arxasınca, ona çataraq
Tanınm az b ir səslə qopardı nərə,
Tutub şahzadəni o sərdi yerə.
Şahzadə sərvtəK yerə yıxılcaq
Tez onun gözünü bağladı qoçaq.
TərK etd i durm adan o qorxunc yeri,
Onu gözübağlı qaytardı geri.
Cavanın vardı b ir gizlin otağı,
A parıb o tu rtd u orda qonağı.
Yanmda qoydu bir KeşİKçi - məhrəm,
Sirri şahzadədən saxladı möhKəm.
Çörəyə, suya da edib qənaət,
Başqa şey verm əyə verm ədi rü x sət.
O dustaq şahzadə, sinəsi dağlı,
Qəlbi, KÖnlü tutqun, gözləri bağlı,
Özü öz işinə qalmışdı heyran:
Bu bəla hardandır, nədir bu zindan?
Dostusa, durmayıb cəhd edir yenə,
Çarə axtarırdı onun dərdinə.
Çalışıb gəlini sağaltdı əvvəl,
Yüz cürə şərbətlə dəf oldu əcəl.
Dərdbilən bir təbib elədi dəvət,
Saxladı yanında onu bir müddət.
Qurtardı gözəli verdiyi dərman,
Tərtəmiz sağaldı o, qızdırmadan.
Ə
w ə
I
k
İ gözəllİK gəldi yerinə,
Başladı şənliyə, çəmən seyrinə.
Dərmandan tapınca o gözəl şəfa,
Durdu axtarm ağa KÖnlünə dəva.
Cavansa, gözəli görəndə belə,
Duydu
Kİ,
ürəyi vurur eşq ilə.
Evində şahanə bir məclis açdı,
Udun xoş ətrini hər yana saçdı,
Düzdü hər tərəfə gülü, sünbülü,
Oturtdu bir yanda o qızılgülü.
Sonra da gətirib gəldi içəri
Əjdəha ağzından çıxan qəməri.
Üzündən pərdəni açıb, nəhayət,
Elədi min cürə nəvaziş, hörmət.
Şahzadə nə gördü? Məclis düzəlib,
Sevgili yarı da məclisə gəlib...
Qorxunc cəhənnəmdən, dardan qurtuldu,
Həm cənnət, həm huri sahibi oldu.
Nə deyim, nə qədər sevindi o şah!
Daha
nə
şərh
edim ,
artıqdır izah...»
lsKəndər dinlədi dedİKCə
çoban,
Elə bil ayıldı pis bir yuxudan.
Dincəldi, yox oldu çəKdiyi əzab,
0 yetKİn qocadan aldı xam şərab.
Şah burda çobanla sohbət edərKən:
«Sağaldı!..Sağaldı!..» -Eşitdi birdən.
Padşah da sevindi, oldu bəxtiyar;
Bircə asqırmaqla sağalmışdı yar...
Çobanı görərəK belə xeyirxah,
Onunla şahanə rəftar etdi şah.
Hər Kəsin zatı
paK
olarsa əgər,
Ondan çox yazılar belə əsərlər.
Ay daim nur saçar, Müştəri parlar,
Hünərli şəxsin də hünəri parlar.
Itirmiş olmasa ağlını sərraf,
Tez seçib ayırar, deməz qəlpə saf.
Səninlə biri xoş danışsa əgər,
Könüldən dinlə kİ, bir xeyri dəyər.
Nalayiq söz ilə etsələr xitab,
Sən gərəK sÜKutla verəsən cavab.
M ü n d ə r i c a t
B ir neçə s ö z
..................................................................................3
Ön s ö z
.............................................................................................5
Qədim türK ep o su ...................................................................................... 13
Qədim türK ş e r i.......................................................................................... 35
Qədim türK n ə s r i.....................................................................................147
Kitabi-Dədə Qorqud................................................................................201
Yusif Balasaqunlu. Qutatqu
b i l İ K
.......................................................219
Əhməd YüqnəKİ. A tibətül-həqaiq........................................................ 253
Əhməd Yəsəvi. Divani-hİKmət..............................................................269
Nizami Gəncəvi......................................................................................... 287
Mündəricat.............
Dostları ilə paylaş: |