I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

G ünahkarlıq  n ə d ir,  xatırlam azd ı  k im sə  a lə m d ə ,
D esəydin,  a x irə td ə   h ic rd ə n   b ə d tə r ə z a b   olm az.
F əraq ı  d ərd in ə  m ə n   d ü şm ə d ə n   o  m ahrüxsarın,
S anardım  b u n ca  d ə rd i  ç ə k m ə y ə   q ə lb im d ə   tab  olm az.
Ə yildi  q am ətim ,  zülfii  kim i,  yarm   fəraq m d a,
K öniildə  h ə srə ti,  b o y n u m d a  zülfli  tə k   tə n ab   olm az.
A lıb  da  səbrim i,  aram ım ı,  m ə n d ə n   u zaqlaşdın,
E d irsən   bağrım ı  hicran   od u n d a  sən  k abab,  olm az!
Ü zün  rə n g in d ə  gö z  y aşım ,  saçın  rə n g in d ə d ir b ə x tim ,
B elə  qarğa  q an ad ı,  öylə  h ə r  yerdə  şərab   olm az!
33
A pardı  könlüm ü,  v erd i  m ə n ə   k önlünü  b ir  d ilb ər,
M ə n   ondan ra z ıy a m ,  şad d ır  o  da,  çox  razılıq   ey lər.
O,  m ən siz  m ey  ə lə   alm az,  o  m ə n d ə n   ayrı  ə y lə n m ə z , 
H ə m işə   kaş  b e lə   olsun,  b e lə   keçsin  b ü tü n   g ünlər.
N e c ə   yandım   fəraq m d a,  salan d a  y ad ım a  h ə rd ə n ,
K eçirdi  ah  ilə,  fəry ad   ilə  öm rüm   uzun  illər.
M ə n ə m   asudə  yarım d an ,  n iy ə   asudə  o lm az  o?
M ə g ə r  bilm əz,  d ö nüb  d ö v ran ,  çıxıb  y ad d aşd an   ol  q əm lər?
S ən,  e y   şiim şad  şax ın d a  açan  azadə  b ir susən!
Son,  ey  diba,  s ə d ə f  içrə  olan  şahanə  bir  gövhər!
S əni  h ə r  kəs  ki  d o ğ m u şd u r,  o  doğm uş  eşqi  q ə lb im d ə , 
S ə n ə   kim   qosd  qılm ışdır,  o  vurnıuş  q ə lb im ə   neştər.
B u d u r  qorxum   ki,  k ö n ü ld ən   m ənim   eşq im   uzaqlaşsın, 
M ən im   könlüm   d ə,  canım   d a  sənindir,  ey  m ə lə k m ə n z ər!
E Y N - Ə L - Q U Z A T   M İ Y A N Ə C İ
E vn -ə l-Q u za t  M iyanəci  h.  4 9 2 -c i  (1099)  ildə  H əm ədanda  doğulmuş, 
525-ci  (1131)  ildə  kafır  elan  edilərək  edanı  oluıımuşdur.
D övrünün  böyiik filosofu,  su fi  aliıni,  görkəm li  ədib  və şairi,  Şərqdə geniş 
şöhrət tapan  "Ziibdətül-həqayiq ”,  “Təm hidat",  “N am eha ” və Şəkva əl-qərib ” 
adlı  əsərlərin  müəUifıdir.  İbn  Ə rəbidən  çox qabaq p anteizm in  nəzəri  əsasfa- 
nnı 
işləvib  hazırlanuşdır.  Farsca  yazdığı  "T ə m h id a t"  ( “M üqəddim ələr")  və 
"N a m əh a ”
 
( “M əktublar
 ") 
A zərbaycan  sııfı  ədəbiyyatının  ən  parlaq  niim unə- 
ləridir.  B u  əsərlər  lıələ  orta  əsrlərdə A zərbaycan  dilinə  tərcüm ə  olunmıışdur. 
'Ə rəb   dilinə  və  ədəbivvat  ehnlərinin  tənırininə  g ir iş ”  adlı  kitab  yazdığı 
barədə  də  nıəlum at  vardır.  Bədii yaradıcılığı ja n r  baxım ından  zəngindir.
R Ü B A İL Ə R
1
B ir  şohid  o lm a q d ır  arzum ,  ey  xuda,
U cuz  üç  şey  d ə   v er  m ə n ə   dünyada.
Ey  dost,  m ən  d e y ə n i  sö y lə sə n   ə g ər,
H osir  ver,  neft  g ətir,  od  v u r  sonra  da.
2
E şq in d ə  g o rək   hasil  ola,  o,  yoxdur.
Ü m iddo  g ə rə k   sahil  ola,  o,  yoxdur.
S obr  cylo  dey irso n   ki,  işin  yaxşı  olar,
Q olb  oia,  ona  qabil  ola,  o  yoxdur.
3
A xşam   qucaqladı  yenə  y a r  m oni,
Q olır  ilo  qul  ctdi  o  dildar  m oni.
E şqindon  coşaram ,  -   dcdim , 
cy  sonom ,
Ö porok  susdurdu  o  nigar  m oni.

---

G ahdan  ü rə y i  z ü lfu n ə   qurban  e d ə rə m , 
N ə rg iz lə rin ə   tö h fə   g ə h i  can  e d ərəm .
S ər.dən  g en  olub  aciz  olan  d ə m lə rd ə ,
S ən d ən   sə n ə ,  ey  dost,  ə la m a n   ed ərəm .
M Ə S N Ə V İ
5
Ey  H əm əd an ,  ax d ıq ca  q o y n u n a  bir  ö lk ə d ə n  -  
G ü clü   yağış  selləri  sən i  d irçəltd i  h ə m ə n ,
Ey  M avşan,  sən  içirsən   ancaq  vadi  dam cısı, 
T ə m iz lə n ir n ə   ə c ə b   to rp ağ ın m   acısı?
G ö rc ə k   sizi,  iirə k d ə   v ə tə n   cşqi  çağlayar,
D iiz  sözdiir:  sadiq  oğul  q ü rb ə td ə   hcy  ağlayar.
O lsay d ı  bu  zav allı  könlüm   tam am   d ə ın ird ən ,
O nu  q ürbət  m um   kim i  oridocokdi  birdən.
D ə rd -q ə m i  ın ən d o n   alıb,  fıkir  çokso  qarğalar, 
Inan  q əm d ən ,  qiissodon  nara  rongi  ağarar.
O  q o m lo r  ki,  m onim   var,  dağları  da  parçalar, 
A m m a  bir  bax,  sobrim o  d o st-d iişm o n   d ə   ol  çalar.
Ş İ H A B Ə D D İ N   S Ü H R Ə V Ə R D İ
Şihabəddin  Əbülfiituh  Yəhya  ibn Siirəvərdi h.  5 4 9 -cu  (1154) ildə A zərb a y- 
canın  Si'ırəvərd  adh  kiçik  bir  şəh ərin d ə  anadan  olm uş  və  5 8 7 -c i  (1191)  ildə 
dinsizlikdə  ittiham  olunaraq  H ələbdə  edam  edilm işdir.
Görkəmli filo so f və şa ir kim i  tanm an  Ş.Sührəvərdi  ilk  təhsilini M arağada 
almış, fə lsə fə   və ftq h   elm lərini  öyrənm iş.  sonralar  bir sıra  Yaxm  Şərq  ölkələ- 
rinə səyahət etmişdir.
Şərqdə  işraqilik fə ls ə fi  sistem in i  yaratım ş  və  onun  əsaslarını  şərh  edən 
"hikmət əl-işraq
 ” 
əsəriniyazm ışdır.  Ibn Sinanın  “Ə l-Iş a r a t” əsərini şərh  edən 
"Şərh  əl Işarət b i-l-fa rsiy y ə
 ” 
kitabınm   m üəllifidir.  Şagirdlərindən  Şəm səddin 
Şəhrəzuri onıın  45  əsərinin  adınt  çəkir.
Bədii yaradıcılığm   nəzəri  m əsələlərinə  d a ir  əsərlər  də  yazm ışdır.  Yara- 
dıcılığında  alleqoriya  və  hekayə ja n ıia r ı  əsas  y e r   tutur.  "Bustan  ə l-q ü lu b ” 
( 
"Köniillər bağı
  ”), 
“N əğənıat əl-səınaviyvə
 ”  ( 
“G öy nəğm ələri
 ”), 
"R isalət ət- 
tevr"
  ( 
“Quşlar lıaqqında risalə
 ”), 
“M ımis  əl-üşşaq "
 
( “Aşiqlərin dostıı "),  “Rıızi 
ba-cəınaəti-sufiyan
  ” 
( “Bir giiıı  su filər arasında
 ”) 
və  b.  əsərləri  məşhurdur.
M oni  ölm üş  bilib   qəırıə  q ə rq   olan, 
A ğ layan  d o stlara  çatdıran  x ə b ə r:
Elo  b ilm o sin lo r  ö lm ü şəm   artıq, 
H o d o rd ir  qiisso lər,  h ə d ə rd ir  qo m lər.
Bir  quşdum   q ə fə s d ə ,  d ü n y a -q ə fə sim , 
U çaraq  boş  q o y d u m   onu  sə rb o sər.
A llahı  gö riirəm   burda  g ö zü m lə,
Bunu  xolqo  gizli  verirəm   xobor.
R uhları  çıxarın  b ə d ə n lo rin d ə n ,
O nda  haqdan  sizə  g ö rü n ər  ə sər.
D oh şo tə  g o lm ə y in   can  v erən   zam an, 
Bu,  y e rd ə y işm ə d ir,  köçə  b ərab ər.

---