I. Kirish II. Asosiy qism

Dasturiy vositalar yaratishda qo’llaniladigan dasturiy vositalar tarkibi
Dasturiy vositalarni Internet tarmog’iga joylashtirishda HTML gipermatn hujjatlaridan foydalaniladi, chunki u Internet tizimining gipermatnli tili hisoblanadi hamda unda yaratilgan hujjatlarni o’qish dasturi Microsoft Windows ning operatsion tizimi tarkibiga kiradi. Shuni ta’kidlash joizki, bunda pedagogik dasturiy vositalarning imkoniyatlari va mukammalligi faqat dasturchining qobiliyat darajasi bilan chegaralanadi. Multimedia dasturiy mahsulotlarini yaratish uchun juda katta tayyorgarlik zarur. Bo’lg’usi mutaxassis nafaqat ko’plab dasturlash tillarini, balki o’rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturlar yaratishning metodik tamoyillari bo’yicha bilimlarni egallashi lozim. Bu yerda tayyorgarlikni quyidagi bosqichlarda amalga oshirish maqsadga muvofiq:

• informatikaning umumiy asoslari;

  
  

• grafika bilan ishlash;

  
  

• ovoz bilan ishlash;

  
  

• integratsiyalashgan muhitda ishlash;

  
  

• o ’rgatuvchi dasturlarni yaratish metodikasini egallash.

  
  

Bu bosqichlar o ’zida multimediali o ’rgatuvchi dasturlar yaratish ko ’nikmasini shakllantirishda muhim hisoblanadi. Biror bosqichni o ’zlashtirmaslik o ’rgatish jarayonini to ’liq bo ’lishini ta’minlay olmaydi. Agarda biror bosqich bo’yicha bo ’lg ’usi o ’qituvchida bilimlar avvaldan mavjud bo ’lsa, unda malakasini oshirish bo ’yicha qo ’shimcha imkoniyat paydo bo ’ladi.
Odatda o ’rgatuvchi multimediali dasturiy vositalar yaratish bilan kompyuter dasturchilari shug ’ullanadilar. Ammo bu dasturchilar o ’zlari yaratayotgan mahsulot sifati bo ’yicha yetarli bilimga ega bo ’lsalarda, ko ’p hollarda o ’qitish metodikasini yetarlicha o ’zlashtirmagan bo ’lishlari mumkin. Bu esa o ’rgatuvchi dasturiy vositaning metodik talablarga to ’liq javob berishini ta’minlay olmaydi. Shu sababdan, dasturiy multimedia mahsulotlarni yarata olish malakasini shakllantirishda ko ’p bosqichli tayyorgarlikni amalga oshirish zarur.
Ushbu tayyorgarlikning dastlabki bosqichi informatika fanini o ’rganish bilan bog ’liq bo ’lib, informatikaning umumiy asoslarini o ’rganish ommabop dasturlar bilan tanishishni ta’minlaydi. Boshlang’ich bosqichda albatta MS Windows qobig ’i va MS Office dasturiy paketi o ’rganilishi lozim. Bu dasturlarni o ’zlashtirish zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishning dastlabki qo ’nikmalarini shakllantiradi. Bunda grafik qobiqlar bilan ishlash ko ’nikmasining shakllanishi oddiy va tushunarli dasturlar kompyuter texnologiyalarining amaliy metodlarini o ’rganishni dastlabki bosqichida muhim ahamiyat kasb etadi. MS Office komponentlari ma’lum ma’noda universal sanalgani uchun talabalarni axborot texnologiyalarini o ’zlashtirishlarida mustahkam asos bo ’ladi.
Tayyorgarlikning ikkinchi bosqichi - grafika dasturlari bilan ishlashga o ’rganishdan iborat. Bu bosqich grafikaning turlariga mos ravishda bir qancha kichik bosqichlarga bo ’linadi:

• rastrli;
  

• vektorli;
  

• uch olchamli;

  
  

• animatsiyali.

  
  

Organish ketma-ketligi juda muhim emas, ammo animatsiya asoslari bilan tanishishni statik grafikaning barcha turlarini ozlashtirgandan keyin amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Uch olchamli grafika umumiy dasturning majburiy qismiga kirishi shart emas, chunki u faqat real obyektlarni modellashtirishda ishlatiladi. Ammo, 3D ni organishni aniq va tabiiy fanlar yonalishlari boyicha oqituvchilar tayyorlash ta’lim mazmuniga kiritishni tavsiya etish mumkin. Eng kop tarqalgan uch olchamli redaktorlar sifatida 3D Studio Max va Maya larni qarash mumkin. Ular uncha murakkab bolmagan interfeysga ega. Rastrli va vektorli grafika bilan ishlash bilimlariga ega bolib, uch olchamli grafikada ishlash konikmasini tezda ozlashtirish mumkin.
Animatsiyali grafikani yaratishni bir-biriga yaqin interfeysga ega yuqorida keltirilgan dasturlarda amalga oshirish imkoniyati mavjud. Ular asosan grafika turlari bilan farqlanadi: rastrli grafika uchun Adobe ImageReady , vektorli grafika uchun - Corel R.A.V.E., uch olchamli grafika uchun esa - 3D Studio Max orinlidir.
Navbatdagi bosqichda ovoz bilan ishlash metodlari organiladi. Bu yerda ovozlarni yozish, tahrirlash va qayta yaratish masalalari muhim hisoblanadi. Bu masalalarni Sound Forge dasturi yordamida hal etish mumkin. Bu dastur ovozni yozish, fayllarni asosiy ovoz formatlariga otkazishni amalga oshiradi. Undan tashqari, mazkur dastur yordamida ovozlarni tahrirlash, ovozga maxsus effektlarni qoshish imkoniyatlari ham mavjud. Ovozlarni eshitish uchun ommabop bolgan Winamp dasturidan foydalanish mumkin. Ammo multimedia mahsulotlarida ovoz namoyish etiladigan dastur bilan integrallashgan bolib, eshitish uchun maxsus vositalarni talab etmaydi.
Grafika yaratish va ovoz bilan ishlash bilimiga hamda metodlariga ega mutaxassis keyingi navbatda multimedia mahsulotlarini namoyish etish va yaratish vositalarini o’rganadi. Bunga birinchi navbatda HTML-dasturlash, ya’ni WYSIWYG dasturlari guruhiga mansub MS Word, MS FrontPage, Macromedia Dreamweaver bilan ishlash, MS PowerPoint da namoyishlar tayyorlash kiradi. Shuningdek, murakkabroq bo’lgan multimediali interaktiv namoyish yaratish dasturi bo’lgan Macromedia Flash, grafika va ovozni qayta ishlash, shuningdek, animatsiya yaratish dasturi bo’lgan Adobe AfterEffect va boshqa dasturlarni tavsiya etish mumkin. Bu bosqichda talaba o’zi o’rgatuvchi multimedia ilovalarini yaratishni bilishi zarur.
Metodik bosqich bo’lg’usi mutaxassisga «qanday va qaysi vositalar bilan o’quv materiallarini o’quvchiga yetkazish kerak» degan savolga javob berishi zarur. Bu bosqichda ular o’zlarining grafika bo’yicha bilimlari asosida va kompyuterning audio imkoniyatlarini bilgan holda, qaysi vaziyatlarda axborotlarni qanday uzatish maqsadga muvofiqligini aniq bilishlari shart.
Xulosa
Bu metod ta’lim oluvchilarga mavzuga tegishli hayotiy vaziyatni tashxis qilish, farazlarni ifodalash, muammolarni aniqlash, qo’shimcha axborotlarni yig’ish, farazlarga aniqlik kiritish va muammolarni echish hamda ularni bajarishning aniq bosqichlarini loyihalash bo’yicha amaliy faoliyatlarini modellashtirish imkonini beradi.
Muayyan hayotiy vaziyatlarga bag’ishlangan keyslardan foydalanish ta’lim jarayonini haqiqiy hayot bilan bog’laydi. Ta’lim oluvchilarni o’rganilayotgan muammoni ifodalash hamda uning maqsadga muvofiq yechimi variantlarini izlashga yo’naltiradigan aniq real yoki sun’iy ravishda yaratilgan vaziyatning muammoli-vaziyatli tahlil etilishiga asoslanadigan ta’lim metodidir. Ta’lim, axborot-kommunikatsiya, boshqaruv na boshqa sohalarni o’rgatishda qo’yilgan ta’lim maqsadini amalga oshirish va keysda bayon qilingan amaliy muammoli vaziyatni hal qilish jarayonida oldindan belgilangan (bashorat qilinadigan) o’quv natijalariga kafolatli erishishni vositali tarzda ta’minlaydigan, bir tartibga keltirilgan optimal usullar va vositalar majmuidan iborat bo’lgan ta’lim texnologiyasidir.
Mamlakatdagi iqtisodiy ta’limning umumiy yo’nalishi, uning nafaqat ta’lim oluvchilarda aniq bilimlarni shakllantirishga, shu bilan birga, tinglovchilarda fikrlash faoliyati, nazariy bilimlarini amalda qo’llashga tayyorlik va bunga qobillikni rivojlantirish, bo’lg’usi mutaxassislarda mustaqillik va tashabbuskorlik, boshqaruv va iqtisodiyotdagi tadqiqotlarning turli jihatlari bilan bog’liq keng doiradagi masalalarni idrok etish qobiliyatini ravnaq toptirishga yo’naltirilganligi bilan bog’liq.
Kelgusidagi kasbiy faoliyati uchun o’zining boshqarish siyosatini ishlab chiqishga tinglovchilar korxonada va umuman iqtisodiyotda vujudga keladigan turli xil vaziyatlarni tahlil etish malakalari va ko’nikmalarini egallashi, tahlil qila bilish qobiliyatini o’stirishi, boshqaruvchiga xos xususiyatlarni orttirishlari zarur.
«Maslahat berish mumkin, lekin bunday maslahatdan foydalanishga o’rgatish mumkin emasligi» haqiqatdir. O’rganib olgach omadli iqtisodchi, moliyachi yoki menejerga aylanib olishga imkon beradigan qandaydir yagona, universal uslub yoki usul mavjud emas.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Sayidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. -T.: “Moliya ” nashriyoti, 2003 y. – 171 b.
   
2. 
   Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. — Qarshi. “Nasaf”, 2000 y.-80 b.
   
3. 
   Tolipov U., Usmanbayeva M. Pedagogik texnologiya:nazariya va amaliyot.-T.: “Fan”. 2005.
   
4. 
   B.L. Ilg‘or pedagogik texnologiyalar.- T.: 2001
   
5. 
   O.U.Avlayev, S.N. Jo’rayeva, S.P.Mirzayeva “Ta’lim metodlari” o’quv-uslubiy qo’llanma, “Navro’z” nashriyoti, Toshkent – 2017