vo K iro v u n , X I O r d u n u n k o m a n d a n h ğ ı ilə yazışmalaıı
biitiin
a p r e l
ayı
ə r z i n d ə
d a v a m
e dirdi.
X I
Ordu
k o m a n d a n lığ ı, R K ( b ) P Q a f q a z d iy a r k o m itə s i və AK(b):
n ü m a y ə n d ə l ə r in i n iştirak ı ilə a p r e l in 22-də Bakıda və
a p re lin 25-də P o r t - P e t r o v s k d a k e ç ir ilə n müşavirələrdə
g ə ləc ək b irg ə ə m ə liy y a tla rın p lanı təfsilatı ilə müzakirə
edildi. Bu p la n , a p r e lin 27-də B a k ıd a kommunistiərin
silahlı çıxxşını v ə h ə m i n g ü n X I o r d u n u n Azərbaycan
s ə r h ə d d i n d ə n
k e ç m ə sin i
n ə z ə r d ə
tu tu r d u .
AK(b)P
rə.ıoərliyi d ö v lə t çevrilişi p la n ın ın reallaşdırılm ası üçün
vaxtın yetişdiyini q ə t e td i. A p r e l i n 25-də b ü tü n partiya
k o m itə lə ri h ərb i k o m a n d a n l ı ğ ı n tabeliyinə keçirildi və
x ə b ə rd a r lıq
o lu n d u
ki,
k o m a n d a n lığ ın
ə m rin ə
tabe
o lm a y a n la r a ölürn cəzası v e r ə c ə k d ir .
A p re lin 2 7 -d ə s ə h ə r t e z d ə n k o m m u n is tlə rin silahlı
d əstəlo ri h ə m ş ə h ə r daxilində, h ə m d ə o n u n kənarlarında
on m ü h ü m ob y ek tləri: dəm iryol vağzalı, poçt, teleqraf,
ra diostansiya, polis m ə n t ə q ə iə r i, iri n e ft m əd ən lə ri və
sən a y e m ü əssisələri, hərbi və t i c a r ə t lim anı və s. yerlər
ələ k e ç ir m ə y ə başlad ılar. T əx rib a tçı q ru p la r ın köməyiiə
B akının şim al s ə r h ə d d i v ə G ə n c ə a r a s ın d a telefon və
te i e q r ä f əlaq ə si kəsildi, bu d a h ö k u m ə t ə əyalətlərdə
y erlə şən özü n o sadiq h ərbi h issələri v a x tın d a köməyə
ç a ğ ırm a ğ a im k a n v e r m ə d i. B akı qarn iz o n u isə, əslində,
A z ə rb a y c a n
İn q ilab K o m itə s in in t ə r ə f i n ə keçdi. Eyni
z a m a n d a
hərbi
n az ir
S .M e h m a n d a ro v
z a b itlə rə yeni
hakim iyyətə ta b e olm ağı ə m r e td i.
1920-ci ilin a p r e l in d ə B ak ıd a h ərb i çevrilişin hazır-
lanm ası
və
k e ç ir ilm ə s in d ə
b u r a d a
olan
tü rk
hərbi
xidm ətçiləri v ə k o m m u n is tlə ri fə al rol oynadılar. Məhz
onların köm əyi n ə t i c ə s in d ə ş ə h ə r d ə bir çox ən mühüm
ojıyektlər, o c ü m lə d ə n dəm iryol vağzalı tu tu ld u , şəhərın
hərbi q u b e r n a to r u M .G .T le x a s h əb s edildi.53 M əhz türk
zabitləri v ə ə s g ə rlə ri
h ö k u m ə t i n
Bakını
tə rk etm ək
cəh d in in qarşısım ald ıla r.54
B akıda baş v e r ə n aprel h a d is ə lə rin d ə X ə z ə r Hərbi
d o n an m ası əhəm iyyətli rol oynadı. D o n a n m a gəmilərinin
hey’əti bu döv rd ə k o m m u n istlə rd ə n və onlara rəğbət
bəsləyən m a t r o s la r d a n ibarət idi. Hakim iyyəti 2 saat
ərzində A z ə rb a y c a n Inqilab K om itəsin ə təhvil v erm ə k
b a r ə d ə u ltim a tu m v e r ə n hərbi gəm ilər sahildə düzülərək
öz to p la rım h ö k u m ə t o rq a n la rı binalarına tuşladılar.
A p re lin 27-də g ü n o rta , a rtıq h ərbi drujinaların, faktiki
olaraq, ş ə h ə r d ə vəziyyətə tam n ə z a rə t etdiyi və X I
O rd u n u n
ön
hissələrinin
A z ərbaycan
Cüm huriyyəti
ərazisinə daxil o lduğu bir vaxtda, A zərbaycan İnqilab
Kom itəsi
hakim iyyəti
ələ
keçirm əyinə
qanuni
don
geydirm əyə çalışırdı. B u m ə q s ə d lə aprelin 27-də saa t
11-də b a ş d a H .S u ltan o v o lm aqla kom m unistlərin nüm a-
y ə n d ə
h e y ’əti,
A K ( b )
M K ,
R K (b )P
Q afqaz
diyar
kom itəsinin B akı bürosu və M ərkəzi fəhlə konfransı
a d m d a n hakim iyyəti N .N ərim an o v başda olm aqla Sovet
fəh lə -k ən d li h ö k u m ə tin ə təslim e tm ə k b a r ə d ə p a r la m e n tə
Ç .tldırım t ə r ə f i n d ə n tərtib olunırçuş ultim atu m verdi.
C avab iki s a a t ə rz in d ə veıilm əli idi, əks halda bolşeviklər
atəş a ç m a q la h ədə lə yirdilə r.55
V e rilə n u ltim a tu m u m ü zak irə e tm ə k üçün parla m en t
iclasından əvvəl M .H .H a cm sk i, M .R əsulzadə, Q .Q arabə-
yov,
A .S ə fik ü rd sk i,
A .Q a rd a şo v d a n
ibarət
komissiya
yaradıldı.
Kom issiya
u ltim a tu m a
cavab
olaraq,
öz
ş ə rtlərini hazırladı v ə bu şə r tlə r p a rla m entin m üzakirə-
sinə verildi.
N .U subbəyovun y an m d a m ə h d u d d a irə d ə keçirilmiş
m ü şav irəd ə Ş.R üstəm bəyov b ə ’zi d e p u ta tla r a qan 'tökül-
m əsinə
yol
v e r m ə m ə k
ü çün
B akıdan
çıxmağı
və
bolşeviklərə qarşı m übarizəni təşkil e tm ə k üçün G əncəyə
keçməyi
tə k lif
etd i.
Lakin,
onun
təklifini
toplantı
iştirakçıları qəbul etm ə d ilə r.56 Saat 20.45-də A zərbaycan
p a r la m e n tin in t ə ’cili iclası açıldı. G ü n d ə lik d ə bir m əsələ
- hakim iyyəti təhvil v e rm ə k b a rə s in d ə Azərbaycan İnqilab
K om itəsinin u ltim a tu m u m əsələsi d u ru rd u . M əsələnin
m ü zak irəsin d ən əvvəl çıxış e d ə n hərbi nazir S.Mehman-.
darov p a r la m e n tə silahlı m üqavim ətin m üm kün olmadı-
ğmı bildirdi. M .R ə su lz ad ən in t ə ’kidi ilə "xalqdan xəbərsiz
Dostları ilə paylaş: |