niyyətini hər vasitə ilə inkişaf e td irm ə k xətti yeridil-
mişdir.
Çoxlu sayda müxtəlif xalqların yaşadığı Azərbaycan
Cümhuriyyətində dövlət və cəmiyyət həyatının
əksər
problemlərinin həlli milli rəng alırdı. Ü m u m i m ədəni
səviyyənin yüksəkliyi, kompromisslərə g e tm ə k bacarığı,
hökumətin göstərdiyi dəyanət m eydana çıxan ziddiyyət-
lərin tezliklə aradan qaldırılmasına k ö m ə k edir, bunların
həllinin sivilizasiyalı yollarını tapırdı. Ü m um iyyətlə , başqa
xalqların hüquqlarına və azadlıqlarına təcavüz etm ək
mə’nasında milli döyüşkənlik Azərbaycan C üm huriyyətinə
xas
deyildi,
burada
Azərbaycan
m iqyasında
milli
mənafelərin ahəngdarlığı gözlənmiş, milli h ə m r ə ’ylik şüarı
xalqlar arasındakı münasibətlərə d ə aid edilmişdi.
Bu gün Azərbaycan Respublikasının milli m ü nasibətlər
sahəsində siyasəti bu xəttin yeni tarixi ş ə r a itd ə davam
və inkişaf etdirilməsidir. Prezident
H e y d ə r
Əliyevin
dediyi kimi: "Dövlət nə q ədər çox xalqı birləşdirsə, bir
o qədər zəngin olur, çünki onların h ə r biri üm um dünya
mədəniyyətinə və sivilizasiyasına
öz
töhfəsini
verir.
Azərbaycanda millətlər arasında olan ə la q ə lə r m eh rib a n
dostluq əlaqələridir, bir-birinə h örm ət, e h tira m əlaqələ-
ridir. Ona görə də Azərbaycanın xüsusiyyətini, çoxmillətli
ölkə xüsusiyyətini, çoxdilli ölkə xüsusiyyətini qoruyub
saxlamaq bizim borcumuzdur, gənclərimizin vəzifəsidir".
Bu günkü Azərbaycan dövlətini
A z ərb ay c an
Xalq
Cümhuriyyəti
ilə
müqayisə
e d ə rk ən ,
çox
zaman
ən’ənələrə sədaqətdən, varislikdən danışılır, h əm d ə bu
zaman unutmaq olmaz ki, söhbət h ü q u q i varislikdən
deyil, prinsiplərin, ə n ’ənələrin varisliyindən g edir. Bu
varislik missiyasını layiqincə yerinə y e tirm ə k ü ç ü n Xalq
Cümhuriyyətinin təcrübəsini mexaniki s u r ə td ə d övrüm üzə
köçürmək deyil, yeni tarixi-siyasi və m əd ən i reallıqları,
konkret şəraiti nəzərə almaqla müasirliyə uyğunlaşdıraraq
tətbiq etmək lazımdır.
Daxili ziddiyyətlər və başlıcası isə xarici
təcavüz
nəticəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti s ü q u t etsə
də, onun fəaliyyəti Azərbaycan xalqının sonrakı tarixi
taleyi ü ç ü n m ü h ü m əhəm iyyətə malik idi. 1920-ci ilin
a p relin d ə
e ’lan
edilmiş
A z ərbaycan
Sovet
Sosialist
R espublikası siyasi müstəqilliyini qoruyub saxlayacağını
bildırmişdi. SSRİ-nin y aranm ası ilə A zərbaycan müstə-
qilliyini
faktiki
o lara q
itirsə
də,
formai
o laraq, öz
müstəqilliyini saxlamışdı, həm çinin dövlətin atributları
olan konstitusiyaya, əraziyə, sə rh ə d lo rə malik idi. Məhz
dövlətçilik
ə n ’ən ə lə rin in
mövcudluğu,
icbari
təhsil,
m ədəni səviyyənin və k a d r potensialım n olması Azər-
baycan
xalqına
öz
dövlətini,
m ədəniyyətini,
milli
mənliyini q o r u m a ğ a im kan verdi. P rezidentim iz H e ydər
Əliyevin dediyi kimi, "xalqımız bu dövrdə - X X əsrin
əvvəlindən indiyədək çox şərəfli bir yol keçm işdir. Bu
yol d a o n d a n ib a rə td ir ki, xalqımızın m ədəni, təhsil
səviyyəsi
artm ış,
m ədəniyyətim iz
yüksəlmiş,
elmimiz,
böyük
iqtisadi
potensialım ız
yaranm ışdır.
X alqım ızm
həyat tə rz in d ə , d ü n y a g ö r ü ş ü n d ə böyük dəyişikliklər əm ələ
gəlmiş, böyük bir siyasi-ictimai proses başlanmışdır."
Ə g ə r X X əsrin əvvəlində xalqımız milli azadlıq, dövlət
m üstəqilliyi y o lu n d a ilk d ə f ə böyük addım atıbsa, XX
əsrin so n u n d a m i l l i , azadlığa, dövlət m üştəqilliyinə tam
nail o lm u şd u r.
A z ə rb a y c a n xalqının öz ru h u n d a n doğan, milli-azadlıq
h ə r ə k a t ı n m y e k u n u kimi y a r a n a n A zərbaycan Cüm hu-
riyyəti xalq hakim iyyətli respublika formasını, üm um bə-
şəri tə r ə q q i n in
h əm Q ərb, h əm d ə Şərq meyllərini
ö zü n d ə birləşdirdi. M .R ə su lz ad ə "Əsrimizin Səyavuşu"
ə s ə rin d ə
yazırdı:
"Azərbaycan
Cüm huriyyətinin
əsas
idarəsi
b ü tü n
v ə tə n d a ş la rın
b ə ra b ə rh ü q u q la
yaşaması
ü z ə rin d ə q u ru lm u şd u ... Millət məclisi, m əm lək ətin bütün
sinif v ə
m illətlərini
təmsil
edib,
dövlətin
ta m a m ə n
taleyinə h ak im idi. Onsuz heç bir m ə srə f yapılmaz, heç
bir m ü h a rib ə başlanm az, heç bir barışıq bağlanm azdı.
I l ö k u m ə t m əclisin e’tim adını q a z a n a n d a qalır, itirəndə
d ü şü rd ü . O r t a d a h akim o laca q v a s itə - vəzifə d ə yox
idi. P a r l a m e n t hakim iyyəti m ü tlə q idi. B urada A v ro p a d a
tə tbiq ed ilm əyən həqiqi bir X a lq Cüm huriyyəti qurul-
muşdu".
Xalq Cümhuriyyoti devrildikdən sonra A zərb ay c an 70
il
Sovet
totalitarizmi
vo
bolşevik
eksp e rim e n tlə ri
şoraitindo yaşadı. Respublikaçılıq ideyası xalqın fikrində
dorin iz buraxdığından ondan bütövlükdo im tina edilmodi.
Formal olaraq Azorbaycan Sovet Sosialist Respublikası
adlanan dövlət Sovetlər Birliyi idarəçilik m exanizminin
tərkib hissosinə çevrilmişdi. 80-ci illərin ikinci yarısında
gcnişlonon Azərbaycan milli və d e m o k ra tik
horokatı
1918-1920-ci illərdo olmuş Xalq C üm huriyyotinin tarixino
vo ən’ənolərino qayıdış fonunda baş verdi. 1918-ci ildə
ucaldılmış üç rongli, ay-ulduzlu milli
bayraq çağdaş
müstoqillik hərokatının cazibə qüvvəsino çevrildi. 1990-cı
ilin mayında demokratik qüvvolorin tolobi ilo 1918-ci
ildo Azorbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yarandığı gün -
28 may günü - Azərbaycan dövlotçiliyinin borpası günü
c’lan cdildi. 1991-ci ilin fevralında A zorbaycan Xalq
Cümhuriyyotinin
üçrəngli
bayrağı
çağdaş
Azorbaycan
Rcspublikasının Dövlət bayrağı kimi təsdiq edildi. Elo
homin ilin 30 avqustunda Azərbaycan R espublikası Ali
Soveti
1920-ci
ilin
aprelində
itirilmiş
"Azərbaycan
Respublikasının
dövlot
müstəqilliyini
borpa
etm ok
haqqında bəyanat", oktyabrın
18-do
iso
"Azərbaycan
Respublikasının Dövlət Müstoqilliyi h aq q ın d a Konstitu-
siya aktı" qobul etdi. Beləliklə, XXI osrin astan a sın d a
Azorbaycan öz tarixi yolunu birdəfəlik müoyyonloşdirdi.
Bu, müstoqillik, azadlıq və dem okratiya yoludur. Ilom in
yolun başlanğıcını bu il dövlat fraşçısının fərm anı ilə
80 illiyi geniş qeyd edilon Azərbaycan X a lq Cüm huriyyoti
qoymuşdur.
F Ə R A M Ə Z M A Q S U D O V ,
A zərbaycan E lm lər
Akaılcm iyasıııın P rczid en ti
REDAKTO RDAN
Bu ə sə r Ş ərq d o və bü tü n türk dünyasında yaranm ış
ilk
d e m o k ra tik
respublikanın
-
Azərbaycan
Xalq
C üm huriyyətinin tarixino həsr olunm uş ilk ümumiləşdi-
rilmiş v ə n isb ətən tam am lan m ış əsərdir.
A zərb ay c an X alq C üm huriyyətinin tarixi əhəmiyyətinin
səciyyələndirilm əsində A z ərbaycan Respublikasının möh-
tərəm P re z id e n ti Il e y d ə r Əliyev conablarının "Müstəqillik
yolu:
"Seçilmiş
fikirlor"
(Bakı,
1997)
və
3
cildlik
"Müstəqilliyimiz obədidir" (Bakı, 1997) əsə rlərində ifadə
olunm uş
m ülahizəlori
bizim
üçün
əsas
istiqam ət
o lm uşdur.
K itabın yazılması prosesindo m üəlliflər kollektivi o
dövrün tarixino həsr o lu n m u ş çoxsaylı to d qiqatla rdan
b əh rələn m işd ir.
R espublika
arxivlərinin
-
Azərbaycan
R espublikası
D övlət
Arxivinin
(A R D A ),
Azorbaycan
Respublikası Dövlot Tarix Arxivinin (A R D T A ), Azor-
baycan R espublikası Dövlət Siyasi P artiyalar vo İctimai
I l ə r ə k a t l a r Arxivinin (A R D S P İIIA ), Azorbaycan Rcspub-
likası
Dövlot
Ədəbiyyat
vo
İncosonət
Arxivinin
(A R D Ə İA ), h abe lo G ü rc ü s ta n Respublikası Dövlət Tarix
Arxivinin
( G Ü R D T A ) ,
Rusiya
Federasiyası
Dövlot
Arxivinin ( R F D A ) vo R usiya Ö rdusu Dövlot Arxivinin
(R O D A ) m a te r ia lla rı əsorin yazılmasında əsas monbo
bazası o lm u ş d u r.
Ə s ə r d ə o d ö v rü n çoxsayh m otb u at m ateria lla rın d an
da
geniş
istifa d ə
edilm işdir.
K itab d a
tosvir
olunan
hadisələ rin obyektiv işıqlandırılması moqsodilo, m üəlliflər
kollektivi "Azərbaycan" (A z ərba ycan vo rus dillorində),
"Kaspi", " Z nam ya truda", "İskra", "Açıq söz", "Naş put",
"Zarya", " İttih a d ” (A zorbaycan və rus dillərində), "Nabat",
"İstiqlal"
və
s.
kimi
rəsmi
və
partiya
motbn
Dostları ilə paylaş: |