Ijtimoiy- gumanitar fanlar kafedrasi

6-MAVZU: MEDIA MAYDON TUZILISHI VA TA`SIRI.

Reja:

1.Axborotlashgan jamiyat va media maydon tushunchasi.

2.Media maydonning shaxs va jamiyatdagi o`rni va hamiyati.

3.Global tarmoqlarning zamonaviy iskanjalari.

4.Internet tarmoqlarining vujudga kelishi va maqsadi.


“Media ­ ma’naviy mahsulotlarning virtual bozori. Bu bozorda hech kim “molim yomon”, demaydi. Buzg‘unchi, jinoyatchi, johillar ham o‘z g‘oyamahsulotini “eng yaxshi buyum”, deydi. Virtual olamda bunyodkorlik, taraqqiyot uchun zarur manbalar ham ko‘p. Gap odamning ana shu bozor taklif etayotgan mahsulotlarni xarid qilishda adashmasligiga borib taqaladi. Bugungi tilda aytganda, gap mediamadaniyatni to‘g‘ri egallashida”.1 Demak, yoshlar mediamatnlarni o‘qiyotgan, mediamahsulotni tomosha qilayotganda ularni qabul etish, tahlil qilish, baholash va yaratish, zamonaviy jamiyatda mediamahsulotlarning ijtimoiy, ma’naviy, mafkuraviy, madaniy kontekstini tushunishlari kerak. Bu esa odamning mediamadaniyati qandayligiga bog‘liq. Ukrainalik pedagog olima S.M.Sterdenko mediamadaniyati yuqori kishini mana shunday tasvirlaydi: “Uning mediabog‘lanishlari soni va davomiyligi rejalashtirilgan bo‘ladi. O‘ziga kerakli axborotni to‘g‘ri tanlay oladi. Axborotga tanqidiy yondashadi, chunki u medianing zararli ta’sirlarini biladi, qarshisida ochilgan mediamatnni o‘z filtridan o‘tkazib, keyin qabul qiladi. Mediamahsulotdan foydalanishda axloq me’yorlariga amal qiladi. Mediamahsulot yarata oladi». Mediamadaniyat ­ turli media asarlarni tahlil qilish, baholash, yaratish uchun zarur bo‘ladigan bilim, ko‘nikma va malakalar yig‘indisi. Aqlli yigit­qizlarning o‘z himoya qobig‘i, “zirh”i bo‘ladi. Ular media (1 M.Quronov, Mediaogohlik “Ma’rifat” 2012 yil, 7 noyabr № 88 (8529)) mahsulotlarni o‘z «ma’naviy filtr”i (mafkuraviy immuniteti) orqali ko‘ra olishadi, o‘qib, tomosha qilishadi. Mediamatnlardagi targ‘ibot­tashviqotni, biryoqlamalikni va buning sabablarini, ma’lumot tarqatuvchining niyatlarini ko‘rib turishadi. Bunday mediamadaniyat mediamahsulotlarga tanqidiy yondashuvni belgilab beradi, aldanishlardan asraydi. Nemis olimlari ushbu qonuniyatga tayanib muhim kashfiyot yaratishdi. «Muhim ma’lumotga ega bo‘lish ­ hokimiyatga ega bo‘lish; keraklisini keraksizidan ajratish ­ yanada ko‘proq hokimiyatga ega bo‘lish; kerakli ma’lumotni o‘z rejissurasiga asoslanib tarqatish yoki ushlab turish ­ ikki karra hokimiyatga ega bo‘lish demakdir. Odamlarga axborot orqali psixologik ta’sir ko‘rsatishning imkoniyatlari ana shunday», deyiladi Germaniyaning asosiy politologiya darsliklaridan birida. Media deb ommaviy axborot vositalariga (OAV) aytiladi. OAVning bir qator muhim xususiyatlari borki, ularni e’tiborga olmasdan OAV faoliyatiga to‘g‘ri baho berib va uni tashkil etib bo‘lmaydi. Fikrimizcha, bu xususiyatlarning ichida eng muhimini taniqli kanadalik olim Maklyuen tushuntirib bergan: media – bu inson hissiyotlarining davomidir. Mazkur g‘oya muallifning kitobida yaxshi tushuntirib berilganligi sababli, biz bu masalaga to‘xtalmaymiz. Kitobning asosiy xulosasi sifatida shuni aytish zarurki, media, odamning aqlidan ko‘ra, hissiyotlariga ko‘proq ta’sir qiladi. Maklyuenning mashhur ta’biri – vositaning o‘zi axborotdir – aynan shu g‘oyani tasdiqlovchi ibora. Zamonaviy ommaviy axborot vositalari turli xil formatlarda, jumladan bosma ommaviy axborot vositalari (kitoblar, jurnallar, gazetalar), televizor, filmlar, video o‘yinlar, musiqa, mobil telefonlar, turli xil dasturiy ta’minot va Internetni o‘z ichiga oladi. Har bir media turi tarkibni, shuningdek, ushbu kontent etkazib beriladigan qurilma yoki ob’ektni o‘z ichiga oladi. CHop etish vositalari "Bosma ommaviy axborot vositalari" atamasi bugungi ota-onalar o‘sib-ulg‘aygan an’anaviy yoki "eski moda" bosma ommaviy axborot vositalarini, jumladan gazetalar, jurnallar, kitoblar, komikslar yoki grafik romanlarni tasvirlash uchun ishlatiladi. Tarixan, faqat badavlat nashriyotlar bosma materiallarni yaratish uchun zarur bo‘lgan murakkab turlarni sozlash texnologiyalaridan foydalanishlari mumkin edi, ammo bu so‘nggi yillarda ish stoli nashriyot dasturlari va “Lulu.com” (LINK) kabi talab bo‘yicha chop etish xizmatlarining keng tarqalishi bilan o‘zgardi. YAqinda “Amazon Kindle” kabi yuzlab kitoblarni bitta qurilmada
saqlaydigan va o‘quvchilarga kitob va gazetalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yuklab olish imkonini beruvchi elektron kitob media iste’molchilarga taqdim etildi. Televidinie Televizor ellik yildan ortiq vaqtdan beri media iste’molchilarni qiziqtirib keladi. Dastlab, tanlash uchun bir nechta dasturlar bor edi, ammo bugungi kunda tanlash uchun yuzlab umumiy va maxsus kanallar va minglab dasturlar mavjud. Ilgari dasturlarni televizorda o‘z vaqtida ko‘rish kerak bo‘lgan bo‘lsa, endi bunday emas. Bugungi kunda tomoshabinlar ko‘plab kabel yoki sun’iy yo‘ldosh xizmatlarining ko‘rish uchun to‘lov yoki talab bo‘yicha bepul xizmatlari orqali xohlagan vaqtda kino yoki televidenie epizodini tomosha qilishlari mumkin. SHuningdek, ular kontentni Internetdan yuklab olish imkoniyatiga ham ega bo‘ldilar. Tomoshabinlar dasturlarni bir vaqtning o‘zida yozib olish va boshqa vaqtda tomosha qilish uchun TIVO (raqamli video yozuvchisi) kabi qurilmalardan foydalanishi mumkin. Hatto mobil telefonlar orqali teledasturlarni kuzatib borish mumkin. Video O‘yinlar 1980-yillarning boshidan beri mavjud bo‘lgan video o‘yinlar faqat yosh media iste’molchilar orasida mashhur bo‘ldi. Bugungi o‘yinlar yuqori darajada real landshaftlar va fizika simulyasiyalarini o‘z ichiga olgan uch o‘lchovli o‘yin o‘ynashni va tarmoq ulanishi orqali boshqa o‘yinchilar bilan raqobatlashish imkoniyatini ham beradi. Buning uchun ilg‘or grafikalar va protsessorlardan foydalaniladi. Zamonaviy video o‘yinlar immersiv, hayajonli va borgan sari interaktivdir. O‘yinchilar hayotga o‘xshash grafikalar va tovushlar tufayli o‘zlarini haqiqatan ham vaziyatga tushib qolgandek his qilishadi. Video o‘yinlar orqali yoshlar o‘zlarining go‘yo o‘yinlarini kengaytirishlari mumkin, chunki ular askar, musofir, poyga mashinasi haydovchisi, ko‘cha jangchilari va futbolchiga aylanadi. Bugungi kunda mashhur o‘yin konsollari orasida “Nintendo Wii”, “Microsoft Xbox 360” va “Sony Playstation III” mavjud. “Nintendo Wii” kabi mobil o‘yinlarni o‘ynash imkonini beruvchi qo‘lda ushlab turiladigan konsollar ham mavjud. Bundan tashqari, ba’zi video o‘yinlarni shaxsiy kompyuterlarda ham o‘ynash mumkin. Aksariyat video o‘yinlar ekrandagi belgilarni boshqarish uchun tugmalar, joystiklar va boshqa qurilmalarga ega qo‘lda ushlab turiladigan qurilmadan foydalanadi. Biroq, yangi o‘yin tizimlarida harakatni aniqlovchi sensorlar, masalan, akselerometrlar o‘yinchilarni o‘yin faoliyatini yakunlash uchun butun tanasini harakatga keltirishga undaydi. Mana shunday cheksiz tur va ko‘rinishdagi media mahsulotlarni iste’molchi hukmiga havola etayotgan media makonda adashib qolmaslik,
axborot xurujidan himoyalanish, manipulyasiya ta’siriga tushib qolmaslik uchun tanqidiy fikrlash ko‘nikmasi zarur hisoblanadi.
Aksariyat odamlar o'zlarining fikrlari, qarashlari va intilishlari puxta o'ylangan targ'ibot natijasi ekanligiga shubha qilmaydi. Siyosiy hokimiyat va mamlakat fuqarolarining maqsadlari ko'pincha bir-biriga zid bo'lganligi sababli, hukumat o'zi xohlagan narsaga erishish uchun turli usullardan foydalanadi. U odamlarning ongini va natijada ularning harakatlarini nazorat qiladi. Odamlar amaldagi siyosatdan norozilik bildirishni boshlamasliklari uchun hokimiyat aholining fikrlarini yo'naltiradi va to'g'rilaydi. Ushbu ijtimoiy ta'sirlarni sezish uchun vaziyatga turli tomonlardan qarash va uni turli darajalarda tahlil qilish muhimdir.