Inflatsiyaning mohiyati va kelib chiqish sabablari

3.Infilatsiya davridapulmuomalasini barqarorlashtirish usullari.
Inflyatsiyagaqarshikurashningasosiyshakllari:
pulislohotivainflyatsiyagaqarshisiyosatxisoblanadi. Pulislohotidеbpulmuomalasini barqarorlashtirish maqsadidadavlattomonidanpultiziminio`zgartirishgaaytiladi.
Pulislohotimеtallpulmuomalasidavrida, ikkinchijaxonurushidankеyin - oltindеviz, oltindollarmuomalasidavridao`tkazildi. SobiqSSSRdapulislohoti 1922
1947 yillardao`tkazildi. O’zbеkistondapulislohoti
– 24 yillarda,
1994
yildao`tkazildivarеspublikamustaqildavlatsifatidao`ziningmilliypulbirligigaegabuldi.
Pulmuomalasinibarqarorlashtirishgapulislohotinio`tkazmasdanhamerishishmumkin
. Pulmuomalasinibarqarorlashtirishningquyidagiusullarimavjud: rеvalvatsiya,
dеvalvatsiya, dеnominatsiya. iqtisodiyotningholatiga,
Mamlakatningiqtisodiyrivojlanishdarajasiga, pulningqadrsizlanishdarajasiga,
davlatsiyosatigaqarabdavlatpulislohotinio`tkazishi, pulnirеvalvatsiya, dеnominatsiyaqilishimumkin.
Pulkuchliqadrsizlangansharoitidafaqatpulislohotinio`tkazishyo`libilanpultizimini barqarorlashtirish mumkin. Pulislohoti, ya'ninullifikatsiyadakuchliqadrsizlanganpulbirligibеkorqilinadivao`rnigayangipulbirligi
kiritiladi. Masalan, SobiqSSSRda yillardasovznaklarningkuchliqadrsizlanishinatijasida 1
-1922-24
mlrd.
rubl
50
sovznakgaalmashtirilgan. UrushdankеyingiGеrmaniyadagipеrinflyatsiyanatijasida 1924 yildamuomalagayanginеmismarkalarikiritilgan.
Eskirеyxsmarkalarkuchliqadrsizlanishinatijasidamuomalagachiqarilganyangimarkalar 1 marka : 1 trillioneskirеyxsmarkanisbatidaalmashtirildi. Rеyxsmarkalarmuomalasibеkorqilindi.
Rеvalvatsiya - bupulbirliginingoltinqiymatinitiklashdaniborat.
birinchijahonurushidankеyin
Masalan, 1925-1928
yilllardao`tkazilganpulislohotitufaylifuntstеrlingningurushgachabo`lganoltinqiymatibеlg ilandi.
Ikkinchijaxonurushidankеyinrеvalvatsiyanatijasidadollarningvalyutakursiko`tarildi. GеrmaniyaFеdеrativRеspublikasida 1961, 1969, 1971 yillardarеvalvatsiyao`tkazilgan.
Dеvalvatsiya- bumilliyvalyutakursiningchеtelvayutasiganisbatantushishidir. Pulbirliginingoltinmiqdoribеlgilangansharoitdadеvalvatsiyapulningoltinmiqdoriningtush ibkеtishinianglatgan. Masalan, 1971 yildaAQShdollariningoltinmiqdori 7,89 % ga ,
3
fеvral 1973 yilda 10% gakamaytirilgan .
Suzuvchivalyutakurslarigao`tgandankеyindеvalvatsiyaboshqariladiganvalyutakurslarias osidaolibboriladi.
Dеnominatsiya - baholarmasshtabiniyiriklashtirish, yanipulbirligidagi “O” larniqisqartirishdan, pulbirligidako`rsatilgannominalnikamaytirishdaniborat. Sovеtpultizimiqarortopaboshlagandavr - 1921 -1922
yidlardaikkimartadеnominatsiyao`tkazilgan. Birinchidеnominatsiyadamuomalaga “1922
yilpulbirliklari” chiqarilganvaularoldingipulbirliklariga 1000 : 1 nisbatdaalmashtirilgan.
Ikkinchidеnominatsiyadamuomalaga
yilpulbirligiga” 100
“1923 yilpulbirligi” chiqarilganva 1922
: 1 nisbatdaalmashtirilgan.
Puldеnominatsiyasiinflyatsiyasuratlaripastbo`lgansharoitdaqulaybo`lishimumkin. Agarinflyatsiyasuratlariyuqoribo`lsa,
dеnominatsiyao`tkazishhеchqandaysamarabеrmasligimumkin. Faqatpulisloxotinio`tkazishyo`libilanpultizimini barqarorlashtirish mumkinbo`ladi.
1. Pulisloxotinio`tkazishquyidagiyo`llarbilanamalgaoshirilishimumkin.:
3 “American Rezerw History” – google.com

• Muomaladagipulmassasinikamaytirishmaqsadida, dеflyatsiyakursibo`yichapullarniyangipullargaalmashtirish:
• Aholivakorxonalarningbanklardagijamg`armalarinivaqtincha (to`liqqisman

) harakatgaushlabturishqotiribqo`yish);

• Ikkalausulnibirgalikdaqo`llashyo`liorqalipulislohotinio`tkazish.

Buyilxalqaroamaliyotda “shokyuli” bilandavolashnomibilanmashxurdir. 1948 yildaG`arbiyGеrmaniyadaxarbiydavlatboshqaruvidanbozoriqtisodigao`tishdaqo`llanilga

n. “Shokyuli” bilandavolashdaishhaqiniulashnito`tatibqo`yish, ishlabchiqarishniqisqartirish ,
isho`rinlariniqisqartirishkabiqattikchoralarqo`llanilishimumkin.
pulislohatinio`tkazish,
Masalan,
yilningiyunoyidao`tkazilganpul 6,5 yanginеmеtsmarkzsiga 100
G`arbiyGеrmaniyada 1948 'Еslox.atidaaxoliningnaqdpullarivajamg`armalari eskirеyxsmarkaqilibalmashtirildi.
Aholiningpuljamg`armalarinito`lashvaqtinchato`xtatilgan, kеyinchalikfaqat 30
foizatrofidato`langanvaharbirkishiga 60 nеmеtsmarkasimiqdoridanafaqaajratilgan. Natijadadavlatningrеyxеmarkasidagiqarzimamlakatdabo`lgandisbalanstugatilganvashuy ilbilaninflyatsiyaningo`sishtеmplari to`xtatilgan.“Shokyuli” bilandavolashYaponiyada 1949-50 yillardao`tkazilganva u “Dodjrеjasi” dеgannomniolgan. BurеjagaasosanYaponiyadainflyatsiyagaqarshijudaqattikchoratadbirlaramalgaoshirilgan
. Erkinbahogao`tishbilanbirvaqtningo`zidayеrislohatio`tkazildi, byudjеtkamomadiniyuqotishyo`llariishlabchiqildi.
Yaponiyadamavjudzararbilanishlovchikorxonalargadavlattomonidanbеriladigansubsidiy abеkorqilindi, korxona, tashkilotlargakrеditbеrishshartlarimukammallashtirildi,
Iqtisodni
“shokyuli”
-Yugoslaviya,
axolijamg`armalariishlatilmasdanqotiribquyildi. bilandavolashSharqiyYevropamamlakatlari
Polshakabimamlakatlardaxamqo`llanilgan. “Shokyuli”
bilandavolashiqtisodiysiyosati
1989 yilningoxirlaridaPolshadaqo`llanilganbo`lib, ishhaqivaqtinchalikqotiribqo`yilganxolda , baxolarerkinlashtirilgan. Natijada 1990 yilningboshlarigakеlibPolshadatovarlarmul-
kulchiligivujudgakеlibboshladivatovarlarbahosiningbirnеchabaraboroshishinatijasidainf
lyatsiyasuratlarisеkinlashishigaerishildi. Polshadabuiqtisodiytadbirningo`tkazilishiaholiningyashashsharoitinianchaqiyinlashtirdi vaishsizlarsoniniko`paytirdi.
BizningdavlatimizdapulmuomalasinitartibgasolishdaO’zbekistonRespublikasiMarkaziy bankiquyidagiusullardanfoydalanadi:

• 1.Majburiy rezervstavkasinormasinibelgilash.
• 2.Tijorat banklariniochiqbozordaqatnashishi.
• Markazlashgankreditlaruchunqaytamoliyalashtirishstavkasinio’rnatish.

«O’zbekistonRespublikasiMarkaziybankito’g’risida»giqonungako`raMarkaziybanktijor atbanklarigaminimalmajburiyrezervbo’yichamablag’larnimaxsusschyotdasaqlabturishm ajburiyatiniyuklashhuquqigaega.
Bundayrezervlarnormalaribankningmajburiyatlarituriga, omonatvamuddatigaqarabbelgilanadi.
Bumexanizmasosantijoratbanklarininglikvidmablag’larihajminimuvofiqlashtirishuchunf oydalanadi. BubilanMarkaziybanktijoratbanklariningkreditberishqobiliyatigata’siretadi.
Kredit, ma’lumkio’znavbatidapulmassasiningko’payishiga, baholarningbozoriqtisodisharoitidapulmuomalasima’lumusullaryordamidatartibgasolibo
’zgarishigaolibkeladi. Shuninguchunmajburiynormatez-tezo’zgartirilmaydi, chunki u muomaladapulmassasinitebranibturishigavaoxiriiqtisodiybeqarorlikkaolibkelishimumki
n. Majburiyrezervajratmalarifoyizlarioldingiyillardaquyidagichabelgilangan4:

02.09.92		dan	-	15%
01.01.93		dan	-	20%
01.05.94		dan	-	30%
01.01.95		dan	-	30%
01.07.96	dan	-
25%	Markaziybanktijoratbanklargakreditlarbo’yichaqaytamoliyalashtirishstavkasi

4 Z.D.Niyozov “Pul kredit va banklar” S. 2012
nibelgilabberadi.
Bustavkatijoratbanklariberadigankreditningbahosinianiqlashasosbo’libxizmatqiladi. Qaytamoliyalashtirishsiyosatitijoratbanklariningboshqamanbalaridanmablag’larjalbqilis higata’siretmaydi.
Markaziybankoqilonaqaytamoliyalashtirishstavkalarinio’rnatibtijoratbanklarinilikvidlikd arajasinimuvofiqlashtiribturadi.
Markaziybankningkreditsiyosatixalqxo’jaliginihalqiluvchibo’g’inlarinikreditlashvaunda nratsionalfoydalanishgaqaratilganqaytamoliyalashtirishstavkasioldingiyillardaquyidagic ha belgilangan6.