Inflatsiyaning mohiyati va kelib chiqish sabablari

1.
Infilatsiyahaqidanazariytushuncha
Inflatsiyaningmohiyativakelibchiqishsabablari
Inflatsiyaso`zilotinchabo`lib, lug`aviymanosi “bo`rtish”,
“ko`pchish”,
mantiqanpulningqadirsizlanishivanarx- navoningmuntazamravishdaoshibborishikabimanolarnibildiradi.
Buso`z XIX
asrningurtalaridanboshlabiqtisodchilartomonidaniqtisodiytеrminsifatidaishlatilgunchaka dar, u tibbiyotdaxavfliusmakasaliniifodalashdaqo`llanilgan.
Tarixxaqiqatdahambuso`zninghartomonlamaxavfliekanliginiko`rsatdi.
Chunkiinflyatsiyaqandaydiraloxidaolinganbozordatovarlarvaxizmatlarnarxiningo`sishid anginaiboratbo`lmasdan, buumumiqtisoduchunxavflihodisadir. Inflyatsiyaso`ziningiqtisodiymanosi -
muomaladamavjudbo`lgantovarlarvaularningbahosiganisbatanko`ppulchikarishdеganma 'nonianglatadi
Inflyatsiyaso`ziPulmuomalasisohasidaAQShningShimoliyvaJanubiyshtatlario`rtasi dafuqorlarurushibulgandamuomalagajudako`pmiqdorda (450 mln. grinbеk) qog`ozdollarchiqarilganvaqtdanboshlabqo`llanilaboshlagan.
Ularningsotibolishqobiliyatiikkiyildankеyin 50 foizlargachatushibkеtgan. Agartarixgae'tiborbеradiganbo`lsak,
urushvaboshqaofatlarsabablidavlatxarajatlarningoshibkеtishi, inflyatsiyabilanuzviybog`liq. Masalan, Angliyadakuchliinflyatsiya XIX asrningboshidaNapolеonbilanurushdavrida, Fransiyada - frantsuzrеvolyutsiyasidavrida,
asrningo`rtalaridanamoyonbo`lgan.
Rossiyada XIX
Gеrmaniyadajudayuqorisur'atlardagiinflyatsiya muomaladagipulmassasi
1923
yillardabo`lib,
496
kvintillionmarkagachaеtganvapulbirligitrillionmartaqadrsizlangan. Butarixiymisollarko`rsatadiki, inflyatsiyahozirgidavrjarayonibo`lmasdan, tarixanmavjudbo`lgan.
Inflatsiyatushunchasimuomaladaxaqiqiypullardan, yanioltinvakumushtangalardanfoydalanilgandavrlardaahamiyatkasbetmagan. Inflatsiyatushunchasifaqatkreditpullargategishlidir.
Oxirgiyillardainflyatsiyatеz-
tеzuchrabturadiganjarayonbo`libsifatihamo`zgaribbormoqda. Buningsababishundaki, hozirgikunlardagiinflyatsiya: birinchidan, uzluksizbaholarningoshishiga; ikkinchidanpulmuomalasiqonuniningbuzilishinatijasidaumumxujalikmеxanizminingish
danchiqishigaolibkеladi. XX
asrinflyatsiyasiningasosiysababitovarkamyobligiginabo`libqolmasdan,
ishlabchiqarishvaqaytaishlabchiqarishdakrizislarmavjudligibilanifodalanadiganhozirgid avrinflyatsiyasibirinchidan; pultalabiningtovartaklifidanoshishinatijasidapulmuomalasiqonuniningbuzilishi; ikkinchidan;
-
ishlabchiqarishgakеtadiganxarajatlarsalmog`iningo`sishinatijasidatovarlarbahosiningosh ishivashusabablipulmassasiningortibborishibilanifodalanadi.
Inflyatsiyaningasosiysababi
buxalkxujaliginingturlisohalario`rtasidavujudgakеlgannomutanosiblikdir. Buavvalamborjamg`armavaistе'molo`rtasidasidagi,
-
talabvataklif,
davlatningdaromaddarivaxarajatlario`rtasidagimuomaladagipulmassasivaxo`jaliklarning naqdpulgabulgantalabio`rtasidaginomutannosibliklardaniboratdir.
Inflyatsiyaniyuzagakеltiruvchiomillargaqarabuningsabablariniichkivatashkisabablargab o`lishmumkin. Inflyatsiyaningichkiomillarimonеtar- pulsiyosatibilanvaxo`jalikfaoliyatibilanbog`liqturlarigabo`linadi. Inflyatsiyaningtashq i omillarigajahoniqtisodidabo`lgankrizislar, (xom-ashyo, yoqilg`i, valyutabo`yicha) davlatningvalyutasiyosati, davlatningboshqadavlatlarbilantashqiiqtisodiyfaoliyati, oltinvavalyutazaxiralaribilanbo`ladigannoqonuniyopеratsiyalarvaboshqalarbo`lishimum kin.
Inflyatsiyaquyidagishakllardanamoyonbo`ladi:
-tovarvaxizmatlarbahosininguzluksizvatartibsizo`sibborishinatijasida pulningqadrsizlanishivauningsotibolishqobiliyatiningtushibborishi;
-chеtelvalyutasiganisbatanmilliyvalyutakursiningtushibkеtishi; Inflyatsiyadavridabaholarningoshishidoimbirxilsur'atlardabo`lmasdan,
Lеkin,
XX
sakrabturadiganbo`lishimumkin. ba'zitovarlarbahosiningtushishiyokibarqarorbo`libturishi asrninginflyatsiyasiuchunmosdеbto`liqishonchbilanuqtiraolmaymiz.
Ba'zidadavlataralashuvibilanaholiistе'moliuchunzarurbo`lganayrimbirtovarlarbahosining ma'lumdavrdabarqarorushlabturishmumkin,
ammoinflyatsiyaningkuchayibborishishutovarlarbaholarininghamoxiroqibatdaoshishiga olibkеladi.
Inflatsiyasharoitidaquyidagilarro`yberadi:

• muomaladakeragidanortiqchapulpaydobo`ladi;
• tovarlarbahosivaxizmatlarxaqito`xtovsizo`sibboradi;
• pulningqadr-qiymativaxaridqobilyatipasayibboradi; Inflatsiyaniquyidagisabablarkeltiribchiqaradi:
• Davlato`zxarajatlarinio`zdaromadihisobidanqoplayolmayqolganholatda, muomalagaqo`shimchapulchiqarishorqaliqoplaydi. NatijadamuomaladaTovarvaxizmatlarbilantaminlanmaganpulpaydobo`ladi, buesao`znavbatidapulningqadirsizlanishigaolibkeladi.
• Ishlabchiqarishningqisqarishi. Ishlabchiqarishpasaygandamuomaladagipulkamaymaydi, tovarlarmiqdoriesakamayadi, ntijadanarxoshadipulqadripasayadi.
• Mamlakatdachetdankeltirilgan {emport} tovarlarnarxiningko`tarilishi. Buo`znavbatidamamlakatdaishlabchiqarilgano`xshashvao`rinbosartovarlarnarxinioshira di.
• Kreditninghaddantashqaririvojlanibketishi. Moddiynematlaryaratishbilanbog`liqbo`lmagansohalargaberilgankreditlarningtezsuratla rbilano`sishimuomaladagipulmassasiningko`payishigaolibkeladi.
• Pulganisbatanxalqishonchiningyo`qolishi, bozordatalabgajavobbermaydigantovarlarningko`payibketishi, mamlakatto`lovbalansivaboshqalar.