|
Innovative trends in science, practice and educationINTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE " INNOVATIVE TRENDS IN SCIENCE, PRACTICE AND127-130INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE " INNOVATIVE TRENDS IN SCIENCE, PRACTICE AND
EDUCATION"
2022 Munchen, (Germany)
129
sifatida qabul qilinishi bilan bog‘liq. Arablar bosqinidan so‘ng barcha xujjatlar,
yozishmalar, davlat idoralari faoliyati arab tilida olib borilgan va shu sababli arab
tilini o‘rganish zarur bo‘lgan. Bugungi kunda nutqimizda
qaror, millat, davlat,
jinoyat, viloyat, hokimiyat, majlis
kabi arab tilidan o‘zlashgan so‘zlarni uchratish
mumkin. Hozirga o‘zbek tili tarkibida kelib chiqishi arabcha bo‘lgan so‘zlarning
ko‘pligi, albatta, islom dini bilan ham chambarchas bog‘liqdir. Arablar bosqinidan
so‘ng islom dini keng targ‘ib qilindi va mahalliy aholi uchun asosiy dinga aylandi,
shu tariqa ―Qur’on‖ tili bo‘lmish arab tilini o‘rganishga bo‘lgan intilish yana
ham ortti. ―Islom aqidalarini targ‘ib va tashviq etish, oilada diniy rasm-rusmlarni
bajarish, masjid va madrasalarda diniy marosimlarni ado etish – barchasi arab tilida
olib borilgani arab tilining xalq orasiga singishini tezlashtirgan. Mana shu holatlar
o‘zbek tiliga bir qator diniy tushuncha va tasavvurlarni ifodalovchi so‘zlarning
kirishiga sabab bo‘lgan. Bunday so‘zlar hozirgi kunda ham o‘zbek tili leksikasida
faol qo‘llaniladi:
avliyo, azon, azroil, oxirat, tavba, farz, din, qiyomat, machit//
masjid, shariat, halol, haj, duo, qibla, kalima
...... .‖ Yuqorida arab tilidan kirib
kelgan so‘zlarga keltirilgan misollarga duch kelganimizda biz ularni o‘zbekcha so‘z
ekanligiga shubha ham qilmaymiz. Buning sababi, bu so‘zlar bizning tilimizga
fonetik-orfoepik,orfografik va grammatik jihatdan to‘liq moslashgan bo‘lib, bu
ko‘rsatkichlar o‘zlashmalarning boshqa tilga butkul singib ketishining asosiy
shartlaridandir.
Adabiyot rivojining tarixiga nazar soladigan bo‘lsak, ko‘pgina mashhur
adabiyot namoyondalari ikki tilda, turkiy va fors-tojik tilida ijod qilishgan. Bu
holat ham forscha-tojikcha so‘zlarning o‘zbek tili lug‘atiga chuqur singib ketishiga
xizmat qilgan. Masalan, Navoiy hazratlarining asrlarini oladigan bo‘lsak, asarlarda
tojikcha so‘z va iboralarning haddan ziyod mo‘lligini Xuroson elining ikki tillilik
bo‘lgani bilan ham izohlash mumkin (Ikkitillilik so‘z o‘zlashtirish jarayonining
asosiy mezonlaridan biridir). Navoiyning yozishicha: "... turkning kattadan
kichigigacha, xizmatkoridan begigacha sart (tojik-fors) tilidan bahramanddirlar.
|
|
|